EBU’L-HASAN EL-EŞ’ARÎ VE DİN-SİYȂSET İLİŞKİSİ KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2015, Sayı: 61, 97 - 114, 30.01.2015

Mehmet Salih Gecit

Öz

Ehl-i Sünnet’in iki büyük fırkasından biri olan Eş’ariliğin kurucusu İmam-ı Eş’arî, adıyla zikredilen Eş’arî kelȃmının oluşumuna tesir eden ve bu fırkanın olgunlaşmasını sağlayan en önemli âlim ve teorisyendir. Aynı zamanda İslam düşünce tarihinin önemli şahsiyetlerindendir. Abbasilerin son döneminde yaşadı. Kırk yaşına kadar Mu’tezile mezhebi mensubu iken daha sonra ondan ayrıldı ve Ahmed b. Hanbel’in savunduğu inanç esaslarını benimsediğini ilan etti. O, sadece teolojik görüşleri ileri süren bir âlim değil, aynı şekilde İslam siyaset düşüncesinin gelişmesinde ve Sünni hilafet anlayışının oluşmasında büyük katkıları bulunan bir şahsiyyettir. Yaşadığı çağın teolojik problemlerini Mu’tezile tecrübesini de kullanarak ele aldı. İrdelediği en önemli konulardan birisi de hilafet ve siyaset konusundaki görüşleridir. O, diğer konularda olduğu gibi hilafet ve siyaset konusunda da Ehl-i Sünnet’in geçmiş dört asırlık geleneksel anlayışını kabul eden, konuyla ilgili farklı görüşleri ortaya atan, kendisinden evvel yaşayan âlimlerin görüşlerini yaşadığı zamanın koşulları çerçevesinde yeniden ele alan ve günün siyasal ve sosyal problemlerine önemli çözüm önerilerinde bulunan bir özelliğe sahiptir. Çağının siyasi sorunlarını teolojik bir bakış açısıyla çözmeye gayret göstermesi araştırılmaya değer bir husustur. Biz bu makalemizde İmam-ı Eşarî’nin dinȋ ve siyâsî görüşleri çerçevesinde din-siyaset ilişkisi konusunu inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Din, Siyȃset, Eş’arȋ, Sünnȋlik, Hilȃfet, İslȃm Siyȃset Düşüncesi.

Kaynakça

• Abdulcebbâr, Kâdı Ebu’l-Hüseyn. (tsz.) el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîdi ve’l-Adl, Tahk. Abdulhalîm Mahmûd-Süleymân Dünyâ, Mısır: Dâru’l-Mısriyye.
• Abdulcebbâr, Kâdı Ebu’l-Hüseyn. (2009). Şerhu Usûli’l-Hamse, Tahk. Abdulkerîm Osman, Mısır: Mektebetu’l-Usre.
• Ahmed b. Hanbel. (tsz.) el-Müsned, Tahk. Şuayb el-Arnâvût, Kâhire: Müessesetu Kurtuba. Ahmed Cevdet Paşa. (tsz.). Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-ı Hulefâ, Sad. Metin Muhsin Bozkurt, İstanbul: Merve Yay.
• Akoğlu, Muharrem. (2006). Mihne Sürecinde Mu’tezile, İstanbul: İz Yayınları.
• Allard, Micherd. (1981). “Eş’arî’nin Hayatı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, terc. M. Sait Yazıcıoğlu, (Ankara: 1981), cilt. XXV, ss. 457-476.
• Ammâra, Muhammed. (1999). Mutezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu, Terc. Vahdettin İnce, İstanbul: Ekin Yay.
• Ay, Mahmut. (2002). Mutezile ve Siyaset, İstanbul: Pınar Yay.
• Câd, Ahmed. (2009).Makâlâtu’l-İslâmiyyin ve İhtilâfu’l-Musallîn Mukaddimesi, Kâhire: Dâru’l-Hadis.
• Camii, Muhammed Mescidi. (1995). Ehl-i Sünnet ve Şia’da Siyasî Düşüncenin Temelleri, Terc. Malik Eşter, İstanbul: İnsan Yay.
• Dineverî, Ebu Muhammed Abdullâh b. Müslim İbn Kuteybe. (2006). el-İmâme ve’s-Siyâse, Beyrut: Dâru’l-Kutub el-İlmiyye, Diyârbekrî, el-İmâm Hüseyn b. Muhammed b. El-Hasan. (2009). Târîhu’l-Hamîs fî Ahvâli Enfesi Nefîs, Tahk. Abdullah Muhammed el-Halîlî, Beyrut: Dâru’l-Kutub el-İlmiyye.
• Doğan, Hüseyin. (2003). “Ebu’l-Hasan el-Eş’arî ve Kelamdaki Yöntemi Üzerine”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 11/1, (2013), s. 172-180.
• Ebu Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistani. (tsz.). es-Sünen, M. Muhammed Abdu’l- Hamit, Mısır.
• Ensârî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Alî. (1405). el-Misbâhu’l-Mudî’ fî Kitâbi’n-Nebiyyi’lÜmmiyyi ve Rusulihi ilâ Mulûki’l-Ardi min Arabiyyin ve Acemiyin, Tahk. Muhammed Azûmuddîn, Beyrut: Dâru Alemi’l-Kutub.
• Ensârî, Hammad b. Muhammed, (tsz.). Ebu’l-Hasan el-Eş’arî, Mektebetu’ş-Şâmile (CD programı içinde), Medîne Versiyonu.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmaîl. (tsz.) el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, Tahk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Eş’ari, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. (2000). el-Luma fi’r-Reddi Ala Ehli’z-Zeyğ ve’l-Bida’, Tahk. Muhammed Emin ed-Dannavi, Beyrut: Darul’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Alî b. İsmaîl. (2009). Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, Tahk. Ahmed Câd, Kâhire: Dâru’l-Hadîs.
• Ferrâ, Ebu Ya’la Muhammed b. Huseyn. (2000). el-Ahkâmu’s-Sultâniyye, Tahk. Muhammed Hamid el-Feykî, Beyrut,: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Gibb, H.A.R. (2001). “Abbâsîlerin İlk döneminde Yönetim ve İslâm”, Terc. Saim Yılmaz, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/2001, s. 489-500.
• Gölcük, Şerâfettin- Toprak, Süleyman. (2001). Kelâm Tarih Ekoller Problemler, Konya: Tekin Yay.
• Hanbelî, Abdulbâkî el-Mevâhibî. (1987). el-Ayn ve’l-Eser fî Akâidi Ehli’l-Eser, Tahk. İsâm Rewwâs el-Kal’acî, Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs.
• Harbî, Muhammed b. Ali Osmân. (1986). İmâmu’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî el-Cüveynî ve Eseruhu fî İlmi’l-Kelâm, Beyrut: Alemu’l-Kutub.
• Hasan İbrahim Hasan-Ali İbrahim Hasan. (2006). en-Nuzumu’l-İslâmiyye, Kâhire: Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye.
• İbn Asâkir ed-Dimeşkî, Alî b. Hasan b. Hübetullâh. (1404). Tebyînu Kezibi’l-Müfterî fîmâ Nusibe ile’l-İmâm Ebi’l-Hasan el-Eş’arî, Beyrut: Dâru’l-Kitab el-Arabî.
• Kara, Seyfullah. (2009). Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları, İstanbul: İz Yay.
• Kâtib, Ahmed. (2009). Nedenleri Tarihte Kalmış Siyâsî Ayrılık Sünnilik-Şiilik, Terc. Muharrem Tan, İstanbul: Mana Yay.
• Kummî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Ali İbn Bâbeveyh. (1978). Risâletu’l-İ’tikâdati’lİmâmiyye, Terc. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Macit, Nadim. (1995). Ehl-i Sünnet Ekolünün Doğuşu, Erzurum: İhtar Yay.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. (2002). el-Ahkâmu’s-Sultâniyye, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Mu’tik, Avvâd Abdullâh. (2001). el-Mu’tezile ve Usûluhum el-Hamse, Riyâd: Mektebetu’r- Rüşd.
• Mustafa, Nevin Abdulhalık. (1990). İslâm Siyasî Düşüncesinde Muhalefet, Terc. Vecdi Akyüz, İstanbul: İz Yay.
• Özafşar, Mehmet. (1999). İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arkaplanı(Mihne Olayı ve Haşeviye Olgusu), Ankara: Ankara Okulu Yay.
• Özler, Mevlüt. (1996). İnsan Hürriyeti, İstanbul: Nun Yay.
• Pilavoğlu, Kemal. (1973). Büyük Veli Muhyiddin Arabî, İstanbul: Kevser Yayınevi. Sarmış, İbrahim. (2010). Şuradan Saltanata, Teokrasiye ve Laisizme Yönetim, İstanbul: Düşün Yay.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. (1404). el-Milel ve’n-Nihal, Tahk. Muhammed Seyyid Geylânî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• Şeyh Mufîd, Ebu Abdillah Muhammed b. Muhammed b. En-Nu’mân el-Harisî. (1412). elİfsâh fî İmâmeti Emîri’l-Mü’minîn Aleyhi’s-Selâm, Kum: Müessesetu’l-Bi’set.
• Şık, Ahmet. (2004). “Eş’arî’nin Mu’tezile’den Ayrılmasının Nedenleri”, Çorum Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt. 4, sayı. 1, (Çorum: 2004), s. 291-294.
• Teftâzânî, Sa’duddîn. (1991). Şerhu’l-Akâid, Terc. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yay.
• Tirmîzî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsa. (1292). el-Camiu’s-Sahih, Kahire. Topaloğlu Bekir. 2010. Kelâm İlmi, İstanbul: Damla Yay.
• Topaloğlu-Aruçi. (2003). Maturidî’nin Kitâbu’t-Tevhîd Önsözü, Ankara: İsam Yay.
• Uyanık, Mevlüt. (2001). İslâm Siyaset Felsefesinde Sivil İtaatsizlik (Hasan-ı Basrî Örneği), İstanbul: Kaknüs Yay.
• Yüceer, İsa. (2007). Kelâm Fırkalarında Yöntem, Konya: Tablet Yay.
• Yüceer, İsa. (2000). Kelâm-Felsefe Uzlaşması, Konya: Tablet Yay.