KURTUBÎ (ö. 656/1258) ve el-MÜFHİM ADLI MÜSLİM ŞERHİ

Yıl 2015, Sayı: 61, 493 - 518, 30.01.2015

Hasan Yenibaş

Öz

Endülüslü fakih ve muhaddis Kurtubî (ö. 656/1258), ilk eğitimini memleketi olan Kurtuba ve çevresinde almıştır. Daha sonra da Mekke, Medine ve Mısır gibi ilim merkezlerini dolaşmış ve İskenderiye’ye yerleşerek bu şehirde hayatının sonuna kadar medresede talebelere dersler vermiştir. Müslim’in Sahîh’ini ihtisar eden Kurtubî, daha sonra bu esere el-Müfhim adlı bir şerh yazmıştır. Bu şerh Müslim’in muhtasarına yapılmış olsa da, muhteva olarak tam metin Müslim şerhlerini aratmayacak genişliktedir. Kurtubî, bir dil âlimi ve fakih olması itibariyle şerhinde filolojik ve fıkhî tahlillere geniş yer vermiştir. Erken dönemde yazılmış olmasına rağmen medrese talebelerinin ihtiyaçları gözetilerek yazıldığı için sistematiğindeki güzellikle dikkat çeken el-Müfhim’in ilim dünyası tarafından yeterince tanınmadığı görülmektedir. Bu çalışmada Kurtubî ve Müslim şerhi tanıtılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kurtubî, Müslim, Sahih, Muhtasar, el-Müfhim, Şerh.

Kaynakça

• el-Aclûnî, İsmâil b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ ve müzîlü’l-libâs, I-II, Nşr. Ahmed el- Kalâş, Beyrut: Müessetür’r-Risâle, 1416.
• el-Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed, Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1421/2001.
• Budak, Ali, “Bir Rivâyetin Tariklerini Karşılaştırmanın Hadisleri Anlamaya Katkısı”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. 12, S. 1, s. 167-191, Samsun: 2007.
• Buhârî, Ebû Abdullah, Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, I-VIII, İstanbul: Çağrı, 1982.
• Çakan, İsmail Lütfi, Hadis Edebiyatı, İstanbul: M.Ü.İ.F.V., 1996 (3. baskı).
• Çakan, İsmail Lütfi, Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları (Muhtelifü’l-Hadis İlmi), İstanbul: M.Ü.İ.F.V., trs., (2. baskı).
• Davudoğlu, Ahmed, Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi, I-VI, İzmir: Işık, 2013.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî, Sünen, I-IV, İstanbul trs. Gezer, Arif, Kurtubî’nin Hadis İlmindeki Yeri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2000.
• el-Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed, A’lâmü’l-hadîs Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-VI, Thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdurrahman Al-i Suud, Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1409/1988.
• el-Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed, Meâlimu’s-sünen, I-IV, Halep: Matbaatü’l-Ilmiyye, 1351/1932.
• Itr, Nureddîn, Menhecü’n-nakd ‘ınde’l-muhaddisîn, Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Ferhun, İbrahim b.Ali Muhammed el-Ya’meri el-Malikî, ed-Dibacü’l- müzheb fi marifeti a’yani’l-mezheb, I-II, Thk. Muhammed Ahmedî Ebû’n-Nûr, Kahire: Dâru’t-Türas, 1972.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali, Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî, I-XVII, Riyad: Dâru Taybe, 1426/2005
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil, el-Bidâye ve’n-nihâye, Thk. Abdurrahman et-Türkî, I-XX, 1419/1988.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, I-II, Thk. Sıtkı Cemîl el-Attâr, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbnu’l-İmâd, Şihâbuddîn el-Askerî, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, I-X, Thk. Abdülkadir el-Arnavud, Dımaşk, 1986-1993.
• İlhan, İhsan, Kurtubî Tefsirinde Kıraat Olgusu, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, 2009.
• Kâdî İyâz, İkmâlü’l-Mül’im bi fevâidi Müslim, I-IX, Thk. Yahya İsmail, Medine: Dâru’l- Vefâ, 1419/1998.
• Karacabey, Salih, Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri ve Şerh Metodu, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 1990.
• el-Karadâvî, Yusuf, Sünneti Anlamada Yöntem, Çev. Bünyamin Erul, İstanbul: Nida, 2011.
• el-Kettânî, Muhammed b. Ca’fer, er-Risâletü’l-mustatrafe li-beyâni meşhûri kütübi’ssünneti’l- müşerrefe: Hadis Literatürü, Çev. Yusuf Özbek, İstanbul: İz, 1994.
• el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir, el-Câmî’ li-ahkâmi’l- Kur’ân, I-XXIV, Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1427/2006.
• el-Kurtubî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ömer b. İbrahim, el-Müfhim limâ eşkele min Telhîsi Kitabı Müslim, I-VII, Thk. Muhyiddin Dîb Müstü, Ahmed Muhammed es- Seyyid, Yusuf Ali Beydevî, Mahmud İbrahim Bezzâl, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1417/1996.
• Makkarî, Ahmed b. Muhammed et-Tilmisânî, Nefhu’t-tîb min ğusni’l-Endülüsi’r-ratîb, I-VIII, Thk. İhsan Abbas, Beyrut: Dâru Sadır, 1408/1988.
• el-Ma’zerî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Ömer, el-Mu’lim bi-fevâidi Müslim, I-III, Thk. Muhammed eş-Şazeli Neyfer, Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1987.
• Mübârekfûrî, Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahim, Mukaddimetu Tuhfeti’l-ahfezî, I-II, Kahire: Dâru’l-Fikr, 1359.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc en-Neysâbûrî, Sahîhu Müslim, I-IV, Nşr. M. Fuad Abdulbâkî, ,y.y., 1375/1955.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-Nesâî, es-Sünenü’n-Nesâî, Riyad, 1417. en-Nevevî, Muhyiddin, Şerhu Sahîh-i Müslim, I-XVIII, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1417/1996.
• Oğuz, Ahmet, Kurtubî’nin “et-Tezkire bi ahvâli’l-mevtâ ve umûri’l-âhire” Adlı Eseri Bağlamında Kabir Hayatı ile İlgili Hadislerin İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2014.
• Polat, Salahattin, Hadis Araştırmaları, İstanbul: İnsan, 2011 (3. baskı).
• Safedî, Selâhuddin Halil b. Aybek, el-Vâfî bi’l-vefayât, , Tkh. Ahmed el-Arnavud ve diğer, I-XXIX, Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Sancaklı, Saffet, “Hadislerin Doğru Anlaşılması ve Yorumlanmasında Takip Edilecek Yöntem”, İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Önemi, Ankara: TDV, 2003, s. 305-369.
• Sancaklı, Saffet, “İbn Battal ve Buhârî Şerhi”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. VII, S. 1, s. 61-93, Samsun, 2007.
• Sandıkçı, S. Kemal, Sahîh-i Buhârî Üzerine Yapılan Çalışmalar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1991.
• Selman, Hasan Mahmud, el-İmamu’l-Kurtubî: şeyhu eimmeti’t-tefsir, Dımeşk: Dâru’l- Kalem, 1993.
• et-Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed, Şerhu Müşkili’l-a’sâr, I-VI, Thk. Şuayb el- Arnavut, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1995.
• Tekineş, Ayhan, Hadisleri Anlama Problemi, İzmir: Işık , 2002.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, Sünenü’t-Tirmizî, Beyrut, 1421/2000.
• Topaloğlu, Nuri, “Kurtubî, Ahmed b. Ömer”, DİA, XXVI, s. 454-455, İstanbul 2002.
• Türcan, Zişan, Hadis Şerh Geleneği: Doğuşu Gelişimi ve Dönüşümü, Ankara: TDV, 2011.
• el-Übbî, Muhammed b. Halfe, İkmâlu İkmâli’l-Mu’lim, I-VII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, trs.
• Yıldırım, Suat, Kur’ân-ı Hakîm ve Açıklamalı Meali, İstanbul, 1998.
• Ziriklî, Hayreddin, el-A’lâm, I-VIII, Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn, 2002.