KADIZÂDE MEHMED ARİF b. MEHMED ERZURUMÎ (Ö. 1173/1759)’NİN KELAMİ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2015, Sayı: 61, 63 - 82, 30.01.2015

İsmail Bulut

Öz

Erzurum’da müderrislik ve müftülük yapmış bir âlim olan Kadızâde Mehmed Efendi, tevhit, cinler, insan fiilleri ve diğer birçok kelami meseleyi ele alan eserler yazmıştır. İtikadî görüşlerini mensubu olduğu Mâturîdî ekolünün genel ilkeleri çerçevesinde yorumlamıştır. Kadızâde Mehmed Efendi, halkın din alanında saygın konum olan müftülük görevini icra etmesi nedeniyle, birçok inanç meselelerini ele almış ve irdelemiştir. İslâm inançlarının doğru anlaşılması için emek sarf etmiş ve geleneksel bakış açısıyla, zamanındaki inanç problemlerine çözüm getirmeye gayret göstermiştir. Meselelere yaklaşımında ehlisünneti ön plana çıkardığı ve özellikle Mâturîdî anlayışı öncelediği görülmektedir. Bu çalışmada, Kadızâde’nin kelami görüşleri ve inanç konularına yaklaşımı incelenecektir

Anahtar Kelimeler

Kadızâde Mehmed Efendi, Kelam, Şerh ve Haşiye.

Kaynakça

• Abdülcebbar, Kadi. Şehu’l-Usuli’l-Hamse. Çev. İlyas Çelebi. Cilt 2. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Akbulut, Ahmet. « Allah’ın Takdiri Kulun Tedbiri.» Cilt 31. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1990.
• —. Nübüvvet Meselesi. Ankara: Birleşik, 1992.
• Aliyyü’l-Kârî. İmam Azam Fıkh-ı Ekber Aliyyü’l-Kârî Şerhi. Çev. Yunus Vehbi Yavuz. İstanbul: yy., 1992.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’da İman Esasları. Ankara: Atay Yayınevi, 1998.
• Birgivi, Mehmed Efendî b. Pîr Alî. «Ravzat’l-Cennat.» Cilt CD 817 (3409) 17. Erzurum İl Halk Kütüphanesi, 1. 207-216.
• —. Ravzatü’l-Cennat fi Usuli’l-İ’tikad. İstanbul: Bosnalı Hacı Muharrem Matbaası, 1305/1887.
• —. «Risâle fî Kelimeti’t-Tevhîd.» Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 7487/2, 2.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah. el-İrşâd ila Kavâtı’i’l-edille fi Usûli’l-i’tikâd. Thk. M. Yûsuf Musa - Ali Abdülmün’im Abdülhamid. Kahire: yy., 1950.
• Devvânî, Celaleddin. Şerhu’l-Akâidi’l-Adudiyye. İstanbul: 1306
• EbuHanife. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. Çev. Mustafa Öz. İstanbul: Nurdoğan, 1981. en-Nesefî, Ebu’l-Muin. Bahru’l-Kelâm fi Akâidi Ehli’l-İslam. Çev. Cemil Akpınar. Konya: Rabıta Yayınevi, 1977.
• Esen, Muammer. «İman Kavramı Üzerine.» Cilt XLVIII. Ankara Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008.
• —. «Tekfir Söyleminin Dinî ve İdeolojik Boyutları.» Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2011.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Kitâbu’l-Luma’ fi’r-Redd’i ala Ehli’z-Zeyği ve’l-Bida’. Thk. Richard McCarty. Beyrut: yy., 1952.
• et-Teftazânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el- Horâsânî. Kelam İlmi ve İslam Akaidi (Şerhu’l-Akaid). Çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah yay., 1991.
• —. Şerhi Akaidi Nesefi. Kahire: yy., 1988.
• —. Şerhu’l-akaid Kestelli Haşiyesi. İstanbul: Dersaadet, 1320 h.
• Harman, Ö. Faruk,. «Yuşa Maddesi.» TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 44. İstanbul: TDV. 43-45.
• Hızlı, Mefail. «Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler.» Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi Cilt: 17, Sayı: 1, 2008 ss. 25-46
• İbnü’l-Hümam, Kemaleddin. el-Müsayere. Mısır: yy., 1317.
• Işık, Kemal. Mutezile’nin Doğuşu ve kelami Görüşleri. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara:1967.
• Kadızâde, Mehmed. Arif b. Muhammed. Kıladetü’l- Mercan fi Ahvali’l-Can.Süleymaniye, ESADEFENDI 1269 (115a-122b)
• —. Risâle-i Fethiyye. Süleymaniye, Esad Efendi, 003668, vr: 106-111.
• —.Risâletü Mümeyyizetü Mezhebi’l-Maturidiyye ‘ani’l-Mezahib’il-Cebriyye ve Kaderiyye. Süleymaniye Kasidecizade:672.vr:50-60
• —. Şerhu Ravzati’l-Cennat. Erzurum İl Müftülüğü Kütüphanesi Yazma Eserler bl. Dem. No: 4194.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmut. Kitâbu’t-Tevhid. nşr. Fethullah Huleyf. İstanbul: 1979.
• —. Te’vilâtu Ehli’s-Sünne. Thk. İbrahim Avadayn. Kahire: yy., 1971.
• Nesefi. Bahru’l-Kelam Maturidi Akaidi. Çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek, 2010.
• Özervarlı, M. Sait. Kelamda Yenilik Arayışları. İstanbul: İSAM, 2008.
• Pezdevî, Ebu Yusr Muhammed,. Usulu’d-Din (Ehl-i Sünnet Akaidi). Çev. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: yy., 1988.
• Suluoğlu, Muhammet Hanefi, «Kadızâde Erzurumî ve Kâşif-u Hâli’l-Mevtâ ve’l-Berzah Adlı Risalesi.». Rize Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı (Kelam). (Basılmamış YL Tezi. Danışman: Salih Sabri Yavuz. Rize: 2010.
• Teftezânî, Mesud ibn Ömer ibn Abdullah. Şerhi Akaidi Nesefi. Kahire: yy. 1988.
• Teftezânî, Sa’duddin. Kelam İlmi ve İslam Akaidi & Şerhu’l-Akaid. Çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh, 1991.
• Topaloğlu, Bekir. Kelam İlmi. İstanbul: Damla Yayınevi, 1996.
• Tunçbilek, Hasan Hüseyin. «Cennet ve Cehennem Halen Mevcut mu?» Dicle Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 7/2. 2005.
• Yeprem, M. Saim. Mâtüridî’nîn Akide Risalesi ve Şerhi. İstanbul : MÜİF Vakfı Yayınları, 2000.
• Yurdaydın, H. Gazi. İslam Tarihi Dersleri. Ankara: Ankara Ünv. İlahiyat Fakültesi, 1982.
• Yüksel, Emrullah. «Birgivi Maddesi.» TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 6. İstanbul: TDV. 191-194.