ESKİ TÜRK EDEBİYATI BAĞLAMINDA İKİ MÜELLİF BİR İDEAL İNSAN: KUTADGU BİLİG VE DİVANÜ LÜGATİ’T-TÜRK

Yıl 2019, Sayı: 79, 319 - 332, 14.10.2019

Ömer İnce

Öz

Kutadgu Bilig ve Divânü Lügati’t-Türk, Türk dili, Türk kültürü ve Türk edebiyatı tarihinin temel eserlerindendir. Eserler Karahanlılar döneminde yazılmış olmaları sebebiyle, İslâmiyet sonrası Türk dili ve edebiyatının ilk örnekleridir. Divanü Lügati’t-Türk ve Kutadgu Bilig yazılmalarının üzerinden geçen yüzyıllara karşın hiç eskimeyen konuları ve eksilmeyen önemleriyle dil ve edebiyatımızdaki önemlerini sürdürmektedirler. Her iki eserin müellifi Kaşgarlı Mahmud ve Yusuf Has Hacib hemen aynı devirde yaşamışlardır. Her iki bilge aynı devirde yaşayıp, eserlerini aynı devirde yazmalarına rağmen birbirlerini tanıdıklarına ve görüştüklerine dair herhangi bir kayıt ve bilgi de söz konusu değildir. Başka bir deyişle bu iki insan birbirlerinden habersiz olarak yaşamış ve yine eserlerini birbirlerinden habersiz vermişlerdir. Eserlerin kültürel alt yapısını aynı kaynaktan besleyen, aynı malzemeyi kullanan bu iki büyük insan, fevkalâde bir uygunlukla tekrara düşmek bir tarafa, birbirlerini tamamlayarak, Türk Dili ve Kültürünü ölümsüzleştiren eserlerini milletlerine hediye etmişlerdir. Kaşgarlı Mahmud, giderek ihmal edilen, adeta terk edilen Türk dilini, Türkçenin ifade gücünü halkın arasında yaşayan canlı örneklerden derlediği her türden manzumelerle meydana getirirken, Yusuf Has Hacib ise Türkleri diğer milletlerden ayıran öz kültür ve erdemlerin giderek zayıflamasını ele almış, bu olumsuz durumun önüne geçilebilmesi için sosyal ve kültürel konulara eğilmiştir. Kısaca: Divanü Lügati’t-Türk daha çok Türk dili ve Edebiyatıyla ilgili geleceğe ilişkin kaygılarla kaleme alınıp kaybolma ihtimaline karşı dil verimlerini toplarken, Yusuf Has Hacib de aynı milletin kendine özgü kültürü ve yaşayışı üzerinde durmuş, her yaştan insanı bulundukları yerde eğitmeyi amaç edinmiştir. Her iki eser bu özellikleriyle sözlü kültür arkeolojisinin iki temel taşıdır.

Anahtar Kelimeler

Klâsik Türk Edebiyatı, Divanü Lügati’t-Türk, Kutadgu Bilig, Kaşgarlı Mahmud, Yusuf Has Hacib.

Kaynakça

• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig I Metin, (2. Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (1985). Kutadgu Bilig II Çeviri, (3. Baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Caferoğlu, A. (1974). Türk dili tarihi, C.II, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Dilaçar, A. (1988). Kutadgu Bilig incelemesi, (2. Baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Genç, İ. (2008). Eski Türk edebiyatı tarihi giriş, (3. Baskı), İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Kaçalin, M. (2018). Kutadgu Bilig (metin), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Kültür Eserleri, www.kulturturizm.gov.tr, adresinden 08.01.2019 tarihinde alıntılanmıştır.
• Komisyon. (2002). Kutadgu Bilig (derleme telif), TDV İslam Ansiklopedisi (C.26 s.478- 480) içinde, (1. Baskı), Ankara: TDV Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1995). Kaşgarlı Mahmud ve Divanü Lügati’t-Türk, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, (C.1, s. 256) içinde, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk edebiyat tarihi, (2. Baskı), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Tekin, T. (1989). XI. yüzyıl Türk şiiri “Dîvân-ı Lugati’t-Türk’teki Manzum Parçalar”, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldırım A. & Şimşek H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.