TOKAT MAHMUT PAŞA CAMİİ HAZİRESİ’NDE BULUNAN MEZAR TAŞLARI

Yıl 2020, Sayı: 84, 161 - 194, 27.12.2020

Canan Hanoğlu

Öz

Mezar taşlarının maddi kültür varlıklarımız içerisindeki önemi büyüktür. Üzerlerindeki yazılar, süsleme öğeleri ve formları itibari ile bizlere çok şey anlatmaktadırlar. Tarihi ve sanatsal açıdan birer belge niteliğindeki mezar taşları doğa ve insan tahribatına açık olduklarından ve yeteri kadar korunamadıklarından her geçen gün sayıları hızla azalmaktadır. Mezar taşları ile ilgili yapılan çalışmalar son yıllarda artış göstermiş ve Anadolu’nun farklı bölgelerindeki mezar taşları kayıt altına alınarak belgelenmiştir. Ancak hala çok sayıda mezarlık, hazire veya müzede incelenmesi gereken pek çok mezar taşı bulunmaktadır. Bu çalışmada, yapılan araştırmalara bir yenisini daha eklemek adına Tokat il merkezinde yer alan Mahmut Paşa Camii Haziresi’nde bulunan mezar taşları yer almaktadır. Mahmut Paşa Camii, Tokat il merkezinde Behzat Bulvarı Mahmut Paşa Mahallesi’nde yer almaktadır. Kesin tarihini verebilecek her hangi bir kitabesi mevcut olmayan cami adından yola çıkılarak 17. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Caminin güneyinde içinde 17 mezar bulunan bir hazire mevcuttur. Bu mezarların 12’si sanat tarihi açısından önemli mezar taşlarına sahiptir. Geriye kalan 5 mezar ise sanatsal değeri olmayan baş taşlarıyla veya mezar yerini belirleyen taşlarla çevrelendiğinden değerlendirmeye alınmamıştır. Mahmut Paşa Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları konulu bu çalışmada, hazirede bulunan 12 mezara ait baş ve ayak taşları incelenerek, analiz edilip değerlendirilmiş ve dönemi içerisindeki yeri vurgulanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Mahmut Paşa Cami, Mezar Taşı, Hazire, Süsleme.

Kaynakça

• Açıkel, A. (2012). Tokat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), 41, 219- 223.
• Akar, A. (1974). Eski Türk mezar taşı süslemelerine dair. Sanat Dünyamız, 2, 12-21.
• Aksulu, I. ve Kuntay, O. (2013). Kimlikli kent Tokat. (Yay. Haz. Ö. Sağıroğlu, E. Aksoy, Z. Yücel), Ankara: Hazar Reklam San. Tic.ve Ltd. Şirketi.
• Ana Britannica. (1994). Mezar Taşı. XXII, 349-350.
• Arseven, C. E. (1950). Hazire. Sanat Ansiklopedisi, III, 1318.
• Arseven, C. E. (1954). Türk sanatı tarihi, menşeinden bugüne kadar mimari, heykel,resim, süsleme ve tezyini sanatlar. İstanbul: MEB Yayınları.
• Asarkaya (Cinlioğlu), H. T. (2019). Osmanlılar zamanında Tokat. Tokat: Can Ofset Basım Yayıncılık.
• Atak, E. (2015). Tokat Mahmut Paşa Camii kalem işi bezemeleri. Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(6), 197-226.
• Başkan, S. (1996). Karamanoğulları dönemi Konya mezar taşları. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Belli, O. (2002). Türklerde taş heykel ve balballar. Türkler Ansiklopedisi, III, 910-914.
• Biçici, H. (2006). Cumhuriyet dönemi (1929-1961) Gördes’in geleneksel süslemeli mezar taşlarından bazı örnekler. AÜİFD 47 (1), 169-196.
• Çal, H. (2000). İstanbul Eyüp’teki erkek mezar taşlarında başlıklar. Tarihi ve Kültür Sanatıyla III. Eyüp Sultan Sempozyumu: 28-30 Mayıs 1999, Tebliğler, İstanbul, 206-225.
• Çal, H. ve İltar, G. (2011). Giresun ili Osmanlı mezar taşları. Ankara: Giresun Valiliği Yayınları: 19.
• Çoruhlu, Y. (1998). Erken devir Türk sanatının ABC’si. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Demir, Ç. (2008). Tokat Erenler tarihi mezarlığı ve mezar taşları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Develioğlu, F. (1993). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. (11. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Gökbilgin, M. T. (1979). Tokat. İslam Ansiklopedisi, 12 (I), 400-412.
• Gündoğdu, H., Bayhan, A.A., Aktemur, A.M., Kukaracı, U., Çelik, A., Güneş, B. (2006). Tarihi yaşatan il Tokat. Ankara: PYS Vakıf Sistem Matbaa.
• Haseki, M. (1976). Plastik açıdan Türk mezar taşları. İstanbul: İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi.
• İşli, H. N. (2009). Osmanlı serpuşları. İstanbul. Avrupa Kültür Başkenti Yayınları.
• Kahya, Y., Kazmazoğlu, M., Mazlum, D., Saner, T., Soysal M., Tanyeli, G. (Yrd. Ed.) (1997). Hazire. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 2, 773.
• Karamağaralı, B. (1970). Sivas ve Tokat mezar taşları’nın mahiyeti hakkında. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, II, 75-109.
• Karamağaralı, B. (1992). Ahlat mezar taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karamürsel, A. (2002). Türklerde mezar geleneği. Türkler Ansiklopedisi, III, 76–79.
• Kazıcı, Z. (1989). Alay. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), 2, 347-48.
• Koloğlu, O. (1978). İslam’da başlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kumbaracılar, İ. (1978). Serpuşlar. İstanbul: Turing Yayınları.
• Kutlu, H. (2005). Kaybolan medeniyetimiz, Hekimoğlu Ali Paşa Câmii haziresindeki tarihi mezar taşları. İstanbul: Damla Yayınevi.
• Laqueur, H. P. (1997). Hüve’l-Bâkî, İstanbul’da Osmanlı mezarlıkları ve mezar taşları. (Çev. S. Dilidüzgün) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları (Eserin orijinali 1993’te yayımlanmıştır.)
• Saraçoğlu, N. (1950). Türk mezar taşlarına dair araştırma. İstanbul: İstanbul Matbaacılık.
• Seçgin, N. (2012). Tokat (Mimari). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), 41, 223-226.
• Sevim, N. (2007). Medeniyetimizin sessiz tanıkları. İstanbul: Abide Yayınları.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2011). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. (11. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tibet, A., Işın, E. ve Yelkenci D. (1996). Stelae Turcicae VIII Yenikapı Mevlevihânesi haziresi. İslâm Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri I, Türk Tarih Kurumu, Ankara: 233-281.
• Tokat, Merkez ve ilçeleri taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları envanteri, (2010). Tokat: T.C. Tokat Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Türklü, M. E. (2010). Tokat mezar ve yapı kitabeleri üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uysal, A. O. (1987). Tokat’taki Osmanlı camileri. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, Ankara, 313-364.
• Yavi, E. (1986). Tokat (Komana). İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş.
• Yazar, T., Kelkit C., Şahin H. (2015). Niksar Melik Gazi mezarlığı. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Danişmendliler Sempozyumu: 12-13 Kasım 2015, Bildiriler, Tokat, 491-512.
• Yeğin, A. (2010). İslami, ilmî, edebî, felsefî yeni lügat. İstanbul: Hizmet Vakfı Yayınları.