HZ. ÖMER DÖNEMİNDE ŞÛRÂ UYGULAMALARI

Yıl 2020, Sayı: 84, 1 - 20, 27.12.2020

Abdulkerim Öner

Öz

İslâm tarihinde Hz. Peygamber’den (s.a.v) sonra insanları idare etme noktasında isminden en fazla söz ettirenlerin başında Hz. Ömer gelir. Onu bu kadar başarılı kılan en önemli etkenlerden biri, şûrâyı resmi bir kurum haline getirmesidir. Allah Resûlü, vahiy dışındaki diğer konularda genellikle ashâbıyla istişarede bulunmuş ve bunu ümmetine tavsiye etmiştir. Bu durum hem Hz. Ebû Bekir hem de Hz. Ömer zamanında devam etmiştir. Böylece temelleri Allah Resûlü döneminde atılan şûrâ, Hz. Ömer’in halifeliği zamanında sistemleştirilmiş ve başarılı bir şekilde uygulanmıştır. Hz. Ömer, halkı ilgilendiren konularda en çok güvendiği kişilere danışmıştır. Halifenin hâkim görüşü, danışma meclisi olmadan yöneticiliğin meşru olamayacağı yönünde idi. İstişareye açılan bir mesele, etraflıca müzakere edilmiş ve belli bir fikir olgunluğuna eriştikten sonra yürürlüğe konulmuştur. Şûrâda genellikle çoğunluğun görüşleri doğrultusunda kararlar alınmıştır. Ancak Hz. Ömer, bazen ikna olduğu konularda azınlığın görüşünü kabul etmiş bazen de kendi görüşünü uygulamıştır. Çünkü şûrâda son söz halifenindir. Hz. Ömer’in çekirdek şûrâsında muhacir ve ensârın ileri gelenleri bulunmuştur. Halkın genelini ilgilendiren meseleler ise Mescid-i Nebevî’de ve herkese açık bir şekilde yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Yönetim, Devlet İdaresi, Şûrâ, İstişare, Hz. Ömer.

Kaynakça

• Abdussettar eş-Şeyh, Ömer bin el-Hattab, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2012.
• Afzalur Rahman, Sîret Ansiklopedisi, Çev. Komisyon, İstanbul: İnkılâb Yayınları, 1996.
• Akarsu, Murat, Kabile Bürokrasisi ve Hz. Osman Katline Sessiz Kalınan Halife, Ankara okulu Yayınları, Ankara, 2015
• Algül, Hüseyin, İslâm Tarihi Hulefâi Râşidîn 3, Bursa: Emin Yayınları, 2018.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Davud, Fütûhu’l-büldân, Beyrut: Mektebetü’l- Meârif, 1987.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmi’u’s-sahîh, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2003.
• Ebû Ubeyd, Kasım b. Sellam, Kitâbü’l-Emvâl, Beyrut: Darü’ş-Şuruk, 1989.
• Ebû Yusuf, Ya’kub b. İbrahim, Kitabü’l-harâc, Beyrut: Darü’l Ma’rife, 1979.
• Erkal, Mehmet, “Toprak Mahsullerinin Zekâtı: Öşür”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 9/2007.
• Fayda, Mustafa, Allah’ın Kılıcı Halid b. Velid, İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
• Fayda, Mustafa, “Hz. Ömer Devri”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, İstanbul: Çağ Yayınları, 1986.
• Fayda, Mustafa, Hz. Ömer Zamanında Gayrimüslimler, İstanbul: MÜİF Yayınları, 1989.
• Gindi, Kâmil Muhammed, “Şura ve İslam Hukukunda İnsan Hakları Demokrasisinin Belirginliği”, İslam Hukuku Araştırmalar Dergisi, Çev. Ahmet Kılınç. 12 (2018): 201-206.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî, Târîhu Halife b. Hayyât, Riyad: Dâru Tayyibe, 1985.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kasım Ali b. El-Hasan b. Hibetullah b. Abdullah eş-Şafiî, Târîhu medî- neti Dımeş, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1990.
• İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekir b. Ebi Şeybe Abdullah b. Muhammed b. İbrahin b. Osmân, el- Musannef, Riyad: Dâru’t-Tâc, 1989.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed, Kitâbü’l-’İber, Thk. Halil Şehâde, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1988.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed, Mukaddime, Şarika: Darü’l-Fettah, 1995.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik, es-Sîretu’n-nebeviyye, Beyrut: Dâru’l-Kitabu’l-Arabî, 1990.
• İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesâr, Sîretu İbn İshâk, Thk. Muhammed Hamidullah, Konya: Hayra Hizmet Vakfı Neşriyat, 1981.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebi Bekir b. Eyyub b. Sa’d Şemsuddin, Zâdu’l- meâd fi hedyi hayri’l-ibâd, Beyrut: Müessesetu’r- Risale, 1994.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye, Beyrut: Mektebetu’l-Maâ- rif, 1990.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî, el-İmâme ve’s-siyâse, Beyrut: Daru’l-Adva, 1990.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî, Muhtaṣaru Târîhi Dımaşk, Dımeşk: Daru’l-Fikr, 1984.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Menî ez-Zührî, Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 2001.
• İbn Şihâb ez-Zührî, Muhammed b. Müslim b. Ubeydullah İbn Şihâb ez-Zührî, el-Meğâzî, Ed. Mehmet Azimli, Çev. Mehmet Nur Akdoğan, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• İbn Tiktaka, Muhammed b. Ali b. Tabatabâ, el-Fahrî fi’l-âdâb el-sultâniyye ve’l-duvel el-İslamiyye, Beyrut: Dâru Sâdr, trs.
• İbnü’l-Esîr, İzzuddin Ebü’l Hasan Ali b. Muhammed, el-Kâmil fi’t-târih, Thk. Ömer Abdusselam et-Tedmirî, Beyrut: Dârü’l Kitâbi’l Arabiyye, 1997.
• Kandehlevî, Muhammed Yûsuf, Hayâtu’s-Sahâbe, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1999.
• Karafı, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî, Nefâ‘isü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl, Mekke: Mektebetu Nizar Mustafa el-Baz, 1995.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Mâverdî, el-Ahkâmü’s-sultaniyye, Kahire: Darü’l-Hadis, 2006.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslam Siyasal Aklı, Çev. Vecdi Akyüz, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Muhammed Ali es-Sâyis, Tefsîru Âyâti’l-Ahkâm, Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 2002.
• Muhammed Ebu Zehra, İslâmda Sosyal Dayanışma, Çev. Ethem Ruhi Fığlalı-Osman Eskicioğlu, İstanbul: Yağmur Yayınları, 1976.
• Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi: (Hayatı ve Faaliyeti), Çev. Salih Tuğ, İstanbul: İmaj Yayınevi, 2003.
• Muslim, Ebu’l Huseyn el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, Sahîh’u-Muslim, Riyad: Dâr’u- Taybe, 2006.
• Müttakî el-Hindî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân, Kenzü’l-’ummâl fî süneni’l- akvâl ve’l-ef’âl, Thk. Bekrî Hayyânî, Saffet es-Sakâ, Beyrut: Müessesetu’r- Risâle, 1981.
• İbn Zekvân, Sâlim el-Hilâlî, es-Sîre, Ed. Mehmet Azimli, Çev. Harun Yıldız, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Sarıcık, Murat, Hz. Ali İlk Üç Halifeyle Kavgalı mıydı?, İstanbul: Nesil Yayınları, 2012.
• Suyutî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir es-Suyutî, Târîhu’l-hulefâ, Beyrut: Darü’l- Minhac, 2013.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs, el-Ümm, Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1990.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah, Neylu’l-Evtâr, Kahire: Dâru’l- Hadîs, 1993.
• Şibli Nu’mani, Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi, Çev. Talip Yaşar Alp, İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2015.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’r-rusûl ve’l-mulûk, Thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, Kahire: Dâru’l-Meârif, trs.
• Tezcan, Tuğrul, “Hz. Ömer ve Şura Anlayışı”, Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu, C.1, Sivas, 2018.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, el-Câmiu’l-kebîr, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâm, 1996.
• Türcan, Talip, “Şûra”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Vâkidî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd, Futuhu’ş-Şam, Beyrut: Daru’l- Kutubi’l-İlmiyye, trs.
• Vâkidî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd, Kitâbu’l-meğâzi, Beyrut: Dâru’l- A’lemî, 1989.
• Yahya b. Âdem, Kitâbü’l-harâc, Kahire: Darü’l-Şuruk, 1987.