ERGENLERDE ÖZGÜVEN İLE OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELER ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2020, Sayı: 83, 491 - 508, 30.09.2020

Hüseyin Çalıkuşu Abdullah Sürücü

Öz

Bu araştırmanın amacı, ergenlerin özgüvenleri ile olumsuz otomatik düşünceleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırma, ilişkisel tarama modelinde desenlenmiştir. Araştırmanın çalışma grubu, Konya il merkezindeki ortaöğretim okullarında öğenim gören öğrencilerden uygun örnekleme yöntemiyle seçilen 475’i kız ve 551’i erkek 1026 ergenden oluşmaktadır. Araştırma verileri, Akın (2007) tarafından geliştirilen Özgüven Ölçeği ve Türkçe uyarlaması Şahin ve Şahin (1992) tarafından yapılan Otomatik Düşünceler Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Verilerin analizinde Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon tekniği ve Çoklu Regresyon analizi tekniği kullanılmıştır. Verilerin analizi sonucunda; ergenlerin özgüven ölçeği iç özgüven alt boyutu ile otomatik düşünceler ölçeği kişinin kendine yönelik negatif duygu ve düşünceleri ve ümitsizlik alt boyutu arasında orta düzeyde negatif yönlü bir ilişki bulunurken, şaşkınlık-kaçma fantezileri, kişisel uyumsuzluk ve değişme istekleri, yalnızlık-izolasyon alt boyutu arasında düşük düzeyde negatif yönlü bir ilişki bulunmuştur. Ergenlerin dış özgüven alt boyutu ile otomatik düşünceler ölçeği kişinin kendine yönelik negatif duygu ve düşünceleri, şaşkınlık-kaçma fantezileri, kişisel uyumsuzluk ve değişme istekleri, yalnızlık-izolasyon ve ümitsizlik alt boyutu arasında düşük düzeyde negatif yönde bir ilişki bulunmuştur. Ergenlerin otomatik düşünceler ölçeği alt boyutlarından kişinin kendine yönelik negatif duygu ve düşünceleri ve ümitsizlik alt boyutlarının iç özgüven üzerinde, kişinin kendine yönelik negatif duygu ve düşünceleri alt boyutunun da dış özgüven üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özgüven, Otomatik Düşünce, Olumsuz Otomatik Düşünce, Ergen, Ergenlerde Özgüven

Kaynakça

• Ağır, M. (2007). Üniversite öğrencilerinin bilişsel çarpıtma düzeyleri ile problem çözme becerileri ve umutsuzluk düzeyi arasındaki ilişki. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akın, A. (2007). Özgüven ölçeğinin geliştirilmesi ve psikometrik özellikleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 165-175.
• Aksoy, A. C. ve Mağden, D. (1993). Ankara devlet konservatuarında öğrenim gören adö- lesan grubu öğrencilerin ruhsal uyum problemlerinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 17(88), 39-45.
• Arı, R. (2005). Gelişim ve öğrenme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: W.H. Freeman and Company.
• Başoğlu, S. T. (2007). Sınav kaygısı ile özgüven arasındaki ilişkinin erinlik döneminde incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Beck, J. S. (2014). Bilişsel davranışçı terapi temelleri ve ötesi. (Çev. M. Şahin ve I. T. Cömert) Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. (Eserin orijinali 2011’de yayım- landı).
• Beck, A. T. (2008). Kişilik bozukluklarının bilişsel terapisi. (Çev. Ö. Yalçın ve E. N. Ak- çay). İstanbul: Litera Yayıncılık. (Eserin orijinali 2004’de yayımlandı)
• Bilgin, O. (2011). Ergende özgüven düzeyinin bazı değişkenler açışından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Bozkurt, N. (1998). Lise öğrencilerinin okul başarısızlıklarının altında yatan depresyonla ilişkili otomatik düşünce kalıpları. Yayımlanmamış doktora tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bruce, B. (2000). Relationships between anxiety, fear, self-esteem and coping strategies in adolescence. Adolescence, 35(137), 201-215.
• Bulut Serin, N. ve Öztürk, S. (2007). Anne-babası boşanmış 9–13 yaşlarındaki çocuklar ile aynı yaş grubundaki anne-babası boşanmamış çocukların benlik saygısı ve kaygı düzeyleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 117-128.
• Calvete, E. ve Smith, C. (2005). Automatic thoughts and psychological symptoms: A cross-cultural comparison af American and Spanish student. Cognitive Therapy And Research, 29(2), 201-217.
• Çevik, Z. (2015). Türkiye’de yaşayan yabancı uyruklu öğrenciler ile türk uyruklu öğrencilerin özgüven düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demez, M. (2016). Ergenlerde kendine zarar verme davranışı ile olumsuz otomatik düşünceler arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziantep: Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, T. (2006). Üniversite öğrencilerinin sosyal zeka düzeylerinin depresyon ve bazı değişkenlerle ilişkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Duran, S., Karadaş, A. ve Kaynak, S. (2017). Hemşirelik öğrencilerinin olumsuz otomatik düşünceleri ve akademik başarıları arasındaki ilişki. Kocaeli Tıp Dergisi, 6(2), 30-37.
• Ekşi, A. (1990). Çocuk, genç, ana-babalar. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Erden, N. (2019). Lise öğrencilerinin özgüven düzeyinin internet bağımlılığına etkisi üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Erikson, E. H. (2014). İnsanın 8 evresi. (Çev. G. Akkaya) İstanbul: Okuyan Us Yayınları. (Eserin orijinali 1997’de yayımlandı).
• Erkek, N. (2016). Yatılı ve gündüzlü eğitim alan ortaöğretim öğrencilerinin şiddet eğilimleri ile özgüvenleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Gökçakan, Z. ve Gökçakan, N. (2005). Depresyonda bilişsel terapi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 91- 101.
• Günalp, A. (2007). Farklı anne baba tutumlarının okul öncesi eğitim çağındaki çocukların özgüven duygusunun gelişimine etkisi (Aksaray ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hollan, S. ve Kendall, P. (1980). Cognitive self-statement in depression: clinical valida- tion of an automatic thoughts questionaire. Cognitive Therapy and Research, 4(11), 383-395.
• Joseph, S. (1994). Subscales of the automatic thoughts questionnaire. The Journal of Genetic Psychology: Research and Theory on Human Development, 155(3), 367-368.
• Kapıkıran, Ş. (2012). Ergenlerde olumsuz otomatik düşünceler ve içsel güdülenme arasındaki ilişkinin aracı ve farklılaştırıcısı olarak başarı yönelimi ve kendini engelleme davranışlarının sınanması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 695-711.
• Karahan, T. F., Sardoğan, M. E., Özkamaklı, E. ve Menteş, Ö. (2016). Lise öğrencilerinde sosyal yetkinlik beklentisi ve otomatik düşüncelerin yaşanılan sosyal birim ve cinsiyet açısından incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 35-44.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. İstanbul: Nobel Basımevi.
• Kasatura, İ. (1998). Kişilik ve özgüven. İstanbul: Evrim Yayıncılık.
• Kaya, C. (2019). Lise öğrencilerinin tükenmişliğini yordamada, öğrenilmiş güçlülük düzeyi ve olumsuz otomatik düşüncelerin rolü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Koç, S. ve Gün, N. (2007). Özsaygı: Öncelikler listende kaçıncı sıradasın? İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık.
• Koruklu, N. Ö., Öner, H. ve Oktaylar, H. C. (2006). Sınav kaygısı ile başa çıkma programının sınav kaygısına etkisine yönelik deneysel bir çalışma. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 5-11.
• Kulaksızoğlu, A. (2011). Ergenlik psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kurtoğlu, E. (2009). Lise öğrencilerinde gözlenen saldırganlık düzeylerinin otomatik düşünceler, cinsiyet ve sınıf düzeyi açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Leahy, R. L. (2015). Bilişsel terapi ve uygulamaları. (Çev. T. Özakkaş, F. Özpilavcı, H.
• Hacak, M. Macit) İstanbul: Litera Yayıncılık. (Eserin orijinali 1997’de yayım- landı).
• Leondari, A. ve Syngollitou, E. (1998). Academic achievement, motivation and possible selves. Journal of Adolescence, 21(2), 219-222.
• Lindenfield, G. (1997). Kendine güvenen çocuk yetiştirme. (Çev. G. Tümer) Ankara: Hyb Yayıncılık. (Eserin orijinali 1996’da yayımlandı).
• Liping, C. (2000). A research on university students’ development of self-confidence. Shanghai: Department of Psychology, East China Normal University.
• Maslach, C. ve Leiter, M. P. (1997). The truth about burnout: How organizations cause personal stres and what to do about it. San Francisco: Jossey-Bass.
• McKay, M. ve Fanning, P. (2005). Özgüven. (Çev. F. G. Atay) Ankara: Arkadaş Yayınları. (Eserin orijinali 2000’de yayımlandı).
• Nichols, M. P. (2013). Aile terapisi - kavramlar ve yöntemleri. (Çev. O. Gündüz) İstanbul: Kaknüs Yayınları. (Eserin orijinali 2013’de yayımlandı).
• Öztürk, O. (1997). Ruh sağlığı ve bozuklukları. Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
• Parçal, K. F. (2018). Ergenlerin sosyal anksiyete düzeyleri ile özgüven algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Parim, K. N. (2019). Üniversite öğrencilerinin otomatik düşünceler, fonksiyonel olmayan tutumlar ve anksiyete belirtilerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Üsküdar Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rikltta, M. (2004). Does social desirability inflate the correlation between selfesteem and anxiety. Psychological Reports, 94(2), 1232-1234.
• Savaşır, I. ve Batur, S. (2003). Bilişsel-davranışçı görüşme ve değerlendirme süreçleri. I. Savaşır, G. Soygüt ve E. Kabakçı. (Editörler). Bilişsel Davranışçı Terapiler. Ankara: Psikologlar Derneği Yayınları, s. 17-34 deki makale.
• Savaşır, I. ve Şahin, N. H. (1997). Bilişsel davranışçı terapilerde değerlendirme: Sık kullanılan ölçekler. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Sayar, K. (2003). Söz ola gençlik kültür. Sanat ve Edebiyat Dergisi, 4, 8-13.
• Sayışman, S. (2018). Ergenlerin mükemmeliyetçilik düzeyleri ile özgüvenleri arasındaki ilişki. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Schniering, C. A. ve Rapee, R. M. (2004). The relationship between automatic thoughts and negative emotionsin children and adolescents:Atest ofthe cognitive content- specificity hypothesis. Journal of Abnormal Psychology, 113(3), 464-470.
• Senemoğlu, N. (2005). Gelişim öğrenme ve öğretim. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Silverman, S. ve Digiuseppe, R. (2001). Cognitive-Behavioral constructs and children’s behavioral and emotional problems. Journal or RationalEmotiveve Cognitive- Behavior Therapy, 19(2), 119-134.
• Szentagotai, A. ve Freeman, A. (2007) An Analysis of the reletionship between irrational beliefs and automatic thoughts in predicting distress. Journal of Cognitive and Behavioral Psychotherapies, 7(1), 1-9.
• Şahan, M. (2007). Lise öğrencilerinde saldırganlığı yordayan bazı değişkenlerin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Şahin, N. H. ve Şahin, N. (1992). Reliability and validity of the Turkish version of the Automatic Thoughts Questionnaire. Journal of Clinical Psychology, 48(3), 334- 340.
• Şar, A., Avcu, R. ve Işıklar, A. (2010). Analyzing undergraduate students’self confidence levels in terms of some variables. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 1205-1209.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). B.G. Tabachnick, L.S. Fidell using multivariate statistics. Boston: Pearson.
• Tatoğlu, N., Ocakçı, A. ve Öztürk, Ö. (2006). Zonguldak il merkezinde 15-17 yaş grubu genel lise öğrencilerinde benlik saygısının akademik başarıya etkisi. Milli Pediatri Kongresin’de Sunulmuş Bildiri. Antalya: Türkiye Milli Pediatri Derneği.
• Traş, Z. ve Güngör, H. C. (2011). Avrupa ülkelerinden gelen Türk asıllı üniversite öğrencilerinin sosyal destek ve sosyal bağlılıklar üzerine nitel bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 7-11.
• Tümkaya, S., Çelik, M. ve Aybek, B. (2011). Lise öğrencilerinde boyun eğici davranışlar otomatik düşünceler, umutsuzluk ve yaşam doyumunun incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 77-94.
• Türkçapar, H. (2015). Bilişsel terapi. Ankara: HYB Yayıncılık.
• Yavuzer, Y. ve Karataş, Z. (2012). Ergenlerde otomatik düşünceler ile fiziksel saldırganlık arasındaki ilişkide öfkenin aracı rolü. Türk Psikiyatri Dergisi, 23, 1-7.