RÛM SURESİ BAĞLAMINDA VII. YÜZYIL DOĞU ROMA-İRAN SAVAŞLARININ İNCELENMESİ

Yıl 2020, Sayı: 84, 291 - 310, 27.12.2020

Hilal Başak Karakaş Hüseyin Yaşar

Öz

Rûm suresi adını ikinci ayetinde geçen “Rûm” kelimesinden almaktadır. Çalışmamızın konusunu teşkil eden ayetler, Rumlar ile İranlılar arasındaki yüzyıllar boyunca süren savaşların son dönemiyle alakalıdır. İlgili ayetlerde Rumların İranlılar karşısında yenilgiye uğradıkları fakat yakın bir zaman sonra bu durumun tersine dönerek galibiyet elde edecekleri beyan edilmektedir. Gayba dair verilen bu haber tarihte aynen gerçekleşmiştir. Çalışmamızda ilgili ayetler; Kur’an’ın Allah’tan gönderilmiş olduğunun delili ve Hz. Muhammed’in peygamberliğinin açık ispatlarından olması yönüyle ele alınmış ve müfessirlerin konuyla ilgili görüşleri aktarılmıştır. Bu savaşların farklı coğrafyalarda yaşanıyor olmasına rağmen Müslümanların ve müşriklerin gündemini meşgul etmesi ise kayda değer bulunmuştur. Onlar dönemin iki büyük gücü olan Rum ve İran imparatorlukları arasındaki savaşları ilgiyle takip etmekle kalmayarak taraftarlıklarını da açıkça belli etmişlerdir. Çalışmamızda savaşın tarihsel seyri incelenerek Müslümanların ve müşriklerin bu savaşta taraftar oluşlarındaki temel sebepler tespit edilmeye çalışılmıştır. Rum suresi örnekliğinde inanç faktörünün toplumların birbirlerini desteklemesindeki etkisi tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Rum, Bizans, İran, Ehl-i Kitap, İnanç, Savaş.

Kaynakça

• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsîri, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1991.
• Avcı, Casim, “Rûm” TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 2008.
• _____, İslam-Bizans İlişkileri (610-847), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2015.
• Beydâvî, Kâdî Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed el-Şîrâzî (ö.685/1286), Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t Te’vîl, Thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî, Dımaşk: Dâru’r-Raşîd, 1421/2000.
• Bilmen, Ömer Nasûhî, Kur’an’ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri, İstanbul: Bilmen, 1965.
• Bursevî, İsmail Hakkı, Rûhu’l-Beyân Tefsîri, İstanbul: Damla,1995.
• Demirkent, Işın, “Bizans”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 1992.
• _____, “Herakleios”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 1998.
• Derveze, M. İzzet. et-Tefsîr’ul-Hadîs. Çev. Muharrem Önder. İstanbul: Ekin, 1997.
• Ebu’s-suûd Efendi. İrşâdü’l-akli’s-selîm. Çev. Ali Akın. İstanbul: Boğaziçi, 2007.
• Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî (ö.150/767), Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, Nşr. Abdullah Mahmûd Şehhâte, Beyrut: Müessetü’l-Târîhu’l Ara- biyye, 1423/2002.
• El Cheıkh, Nadia Maria. Arapların Gözüyle Bizans. Çev. Mehmet Moralı. İstanbul: Alfa, 2012.
• Endelüsî, el-Kâdî Ebü’l-Kāsım Sâid b. Ahmed b. Sâid (ö. 462/1070), Kitâbü Tabâkâtü’l- Ümem, Nşr. Luvis Şeyho, Beyrut, Meşrik Dergisi, 1912.
• Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı Meal-Tefsir, 9. Baskı, İstanbul: İşaret, 2015.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî, et-Taḥrîr ve’t-tenvîr, Tunus: Tunus Neşriyat, 1984.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer (ö. 774/1373), Tefsîrü’l-Kur’âni’l- Azîm, Thk. Muhammed Hüseyin Şemseddîn, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• _____, el-Bidâye ve’n-Nihâye. Çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı, 1994. Karaman, Hayrettin ve diğer. Kur’an Yolu Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2017.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (ö. 671/1273), el-Câmi‘ li- aḥkâmi’l-Ḳur’ân, Thk. Abdü’l-Hamîd Hindevî, Beyrut: el-Mektebetü’l- Asriy- ye, 1437/2016.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik (ö. 465/1072), Letâifü’l- İşârât, Thk. Abdullatif Hasan Abdurrahman, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Mevdûdî, Ebu'l A'lâ. Tefhîmu'l Kur'an. Çev. Muhammed Han Kayanî ve diğer. İstanbul: İnsan, 1987.
• Müftüoğlu, Ömer, Bugünün Müslümanının Kur’an’la İletişimi, Ankara: Otto, 2016.
• Naskali, Esko, “İran”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 2000.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd (ö.710/1310), Medârikü’t-Tenzîl ve Hakāiku’t-Te’vîl, Thk. Yusuf Ali Bedevî, Beyrut: Dâru'l-Kelimi't-Tayyib, 1419/1998.
• Öztürk, Levent. “Etiyopya”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 1995.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn b. Hasan b. Ali (ö. 606/1210), Mefâtîhu’l- ğayb, Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1411/1990.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923), Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l- Kur’ân, Thk. Abdullah b. Muhsin et-Türkî, Kahire: Dâr-u Hicr, 1422/2001.
• _____, Târih-i Taberî. Çev. M. Faruk Gürtunca. İstanbul: Sağlam, trs.
• Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. Çev. Süleyman Kalkan. İstanbul: KURAMER, 2016.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil, “Rûm Suresi”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 2008.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Eser Neşriyat, trs.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el Hârizmî (ö. 538/1144). el-Keşşâf ‘an ḥaḳā’iḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t- te’vîl. Çev. Nedim Yılmaz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.