أسطورة "حي بن يقظان" لابن طفيل بين الفلسفة والتصوف والأدب

Yıl 2020, Sayı: 83, 509 - 538, 30.09.2020

Kerim Faruk

Öz

Edebiyatçı ve filozof İbn Tufeyl’in VI/XII. yüzyılda oluşturmuş olduğu “Hay Bin Yakzan” karakteri, uluslararası edebî eserlerde modern çağa uzanan efsanevî karakterden birisidir. Bu eser, Arapçadan Latinceye ve birkaç Avrupa diline çevrilmiştir. Bu durum çoğu batılı yazarın etkilenmesine ve bu kurguyu yazdıkları romanlarında işlemelerine neden olmuştur. “Tarzan”-Edgar Rice Burroughs ve “Robinson Crusoe”-Daniel Defoe bunlara örnektir. Bu efsane, insanlardan izole olan bir adada, bir bebeğin dişi ceylan tarafından bulunmasını ve büyütülmesini, daha sonra bu dişi ceylanın ölümüyle, hayatının dönüm noktasından geçmesini, felsefî ve tasavvufî düşünceler edinmesini, bu düşünceler sonucunda da tevhide ulaşmasını anlatmaktadır. Bu araştırma, felsefî ve edebî özellikler barındırmakla birlikte bu karakterin dünya edebiyatında yer almasının başlıca nedenini ele almaktadır. Aynı zamanda yoğun okuma ve araştırma yöntemiyle İbn Tufeyl’in romanını edebî, felsefî ve tasavvufî boyutlarıyla incelemeyi, dil bilimsel olguları ve bunların tahlillerini ve sonuçlarını, içinde felsefî ve tasavvufî ögeler barındıran metnin yalnızca edebî bir hale dönüşmesini de ele almaktadır. Araştırma şu şekilde bölünmüştür: Mukaddime: Araştırmanın tanımını, hedeflerini, yöntemini ve planını kapsamaktadır. Giriş: Hay Bin Yakzan ve İbn Tufeyl tanıtılmaktadır. Araştırılan üç kısım: Araştırmanın felsefi, tasavvufi yönü ve edebi üslubu ele alınmakla birlikte edebi üslup büyüme, akıl, kalp-ruh, kendi kendine edindiği kazanç ve başkaları tarafından edindiği kazanç şeklinde ayrılmıştır. Sonuç ve kaynak listesi sonlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Efsane, Edebiyat, Felsefe, Tasavvuf, Hay Bin Yakzan, İbn Tufeyl

Kaynakça

• Abdulmuttalib, Muhammed, ”Cedeliyyetu’l-İfrâd ve’t-Terkîb fi’n-Nakdi’l-Arabî el-ka- dîm”, Loncman, kahire, 2004.
• Ebu’l-Mekârim, Ali, “el-Cumle el-Fi’liyye”, Muessetu’l-Muhtar, Kahire, 2007.
• Ed-dali’, Muhammed Salih, “el-Eslubiyye es-Savtiyye”, Dar Ğarib: Kahire, 2002.
• El-‘Acem, Rafik, “Mevsuetu Mustalahat et-Tasavvuf el-İslamî”, Mektebetu Lübnan, Bey- rut, 1999.
• El-‘Alavî, Yehya, “et-Tıraz”, Thk. Abdulhamid Hndavî. El-Mektebetu’l-Asrıyye, Beyrut, 2002.
• El-Ansari, İbn-u Hişam, “Muğni’l-Lebib ‘An Kutubi’l-A’arîb”, Thk. Abdullatif Muham- med el-Hatip, Kuveyt, 2000
• El-Curcânî, Abdulkahir, “Esraru’l-Belağa”, Thk. Mahmud Muhammed Şakir, Daru’l- Medeniy, Cidde, 1991.
• El-Curcânî, Abulkahir, “Delailu’l-İ’Caz”, Thk. Mahmud Muhammed Şâkir, El-Hanicî, Kahire, 2000.
• El-Fâsî, Ali, “el-Enis el-Mutrıb Biravdi’l-Kırtas fi Ahbar Muluk el-Meğrıb ve Tarih Me- dinetu Fas”, Daru’l-Mansur, er-Ribat, 1972.
• El-Hadisî, Hatice, “Ebniyetu’s-Sarf-i fi Kitab-i Sibeveyh”, Mektebetu’n-Nahda, Bağdat, 1965.
• El-Hatib, Abullatıf Muhammed, “el-Mustaksi fi İlmi’t-Tasrif”, Daru’l-‘Urube, Kuveyt, 2003.
• El-Hazrecî, ibn-u Ebi Usaybi’e, “Uyunu’l-Enbiya’ fi Tabakati’l-Atıbbe’”, Matba’atu Mus- tafa Vehbi, Kahire, 1882.
• El-İstrabazi, Radiyyuddin, “Şerh-u Şafiyeti- ibni’l-Hacip”, Thk. Muhammed Muhyiddin Abulhamid ve diğerleri, Daru’l-Kutub-i el-İlmiyye, Beyrut, 1982.
• El-Kazvinî, el-Hatib, “el-Îdâh fi ‘Ulumi’l-Belağa el-Me’ânî ve’l-Beyan ve’l-Bedî”, Daru’l-Kutub el-‘İlmiyye, Beyrut, 2003.
• El-mekkî, Ebu Talib, “kutu’l-Kulubi fi Mu’ameleti’l-Mahbub ve Vasfu Tarıkı’l-Murid ile Makami’t-Tevhid”, Thk. ‘Asım el-Keylenî. Daru’l-kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2005.
• El-Melkî, Ahmed, “Rasfu’l-Mebanî fi Şarh Hurufi’l-Me’ânî”, Thk. Ahmed Muhammed el-Harrat, Mecme’u’l-Luğati’l-Arabiyye, Dımeşk, H.1394.
• El-Merâkişî, İbn-u Ali, “el-Mu’cib fi Talhîs Ahbar el-Mağrib”, Şerh. Salahaddin el-Hav- varî. El-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut, 2006.
• El-Muradî, el-Hasan, “el-Cene ed-Danî fi Hurufi’l-Me’ânî”, Thk. Fahruddin Kabave ve diğerleri, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1992.
• Enis, İbrahim, “el-Asvâtu’l-Luğaviyye”, Mektebetu’l-Enclu el-Mısrıyye, Kahire, 1999.
• Enis, İbrahim, “Dilatu’l-Alfaz”, Mektebetu’l-Enclu el-Mısrıyye, Kahire, 2004.
• Er-Razî, Fahruddin, “Nihâyetu’l-İcaz fi Dirayeti’l-İ’caz”, Thk. Nasrullah Hacı Müftüoğ- lu, Daru Sâdir: Beyrut, 2004.
• Es-Sekkakî, Ebu Yakup, “Miftahu’l-Ulum”, Thk. Abdulhamid Hindavî, Daru’l-Kutub el- İlmiyye, Beyrut, 2000.
• Es-Sı’ıdî, Abdulmete’al, “el-Belağatu’l-‘Aliye – İlmu’l-Me’ânî”, Mektebe’u'l-Êdêb, Ka- hire, 1991.
• Es-sı’ıdî, Abdulmete’al, “Buğyetu’l-Idah litelhısı’l-Mıfteh fi ‘ulumi’l-Belağa”, Mektebe’u'l-Êdêb, Kahire, 1999.
• Eş-Şerkavî, İffet, “Belağetu’l-‘Atf fi’l-Kur’ani’l-Kerim”, Daru’n-Nahda el-Arabiyye, Beyrut, 1981.
• Et-Tennuhi, Zeynuddin, “el-Aksa el-Karib fi ilmi’l-Beyan”.el-Hanicî, kahire, H.1327.
• Ez-Zerkaşî, Bedruddin, “el-Burhan fi ‘ulumi’l-Kur’an”, Thk. Muhamed Ebu’l-fadl İbra- him, Daru’t-Turas, Kahire, 1957.
• Faruk, kerim, “el-Mufassalu fi’s-Sarfi’l-‘Arabî”, Sonçağ, Ankara, 2016.
• Faruk, kerim, “Miftahu’l-Belağa – İlmu’l-Me’ânî”, Sonçağ, Ankara, 2017.
• Hamidî, Hamisî, “Makalatun fi’l-Edebi ve’l-Felsefeti ve’l-Tasavvuf”, Daru’l-Hikme, Ce- zair, trs.
• Hasan, Abbas, “en-Nahvu’l-Vâfî”, Daru’l-Me’arif, Kahire, 1984.
• İbn-i Dihye, Ömer, “el-Mutrib Min ‘Aşar-ı Ehli’l-Mağrib”, Thk. İbrahim el-İbyari ve diğerleri, Daru’l-‘ilm-i lil-Cemi’, Beyrut, 1954.
• İbn-i Malik, Cemaluddin, “Şerhu’t-Teshil”, Thk. Abdurrahman es-Seyid ve diğerleri, Hacr, el-Cize, 1990.
• İbn-i Manzur, Cemaluddin, “Lisanu’l-Arab”, Thk. Abdullah Ali el-Kebir ve diğerleri, Daru'l-Me’arif, Kahire, 1981
• İbn-i Tufeyl, Muhammed, “Hay Bin Yakzan li’bn-i Sina ve İbn-i Tufeyl ve es-Sahruverdî”, Thk. Ahmed Emin, Daru’l-Me’arif, Kahire, 2008.
• İbn-i Tufeyl, Muhammed, “Hay Bin Yakzan”, Dar-u Hindavî, Kahire, 2012.
• İbn-i Ya’îs, Muvaffakuddin, “Şerhu’l-Mufssal”, İdaratu’t-Tıbâ’e el-Muniriyye, Kahire, trs.
• İbnu’l-Abbar, Muhammed, “el-Muktadap Min Kitab-ı Tuhfetu’l-kâdim”, Thk. İbrahim el-İbary, Daru’l-Kitap el-Mısrıy, kaire, 1989.
• İbnu’l-Esir, Diyau’d-Din, “el-Meselu’s-Sair fi Edebi el-Kâtib ve’ş-Şair”, Thk. Muham- med Muhyiddin Abdulhamid, El-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut, 1990.
• İbnu’l-Farhan, Kemaluddin, “el-Mustevfi fi’n-Nahv”, Thk. Muhammed Bedevi el-Mah- tun, Daru’s-Sakafe el-Arabiyye, Kahire, 1987.
• İbrahim, İhab Said, “Nefyu’t-Tadad ve te’vilu’l-Addad fi’l-Munceu’l-Luğaviy lildoktor Muhammed Hasan Cebel”, Miceletu Siyakati’l-Luğa ve’d-Dirasatî el-beyniyye, Kahire, 2018.
• İsmail, Yahya Abdulhalim, “et-Tevahhud fi felsefeti ibn-i Tufeyl”, El-Ezher, Kahire, 2015.
• Mahmud, Abdulhalim, “Felsefetu İbn-i Tufeyl ve Risâletuhu Hay Bin Yakzan”, El-Encelu, Kahire, 1999.
• Ömer, Ahmed Muhtar, “Mu’cemu’l-Luğati’l-Arabiyye el-Mu’asıra”, ‘Âlemu’l-Kutub, Kahire, 2008.
• Salih, Medenî, “İbnu Tufeyl kadâyâ ve Mavâkif”, Daru’r-Reşid, Bağdat, 1980.
• Sibeveyh, Ebu Bişr, “el-Kitâb”, Thk. Abdusselam Muhammed Harun, El-Hancî, Kahire, 1982.
• Zeydan, Yusuf, “Hay Bin Yakzan”, Daru’l-Emin, Kahire, 1998.