III. ORDU KUMANDANLIĞI BÖLGESİNDEKİ ERMENİ OLAYLARI KARŞISINDA TÜRK JANDARMASI’NIN FAALİYETLERİ (1914-1918)

Yıl 2020, Sayı: 82, 211 - 230, 22.06.2020

Mustafa Özyürek

Öz

Jandarma Umum Kumandanlığı, halkın can ve mal güvenliğini sağlayarak ülkede huzuru tesis etmek için kurulmuştur. Henüz Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasından önce, 21 Temmuz 1914’te yapılan düzenlemeyle jandarma kuvvetleri sabit ve seyyar olmak üzere iki kısma ayrılmış, böylelikle savaş yıllarında bir yandan ülkedeki iç huzur ve asayiş daha hızlı bir surette sağlanmaya çalışılmış, diğer yandan çeşitli cephelerde görev yaparak ülkenin işgaline karşı yurt savunmasına katkıda bulunulmuştur. Türk Jandarması’nın, cephe gerisindeki halkın can ve mal güvenliğini sağlamak suretiyle ülkedeki asayiş ve sükûnet ortamını muhafaza edebilmek için üstlendiği en kritik görev şüphesiz Ermeni olayları karşısındaki faaliyetleridir. Komiteci Ermenilerin özellikle Doğu Anadolu’da meydana getirdiği karışıklık ve eylemlere ilk müdahale eden Jandarma kuvvetleri olmuş ve yaşanan çarpışmalarda çok sayıda şehit vermiştir. Dönemin tüm olumsuz şartlarına rağmen Türk Jandarması, haberleşme hatlarının güvenliğinin sağlanması, köylerdeki arama tarama faaliyetlerinin icra edilmesi, kaçan Ermeni grupların ve asker firarilerinin takibi, yerli halkın can ve mal güvenliğinin sağlanması ve ayrılıkçı hareketlerin önlenmesi gibi cephe gerisinde büyük hizmetlerde bulunmuştur. Bu çalışma Türk Jandarma Teşkilatı’nın, III. Ordu Kumandanlığı’nın sorumluluğunda bulunan vilayetlerde, ayrılıkçı Ermeni hareketleri karşısındaki faaliyetlerini ortaya koymak için hazırlanmış, Başbakanlık Osmanlı Arşivi ile Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi’nde yer alan belgelerbaşta olmak üzere, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi ve diğer temel eserlerden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Jandarma, Güvenlik, Asayiş, Terör.

Kaynakça

• Genelkurmay Başkanlığı (2005). Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri, I. Ankara: Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme Başkanlığı Yayınları Genelkurmay Basımevi.
• Genelkurmay Başkanlığı (1982). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (81), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 41-46.
• Genelkurmay Başkanlığı (1982). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (81), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 55-58.
• Genelkurmay Başkanlığı (1982). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (81), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 59-64.
• Genelkurmay Başkanlığı (1982). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (81), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 65-68.
• Genelkurmay Başkanlığı (1982). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (81), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 69-72.
• Genelkurmay Başkanlığı (1983). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (83), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 113-115.
• Genelkurmay Başkanlığı (1983). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi , (83), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 139-141.
• Genelkurmay Başkanlığı (1983). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (83), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 151-153.
• Genelkurmay Başkanlığı (1983). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (83), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 29-32.
• Genelkurmay Başkanlığı (1983). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (83), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 79-82.
• Genelkurmay Başkanlığı (1983). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (83), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 89-92.
• Genelkurmay Başkanlığı (1983). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, (83), Ankara: Genelkurmay Basımevi, s. 93-95.
• Genelkurmay Başkanlığı (1985). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, ( 85), Ankara: Gnkur. Basımevi, s. 21-24.
• Genelkurmay Başkanlığı (1985). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, ( 85), Ankara: Gnkur. Basımevi, s. 2-4.
• Genelkurmay Başkanlığı (1985). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, ( 85), Ankara: Gnkur. Basımevi, s. 31-33.
• Genelkurmay Başkanlığı (1985). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, ( 85), Ankara: Gnkur. Basımevi, s. 99-106.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH. EUM. 71/30/1. s. 1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH. EUM. KLH., 1/54, s. 1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH. ŞFR.48/182/1, s. 1.
• Açıkmeşe, İ. (1993). Cumhuriyetin 70. yılında Jandarma Genel Komutanlığı. Türk İdare Dergisi, (401), 311-329.
• Alpar, G. (2013). Güvenliğin sağlanmasında bir kolluk kuvveti olan jandarmanın geçmişten günümüze rolü ve dünyadaki konumu. Güvenlik Bilimleri Dergisi, I(1), 79-106.
• Bostancı, M. (2016). Ermeni meselesinde şarkî Anadolu ıslahatının yeri ve Ali Kemal’in ıslahata dair görüşleri, CTAD, (23),113-1336.
• Çermeli, A. ve Atabey, H. (2002). Jandarma Genel Komutanlığı tarihi, II. Ankara: Kozan Ofset.
• Erim, N. (1953). Devletlerarası hukuku ve siyasi tarih metinleri, I. Ankara: TTK Basımevi.
• Günay, N. (2009). Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri’nin Osmanlı Ermenileriyle ilişkileri ve 1914/1915 Zeytun isyanları. Bilig, (51), 85-104.
• Işık, H. (1999). I. Dünya Savaşında seyyar jandarma birlikleri. Ankara: Jandarma Basımevi.
• Jandarma Mecmuası. (1341). BDK HTU 1122, s. 3-5.
• Jandarma Nizamnâme-i Humayunu. (1324). İstanbul: Matbaa-yı Askeriye.
• Jandarma Sedası. (1336). BDK HTU 0740, s. 2-3.
• Karadeniz, Y. (2014). Bitlis ve Muş’ta Ermeni mezalimi (1913-1919). Yeni Türkiye, (62), 2299-2324.
• Karadeniz, Y. (2011). Bitlis’te Ermenilerin Müslüman halka yaptıkları katliamlar ve batılı devletlerin katliamlardaki rolü (1913-1919). Turkish Studies, 6(1),1405-1420.
• Kılıç, S. (1996). Tarihi gerçekler ve Doğu Anadolu’daki Ermeni mezalimine dair belgeler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0(6),146-148.
• Koparan, N. (2007). Türk Jandarma Teşkilâtı 1908-1923. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (1915-1920). (1995). Osmanlı belgelerinde Ermeniler. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Öke, M. K. (1991). Ermeni Sorunu 1914-1923. Ankara: TTK Basımevi.
• Sezer, C. (2011). Osmanlı Devleti’nin sevk sırasında Ermenilere yönelik uygulamaları (1915-1917). ÇTAD, (13), 30-53.
• Sönmez, A. (2011). Osmanlı Devleti’nde iç güvenliğin dönüşümü: Zaptiye Teşkilatı’ndan Jandarma’ya. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (10-15 Eylül 2007) Bildirileri, 2855-2863.
• Süslü, A. (1990). Ermeniler ve 1915 tehcir olayı. Ankara.
• Taşkıran, C. (2014). 1915 Van isyanı, Yeni Türkiye, (60), 1-13.
• Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (TİTE Arşivi): Kutu: 333, Belge: 26.
• Türkmen, Z. (2016). Jandarma. İslam Ansiklopedisi, Ek-I. İstanbul: TDV Yayınları.
• Uras, E. (1974). Tarihte Ermeniler ve Ermeni meselesi. İstanbul: Belge Yayınları, İstanbul.
• Yuca, İ. ve Yuca, E. (2017). 20. yüzyılın başlarında Muş Bulanık’ta Ermeni olayları. İçtimaiyat, 1(1) , 56-66.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.