ELMALILI MUHAMMED HAMDİ YAZIR’IN TEFSİR ANLAYIŞINDAKİ MODERNLİK UNSURLARI VE BU BAĞLAMDA MUHAMMED ABDUH’A YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER -FÎL SÛRESİ ÖRNEĞİ-

Yıl 2015, Sayı: 61, 141 - 170, 30.01.2015

Mustafa Güven

Öz

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır ile Muhammed Abduh, son dönemin en büyük ve en önemli iki müfessirlerindendir. Biz bu makalemizde onların Tefsir Usûlü, mucizelere bakışı ve bu bağlamda Fîl Sûresi’nin tefsirini ele aldık. Her iki müfessir, yaklaşık aynı dönemde birbirine benzer ayrı coğrafyalarda yaşamışlar ve benzer sosyal, siyasî, kültürel ve dini atmosferi solumuşlardır. Modernizm ve pozitivizmin neredeyse egemen olduğu bir dönemde, Kur’ân’ı bu akımlara karşı savunmak için hayli gayret göstermişlerdir. Bunu yaparken Abduh, daha rahat, serbest ve ıslahatçı bir tavır ortaya koymaya çalışırken, Elmalılı biraz daha geleneksel dirayet ilmine ağırlık vermiştir. Hem Abduh hem Elmalılı, felsefeye ve dinî literatüre oldukça hâkimdirler. Ancak Elmalılı biraz daha pozitif bilimlere yönelerek bilimsel bir tefsir yazar; Abduh ise, daha çok sosyal konulara yönelerek dinin ıslah ve hidayet noktasına ağırlık verir. Böylece Abduh, reformcu, modernist, selefî ve yenilikçi; Elmalılı ise daha çok gelenekçi ve kelâmî tefsir ekolüne meyilli bir âlim olarak anılır. Fîlsûresinin tefsirinde Abduh, olaya biraz sıradan bakarak olayın mucize boyutunu nazara vermemeye çalışır; Elmalılı ise Abduh’un aksine Fîlolayının mucize yönünü öne çıkararak Abduh’a ağır bir şekilde yüklenir ve oldukça uzun bir eleştiri yöneltir.

Anahtar Kelimeler

Modernizm, Klasik Düşünce, Selefîlik, Tefsir.

Kaynakça

• Abduh, Muhammed; Reşid Rıza, Tefsîr-i Menâr, Kahire, 1967.
• Abduh, Muhammed, Fâtiha Sûresi ve Amme Cüzü Tefsiri, Çev. Ömer Aydın, İstanbul, 2012.
• Abduh, Muhammed, Müzekkiratu’l-İmam Muhammed Abduh, Thk. Tahir et-Tanahî, Daru’l-Hilal, Kahire, 1993.
• Abduh, Muhammed, “Tefsire Mukaddime”, Çev. İsmail Cerrahoğlu, AÜİFD, C.5, S.1. Afganî, Cemaleddin; Abduh, Muhamed, el-Urvetu’l-Vüska Tercüme: İbrahim Aydın, İstanbul, 1987.
• Albayrak, Halis, “Hamdi Yazır’ın Tefsir Anlayışı”, AÜİFD, C.34, S. 1.
• Albayrak, Halis, “Hamdi Yazır’ın Tefsir Anlayışı”, Elmalılı M. Hamdi Yazır Sempozyumu, 4-6 Eylül, 1991, Ankara, TDV Yayınları, 1993; aynı makale. AÜİFD, C.34. S. 1.
• Albayrak, Halis, “Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Tefsir Anlayışı”, AÜİFD, C. 34, Sayı: 1, 1995.
• Albayrak, İsmail, Klasik Modernizmde Kur’ân’a Yaklaşımlar, İstanbul, 2004.
• Alûsî, Ebû’l-Fadl Şihabu’d-Dîn Mahmud el-Bağdadî, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l- Azîm ve Sebu’l-Mesânî, Beyrut, Lübnan, trs., XXX/236.
• Ammâra, Muhammed, el-A’mâlü’l-Kâmile li’l-İmam eş-Şeyh Muhammed Abduh, (I-III), Kahire, 1414/1993.
• Ammâra, Muhammed, el-İmam Muhammed Abduh: Müceddidu’l-İslam, Beyrut, 1980. Arıcı, Niyazi, Menar Tefsirinde Mucizelerle İlgili Farklı Yorumlar, AÜSBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006.
• Aydın Mehmet, “Kilise”. DİA, Ankara, 2002, C. XXVI.
• Baljon, J. M. S., Kur’ân Yorumunda Çağdaş Yönelimler, (Çev. Şaban Ali Düzgün), Ankara, 2000.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı, “Kur’ân Felsefesi Üzerine İnceleme” AÜİF Dergisi, C.2, S.1, (1953).
• Bilgin, Mustafa, “Hak Dini Kur’ân Dili Kur’ân Dili”, DİA, İstanbul, 1997, C. XV.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi –Tabakatü’l-Müfessirin, (I-II), İsdanbul, 1973.
• Ca’berî, Hafız Muhammed Haydar, eş-Şeyh Muhammed Abduh ve Arauhu fî’l- Akîdeti’l- İslâmiyye –Arz ve Nakd-, (Ümmü’l-Kura Üniversitesi Doktora Tezi) (Takdim: Süleyman Dünya), 1982.
• Çağrıcı, Mustafa, “Fîl Sûresi”, DİA, İstanbul, 1993, C. XIII Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Ankara, 2009.
• Cevherî, İsmail b. Hammad, es-Sıhah Tacü’l-Lüğa ve Sıhahu’l-Arabiyye, (Tahkik: Ahmed Abdulğafur Attar), Beyrut Lübnan, 1990.
• Charles C. Adams, Islam and Modernism in Egybt, New York, 1933.
• Cübran Mesud, er-Râid, Beyrut, Lübnan, 1992.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, İstanbul, 2009.
• Divan-ı Lebid b. Rabia el-Amîrî, Dar-u Sadr, Beyrut, trs.
• el-Behiy, el-Fikru’l-İslâmi’l-Hadîs ve Sılatuhu bi’l-İsti’mari’l-Ğarbî, Kahire, Mektebetu Vehbe, 4. Baskı, trs.
• el-Behiy, Muhammed, İslâmî Direniş ve Islahat, Terc. İbrahim Sanmış, İstanbul, 1996.
• Elie Kadorie, Afgani and Abduh, An Essay on Religious Unbelief and Political Activism in Modern İslam, London, Frank Cass, 1966.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul, Eser Neşriyat, 1979.
• Emin, Osman, “Mısır’da Rönesans Muhammed Abduh ve Ekolü”, Çev. İhsan Durdu, İslam Düşüncesi Tarihi (Editör: M. M. Şerif), İstanbul, 1991.
• Ersöz, İsmet, Elmalılı Hamdi Yazır ve Tefsirinin Özellikleri, Elmalılı Hamdi Yazır Sempozyumu (Düzenlenme tarihi: 4-6 Eylül 1991) TDV Yayınları, Ankara, 1993.
• Ersöz, İsmet, Elmalılı Mehmed Hamdi Yazır ve Hak Dini Kur’ân Dili, (Basılmamış Doktora Tezi) SÜSBE, Konya, 1985
• Fahreddin er-Râzî, Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-Ğayb, Kahire, 1962.
• Fayda, Mustafa, “Fîl Olayı” md. DİA, İstanbul, 1996, C. XIII.
• Fazlurrahman, İslâm ve Çağdaşlık, Çev. Alparslan Açıkgenç, M. Hayrı Kırbaşoğlu, Ankara, 1990.
• Fazlurrahman, İslâm, (Çev. Mehmet Dağ, Mehmet Aydın), Ankara, 1996.
• Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman er-Rûmî, İtticahâtüt-Tefsir fi’l-Karni’r-Rabi’ Aşer, Suudi Arabistan, 1986.
• Fehd, b. Abdurrahman b. Süleyman er-Rumî, Menhecu’l-Medreseti’l-Akliyyeti’l-Hadîse fi’t-Tefsîr, (I-II), Riyad, 1403/1983.
• Garaudy, Roger, İslam ve İnsanlığın Geleceği, Çev. Cemal Aydın, İstanbul, 1990.
• Goldziher, Ignaz, İslam Tefsir Ekolleri, (Trc. Mustafa İslamoğlu), İstanbul, 1997.
• Görgün, Tahsin, İlâhî Sözün Gücü, İstanbul, 2003.
• Hafız Ahmed Haydar el-Ca’beri, eş-Şeyh Muhammed Abduh ve Arâuhu fi’l-Akîdeti’l-İslâmiyyeti, 1402/1982.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman el-Ferahîdî, Kitabu’l-Ayn, (Tahkik: Mehdi el-Mahzum, İbrahim es-Samarraî), Baskı yeri ve tarihi yok,
• Hizmetli, Sabri, Muhammed Abduh, Tevhid Risalesi (Muhammed Abduh’un Hayatı), Ankara, 1986.
• Hûlî, Emin, Menâhicu Tecdîd fî’n-Nahv ve’l-Belâğa ve’t-Tefsir ve’l-Adab, 1961.
• İbn Manzur, Ebû’l-Fadl Cemalü’d-Dîn Muhammed b Mukrim, Lisanü’l-Arab, Beyrut, 1992, “İbl”, XI.152;
• İbn Sa’d, Muhammed b., et-Tabakatü’l-Kübra, (nşr. İhsan Abbas), Beyrut, 1968, C. I.
• İşcan, Mehmet Zeki, Muhammed Abduh’un Dinî ve Siyasî Görüşleri, İstanbul, 1998.
• İşcan, Mehmet Zeki, “Muhammed Abduh’un Nübüvvet Görüşü ve Çağdaş İslam Düşüncesine Etkileri”, ATAÜİFD. Sayı: 26 (Erzurum, 2006).
• Janet, Paul; Seailles, Gabriel, Metalib ve Mezahib (Metafizik ve İlâhiyat), Çev. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Matbaa-i Amire, Dersaadet, 1341.
• Jansen, J. J. G., Jansen, Kur’ân’a Yaklaşımlar, (Terc. Halilrahman Açar), Ankara, 1999.
• Juynboll, G. H. A., Modern Mısır’da Hadis Tartışmaları, çev. Salih Özer, Ankara, 2000.
• Keskioğlu, Osman, “Muhammed Abduh”, AÜİFD (1970), XVIII/109-136.
• Kotan, Şevket, Kur’ân ve Tarihsellik, İstanbul, 2011.
• Kutub, Seyyid, Fî Zılali’l-Kur’ân, Beyrut, 2003.
• Kutub, Seyyid, Fî Zılâli’l-Kur’ân, (Çev. Heyet), İstanbul, 1991.
• M. M. el-A’zamî, Vahyedilişinden Derlenişine Kur’ân Tarihi, (Trc. Ömer Türker, Fatih Serenli) İstanbul, trs.
• Mevdûdî, Ebû’l-A’lâ, Tefhîmu’l-Kur’ân, (Çev. Heyet), İstanbul, 1988.
• Mu’cemu’l-Müfehres lî-Elfâzi’l-Kur’ân, “tyr” md.
• Mücahid, Huriye Tefvik, Fârâbi’den Abduh’a Siyasî Düşünce, (Çev. Vecdi Akyüz), İstanbul, 1995.
• Özervarlı, M. Sait, “Abduh”, DİA, İstanbul, 2005, XXX/484.
• Öztürk, Mustafa, Kur’ân ve Tefsir Kültürümüz, Ankara, 2008.
• Öztürk, Mustafa, Kur’ân’a Çağdaş Yaklaşımlar, Sayı: Kış 2012,(http://islamiyorum.com/ index.php?sayfa=makaledetay.php&mkid=194&s ayi=60#.Ud1S6ztM QM).
• Polat, Fethi Ahmet, Çağdaş İslam Düşüncesinde Kur’ân’a Yaklaşımlar, İstanbul, 2009.
• Ramazan, Tarık, İslâmî Yenilenmenin Kökenleri, Çev. Ayşe Meral, İstanbul, 2005.
• Rıza, Reşid, el-A’mâlu’l-Kâmile (nşr. Muhammed İmâre), Beyrut, 1979-1980.
• Rıza, Reşid, Karaman, Hayrettin, Gerçek İslâm’da Birlik, İstanbul, 2012.
• Rıza, Reşid, Tarîhu’l-Üstaz eş-Şeyh Muhammed Abduh, (I-III), Daru’l-Fadile, Kahire, 1428/2006.
• Şenkîtî, Muhamed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtar el-Cenkînî, Edvau’l-Beyân fî Îzahi’l- Kur’ân bi’l-Kurân, Cidde, trs., C. IX.
• Şimsek, Said, Günümüz Tefsir Problemleri, Konya, 1997.
• Şimşek, Tacettin, Cemalettin Afgani ve Mücadelesi, http://serdargunes.files.wordpress. com/2012/06/cemaleddin-afgani-ve-mc3bccadelesi.pdf.
• Şirtûnî, Said el-Hûrî eş- el-Lübnânî, Ekrebü’l-Mevârid, Kum, İran, h. 1403.
• Taberî, Muhammed b. Cerir, Câmiu’l-Beyân an Te’vil-i Âyi’l-Kur’ân, Beyrut, 1988.
• Taşpınar, Halil, Muhammed Abduh Bibliyografyası Üzerine Bir Deneme, CÜİFD, Cilt: VII 1 2, Aralık, 2003.
• Timurtaş, Abdullah, Çığır Açan Şark Âlimleri, İstanbul, 2007.
• Yavuz, Yunus Şevki, “Elmalılı Muhammed Hamdi” md. DİA, İstanbul, 1995, C. XI.
• Zehebi, Muhammed Hüseyn, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Kahire, 1961.
• Zemahşerî, Muhammed b. Ömer, el-Keşşaf, Kahire, 1971.