İKİ DEFA ÖLMEK VE İKİ DEFA DİRİLMEK (MÜ’MİN SURESİ 11. ÂYET ÖZELİNDE)

Yıl 2020, Sayı: 84, 449 - 474, 27.12.2020

Mehmet Mahfuz Ata

Öz

Ölüm, canlı olma keyfiyetinin ortadan kalkması, biyolojik faaliyetin ve hayatın son bulması durumudur. Hayat kavramının zıddıdır. Kur’ân-ı Kerim’de öldükten sonra dirilmeye dair pek çok âyet bulunmaktadır. Diriltilme ile ilgili aşamalarda Kur’an’da farklı kavramlar kullanılmıştır. Yüce Allah, Kur’an’da ölümü ve hayatı imtihan için yarattığını beyan etmektedir. Bunun esas amacı, kişinin yaptığı iyiliklerde samimi olup olmadığının sınanmasıdır ve kimlerin Allah’ın emir ve yasaklarına uyarak daha güzel davranışlar sergilediğini ortaya çıkarmak ve ödüllendirmektir. Bazı inançlardaki ölüm sonrası, ruhların tekâmül ederek yeni bir bedende varlığını devam ettireceği iddiasından ibaret olan reenkarnasyon düşüncesi, Kur’ân’ın birçok âyetinde reddedilmektedir. Bu çalışmada tefsirlerde beyan edilen hayat ve ölümle ilgili görüşler çerçevesinde, ölüm ve hayat kavramlarının türevleriyle birlikte hangi anlamlarda kullanıldıkları; iki defa ölmenin ve iki defa dirilmenin ne anlama geldiği hususu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Ölüm, Hayat, Dirilme, Kur’an, Tefsir, Reenkarnasyon.

Kaynakça

• Abdülbâki, M. Fuad, “Ba‘s”, el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’ân’i’l-Kerîm, İstanbul: Çağrı, 1411/1990.
• Asım Efendi, Kâmus Tercümesi, İstanbul: (y.y), 1304-1305/1866-1867.
• Ateş, Süleyman, “Reenkarnasyon (Yeniden Bedenlenme)”, Kur’ân Mesajı, İlmî Araştırmalar Dergisi, S. 13-14-15, Ocak, Şubat, Mart, 1999.
• İnsan ve İnsan Üstü Varlıklar (Ruh, Melek, Cin, İnsan), İstanbul: Vatan, 2002.
• Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul: Yeni Ufuklar, 1990.
• Aydın, Mehmet, “İbn Sinâ’nın Mutluluk (es-Sa’ade) Anlayışı”, Ankara: Türk Tarih Ku- rumu, 1984.
• Bayraklı, Bayraktar, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri, İstanbul: (y.y), 2000-2007.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail, el- Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı, 1981.
• Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Say, 2014.
• Çetin, Mustafa, “Kur’an Işığında Reenkarnasyon”, Diyanet İlmî Dergi, Ankara, 1995, C. 31, S.4, s. 121-128,
• Doniger, Wendy. Karma and Rebirth in Classical Indian Traditions, ABD, University of California Press, 1980.
• Edward William Lane, An Arabic English Lexicon. 8 Cilt., Beyrut: (y.y), 1968.
• Eflatun, Phaidros, Çev., Hamdi Akverdi, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1990.
• el-Âlûsî, Şihabuddin Seyyid Mahmud b. Abdillah el-Hüseynî, Rûhu’l-Me‘ânî fi Tefsiri’l- Kur’âni’l-‘Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, Thk. Ali Abdulbarî Atıyye, Beyrut: Daru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• el-Askerî, Ebu Hilâl el-Hasen b. Abdullah, el-Füruku’l-Lügaviye, Nşr. Muhammed İbra- him Selim, Kahire: Dâru’l- İlmi ve’s-Sekâfe li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, (trs.).
• el-Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammad. Tacü’l-Lüga ve Sıhâhü’l-Arabiyye, Nşr. Ahmed Abdulgafur Attâr, 4. Basım, Beyrut: Dârül-İlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• el-Ezdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hasen ed-Darîr el-Mürsî, el-Müntehab min Ğarîbi’l-Kelâmi’l- Arab, Thk. Muhammed b. Ahmed el-Ömerî, Mekke: Câmi’atu Ümmü’l-Kurâ, 1409/1989.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî, Tehzîbü’l-Lüga, Nşr. Muham- med ‘İved Mur’ib, Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• el-İsbahanî, Ebu Mûsa Muhammed b. Ömer, el-Mecmuu’l-Muğîs fi Ğarîbi’l-Kur’ân ve’l- Hadîs, Thk. Abdulkerim el-Azbâvî, Cidde: Câmiatu Ümmü’l-Kurâ-Dârü’l-Me- denî, 1408/1988.
• el-İsfahânî, Râgıb, Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’ân, nşr. Safvân Adnan ed-Dâvudî, Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1412.
• el-Matüridî, Ebu Mansur Muhammed b. Mahmud, Te’vilatü’l-Kur’ân, Nşr. Mecdî Base- lum, Beyrut: Darul’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Eren, Hasan, Türkçe Sözlük, İstanbul: Türk Dil Kurumu, 1988.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn, Mefâtîhü’l- Ğayb, 3. Basım, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
• , Kelam’a Giriş (el-Muhassal), Çev. Hüseyin Atay, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1978.
• Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı Meal-Tefsir, İstanbul: İşaret, 1999.
• es-Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih, Min Esrâri’l-Beyâni’l-Kur’ânî, Kahire: Dârül’l-Fikir, 1430/2009.
• eş-Şenberî, eş-Şerîf b. Hâşim b. Hezzâ’, “el-Hazzu’l-Vâfir min Te’vîli’l-İmâteteyn ve’- İhyâeyn fi Âyeti Sureti Gâfir”, Mecelletu Tibyan li-Dirâsâti’l-Kur’ân’iyye, el- Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suudiyye: (y.y), 1436/2015.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethü’l-Kadîr, Dımeşk-Beyrut: Dâru İbn Kesir-Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1414/1993.
• , Fethu’-Kadîr el-Câm’i beyne’r-Rivaye ve’d-Dirâye fî İlmi’t-Tefsir, Kahire: y.y., 1964.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmulî, Câmi’u’l-Beyân an Te’vili’l-Âyi’l-Kur’ân, Nşr. Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1420/2000.
• , Câmiû’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kurân, Nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Tür- kî, Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ile birlikte, Kahire: Dârü’l-Hicr, 1422/2001.
• et-Tahanevî, Muhammed b. Ali. Keşşafü’l-İstılahatü’l-Fünun ve’l-‘Ulûm, nşr. Ali Dah- rûc, Beyrut: Mektebetü’l-Lübnan Naşirûn, 1996.
• et-Tûsî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Hasen, et-Tibyân el-Câmi’ li ‘Ulûmi’l-Kur’ân, Nşr. ve Tashih Ahmed Habîb Kuseyr el-‘Âmilî, en-Necef: Mektebetü’l-Emîn- Matbaatü’n-Nu’mân, 1389/1969.
• ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed, Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Nşr. Heyet, (y.y): Dârü’l-Hidâye, (trs.).
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Muhmmed b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l- Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, 3. Basım, Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Arabî, (y.y): 1407.
• Gökçe, Cüneyt, “Berzah”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.5, s. 525, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992.
• Gölcük, Şerafettin, Süleyman Toprak, Kelam Tarih Ekoller ve Problemler, Konya: Tekin, 2014.
• Güllüce, Veysel, “Reenkarnasyon İddiaları karşısında Kur’ân-Kerim”, Günümüz Tefsir Problemleri, Ankara: Bilay, 2018.
• Güllüce, Veysel, Kur’ân Işığında Reenkarnasyon, İstanbul: Rağbet, 2004.
• Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, İstanbul: Remzi, 1979.
• , İslâm İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi, 1984.
• , Ruhbilim Sözlüğü, İstanbul: Remzi, 1988.
• Heyet, Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2007.
• Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• İbn Aşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebu Muhammed Abdulhak b. Gâlib, el-Muharrarü’l-Vecîz fî Tefsiri’l-Kitâbi’l- Azîz, Nşr. Abdüsselâm Abduşşâfî Muhammed, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed, Mu’cemu Mekâyîsi’l-Luga, Nşr. Abdüsselam Muham- med Harun, Kahire: Dârü’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebu Abdillah Muhammed b. Ebi Bekr b. Eyyub Şihabüddin, er-Ruh fi’l-Kelâm ‘alâ Ervâhi’l-Emvât ve’l-Ehyâ ’, Beyrut: (y.y), 1975.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâi İsmail İmâdü’d-Dîn b. Ömer, Tefsirü’l-Kur’ân’il-‘Azim, Nşr. Sâmî b. Muhammed Selâme, 2. Basım, (y.y): Dâru Tayyibe, 1420/1999.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineverî, Garîbü’l-Kur’ân, Nşr. Ahmed Sakar, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1398/1978.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Cemaluddin Muhammed b. Mukrim, Lisânu’l-Arab, 3. Basım, Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414/1993.
• İbn Receb, Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed, Ehvâlü’l-Kubur ve Ahvalü Ehlihâ ile’n- Nüşur, Beyrut: (y.y), 1985.
• İbn Sîde, Ebu’l Hasan b. Ali b. İsmail ed-Darir el-Mürsî, el-Muhkem ve’-Muhitu’l-A’zem, Nşr. Abdulhamid Hindavi, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbn Sina, E. Ali, el-Bürhan min Kitabi’ş-Şifâ, Nşr. Abudurrahman Bedevî, Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Misriyye, 1954.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman, Nüzheti’l-A’yüni’n-Nevâzir fi
• İlmi’l-Vücûh ve’n-Nezâir, nşr. Muhammed Abdülkerim Kâzım er-Râdî, 3. Ba- sım, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1404/1984.
• , Zâdü’l-Mesîr fi ’İlmi’t-Tefsir, Beyrut: (y.y), 1407/1986.
• Kâdî Abdülcebbar, Ahmed bin Abdi’l-Cebbar El-Hemedani, ŞerhuUsûli’l-Hamse, Nşr. Abdulkerim Osman, 2. Basım, Kahire: Mektebetü’l-Vehbe, 1988.
• Kemalüddîn İbn Ebî Şerif, Muhammed bin Muhammed, el-Müsâmere bi Şerhi”l-Müsâ- yere fi”l-Akâidi”l-Münciye fi”l-Âhire, Nşr. Salahuddîn el-Hımsi, (y.y), 2009.
• Koç, Turan, Ölümsüzlük Düşüncesi, İstanbul: İz, 2005.
• Küftegül, Özlem. Yetişkin Bireylerde Ölüm Kaygısı ve Dindarlık, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: On Sekiz Mart Üniversitesi, 2018.
• Mukâtil b. Süleyman, et-Tefsirü’l-Kebîr, Nşr. Abdullah Mahmûd eş-Şemmate, Beyrut: Müessesetü’t-Târihü’l-Arabî, 1423/2002.
• Okuyan, Mehmet, Kur’an-ı Kerim’e Göre Kabir Kavramı ve Kıyamet-Ahiret Süreci, 3. Basım, İstanbul: Düşün, 2013.
• Öz, Mustafa, “Dirâr b. Amr”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.9, s. 274- 275, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• , “el-Fıkhu’l Ekber”, İmam-ı Â’zam’ın Beş Eseri, 3. Baskı, İstanbul: İFAV, 2002.
• Özalp, Hasan, “Aristotales ve İbn Sînân’ın Reenkarnasyonu Reddi”, Dini Araştırmalar, C. 16, S. 42, s.78-100, Ocak-Haziran 2013.
• Öztürk, Y. Nuri, Kur’ân’daki İslâm, İstanbul: Yeni Boyut, 1996.
• Smart, Ninian, “reincarnation”, Encyclopedia of Philosophy, Vol. 8, 2nd ed., Ed. in Chf.: Donald M. Borchert, Macmillan: Thomson&Gale, 2006.
• Şimşek, M. Sait, Günümüz Tefsir Problemleri, Konya: Esra,1995.
• Toprak, Süleyman, “Haşir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.16, s. 416, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
• , Ölümden Sonraki Hayat, Kabir Hayatı, Konya: Selçuk Üniversitesi, 1991.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Ba’s”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.5, s. 98, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992.
• Yazır, E. M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul: Azim Neşriyat, (trs.).
• Yazoğlu, Ruhattin, Gazâlî Düşüncesinde Ruh ve Ölüm, Ankara: Cedit, 2002.
• Zagzebski, L. Trinkaus. Philosophy of Religion: An Historical Introduction, New Jersey: Wiley-Blackwell, 2007.