YENİ PLATONCULUĞUN FÂRÂBÎ’NİN AŞK ANLAYIŞINA ETKİLERİ

Yıl 2016, Sayı: 65, 211 - 239, 25.02.2016

Fatma Zehra Pattabanoğlu

Öz

Yeni Platonculuk Platon’a yeniden dönüş olarak görülse de aslında kendisinden önceki filozofların düşüncelerini sentezleyerek, vahyi felsefî dille yorumlamak bakımından gerek Hristiyan felsefesi gerek İslâm felsefesi için bir çıkış noktası olmuştur. Bu önemli işlevle birlikte, Tanrı-âlem ilişkisi, ruhun ölümsüz ve tinsel bir varlık olması, mutluluk ve kurtuluş gibi konularda da Yeni Platonculuğun İslâm düşünürleri üzerindeki etkisi açıktır. Nitekim bu akımın kurucusu sayılan Plotinus’un sudûr teorisinde varlığın ve bilginin kaynağı olarak aşka bakışı, İslâm düşüncesinde aşk felsefesinin gelişmesine neden olmuştur. Aslında her şeyin Tanrı’dan çıkıp tekrar ona dönmesiyle alakalı bir konu olan aşk, sudûr teorisinde alttakinin üstteki ile kurduğu bağlantı olarak görülmüştür. İslâm felsefesinde ilk defa Fârâbî tarafından sistemli bir şekilde dile getirilen aşk mevzusu, Plotinus’un anlayışıyla büyük benzerliklere sahiptir. Ancak Fârâbî’nin aşka bakışını orijinal kılan konular da bulunmaktadır. İşte bu makalede Yeni Platonculuk’la -Plotinus’un düşüncesine dayanan- Fârâbî’nin aşk anlayışı arasındaki etkileşimler ve farklılıkları değerlendirmek amaç edinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Plotinus, Yeni Platonculuk, Sudûr, Fârâbî, Aşk.

Kaynakça

• Aristoteles, Metafizik, Çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal,1996.
• Arslan, Ahmet, İlkçağ Felsefe Tarihi, C.I-V, İstanbul: Bilgi Üniversitesi, 2011.
• Aydın, İbrahim Hakkı, Fârâbî’de Metafizik Düşünce, İstanbul: Bil, 2000.
• Aydın, Mehmet S., “Fârâbînin Siyasi Düşüncesinde Saadet Kavramı”, (Fârâbî, es- Siyâsetü’l-Medeniyye içinde), İstanbul: Kültür Bakanlığı, 2012.
• ------------------------------------------------Bayrakdar, Mehmet, İslâm Düşüncesi Yazıları, Ankara: Elis, 2004.
• ------------------------------------Cevizci, Ahmet, Felsefe Tarihi, İstanbul: Say, 2012.
• Corbin, Henry, İslâm Felsefesi Tarihi, Çev. Hüseyin Hatemi, C. I, İstanbul: İletişim, 2010.
• Dizman, Esra, Meşşâî Sistemde Aşk’ın Tecellîsi Fârâbî ve İbn Sînâ Modeli, AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Durak, Nejdet, Plotinus’ta Metafizik Düşünce ve Etkileri, İstanbul: Söğüt, 2008.
• Fahri, Macid, İslâm Felsefesi Tarihi, Çev. Kasım Turhan, İstanbul: İklim, 1992.
• ______, İslâm Felsefesi, Kelâmı ve Tasavvufuna Giriş, Çev. Şahin Filiz, İstanbul: İnsan, 2008.
• Fârâbî, Ârâu Ehli’l-Medîneti’l-Fâzıla, Thk. Albert Nasri Nadir, Beyrut: Dârü’l-Maşrık, 1985.
• ______, Fusûlü’l-Medenî, Çev. Hanifi Özcan, İzmir: İ.D.E.Ü., 1987.
• ______, el-Medînetü’l-Fâzıla, Çev. Nafiz Danışman, İstanbul: MEB., 1990.
• ______, es-Siyâsetü’l-Medeniyye, Thk. Fevzî Mitrî Neccâr, Beyrut: Dârü'l-Maşrık, 1993. ______, Kitâbü’l-Cem’ beyne Re’yeyi’l-Hakimeyn Eflâtun el-İlâhî ve Aristûtâlis, Çev. Mahmut Kaya, (İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde), İstanbul: Klasik, 2005.
• ______, Tenbîh Alâ Sebîli’s-Saâde, Çev. Hanefi Özcan, (Fârâbînin İki Eseri içinde), İstanbul: MÜİF, 2005.
• ______, Uyûnü’l-Mesâil, (İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde), Çev. Mahmut Kaya, İstanbul: Klasik, 2005.
• ______, İdeal Devlet, Çev. ve Açıklamalar: Ahmet Arslan, İstanbul: Divan, 2011.
• ______, es-Siyâsetü’l-Medeniyye, Çev. Mehmet Aydın, Abdulkadir Şener, Rami Ayas, İstanbul: Kültür Bakanlığı, 2012.
• Gemuhluoğlu, Zeynep, “Kozmolojik Prensipler Etik ve Estetiğe Temel Olabilir mi? İbn Sînâ’da Aşk Kavramı Üzerine Bir İnceleme”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, s. 151-164, İstanbul, 22-24 Mayıs 2008.
• Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, İstanbul: Remzi, 1990.
• Hüseyin, M. Yusuf, “Varlıkların Prensipleri Fârâbî’nin Sudûr Doktrininde Temel Prensip”, Felsefe Dünyası, Çev. Gürbüz Deniz, S. 3, s. 91-99, Ankara, 2001.
• Kaya, Mahmut, “Fârâbî”, DİA, C. XII, s. 145-162, İstanbul: TDV., 1995.
• _____, “Kindî”, DİA, C. XXVI, s. 39-58, Ankara: TDV., 2002.
• _____, “el-Medînetü’l-Fâzıla”, DİA, C. XXVIII, s.318-320, Ankara: TDV., 2003.
• _____, “Sudûr”, DİA, C. XXXVII, s. 467-468, İstanbul: TDV., 2009.
• Kılıç, Cevdet, “Plotinus’ta Sudûrla İnen ve Aşkla Yükselen Çift Kutuplu Hakikat Anlayışı”, Kelam Araştırmaları, C. VII, S. 1, s. 39-56, 2009.
• Kılıç, Cevdet ve Hilal Arslan, “İslam Düşüncesinde Aşk Metafiziği”, e-Journal of New World Sciences Academy, C. II, S. 4, s. 321-351, 2007.
• İbn Sînâ, Risâle fi Mâhiyeti’l-Işk, Çev. Ahmet Ateş, İstanbul: İÜEF, 1953.
• _____, Hay bin Yakzan, Çev. M. Şerefeddin Yaltkaya ve Babanzade Reşid, İstanbul: Yapı Kredi, 2004.
• Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, Felsefî Risâleler, Çev. Mahmut Kaya, İstanbul: İz,1994. Köroğlu, Burhan, İslam Kaynakları Işığında Yeni Platoncu Felsefe, İstanbul: MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2001.
• Kurtoğlu, Zerrin, Plotinus’un Aşk Kuramı, Bursa: Asa, 2000.
• Kutluer, İlhan, “Aşk (Felsefe)”, DİA, C. IV, s.17-18, İstanbul: TEDAV, 1991.
• Küyel, Mübahat Türker, “Değer ve Fârâbî”, AÜİF Dergisi, C. XX, s. 71-84, Ankara, 1975. ______, “İbn Sînâ ve Mistik Denen Görüşler”, İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, Haz. Aydın Sayılı, s. 907-957, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1984.
• Platon, Şölen, Çev. Sabahattin Eyüboğlu ve Azra Erhat, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür, 2015.
• ______, Timaios, Çev. Erol Güney ve Lütfi Ay, İstanbul: Maarif, 1943.
• Plotinos, Enneadlar, Çev. Haluk Özden, İstanbul: Ruh ve Madde, 2008.
• Sunar, Cavit, Varlık Hakkında Ana Düşünceler, Ankara: AÜİF, 1977.
• Şahin, Eyüp ve Haris Macic, “İslâm Felsefesine Bir Adım Olarak Neoplatonizm (Yeni Eflatunculuk) Proclus ve Fârâbî Arasında Metafizik Bir Karşılaştırma”, AÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 2014.
• Taşkent, Ayşe, Güzelin Peşinde Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd’de Estetik, İstanbul: Klasik, 2012.
• Uludağ, Süleyman “Aşk”, DİA, C. IV, s. 11-17, İstanbul: TDV., 1991.
• Ulutan, Burhan, Fârâbî Felsefesi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1999.
• Versenyi, Laszlo, Sokrates ve İnsan Sevgisi, Çev. Ahmet Cevizci, İstanbul: Gündoğan, 2010.
• Vural, Mehmet, “Meşşâî Filozofları ve Spinoza’da Nübüvvet Nazariyesi”, Beytü’l-Hikme, 3(1) 2013.
• Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, Çev. H. Vehbi Eralp, İstanbul: Sosyal, 1991.
• ------------------------------Yasa, Metin, Mevlânâ’da Aşk ve İşlevi, Ankara: Elis, 2010.
• -------------------------------______, Estetik Etik İlişkisi, Ankara: Elis, 2014.