YESEVÎLİK’TE TOPLU ZİKİRLERE KADINLARIN İŞTİRAKİ İDDİALARI ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2019, Sayı: 80, 25 - 40, 26.12.2019

Ahmet Özkan

Öz

Bu makalede, Yesevîyye Tarikatı’nın zikir usulü olan “zikr-i erre” uygulamalarına kadın ve erkeklerin birlikte iştirak ettiklerine dair ileri sürülen bazı suçlamalara ve “zikr-i erre”nin paganist bir kalıntı olduğu iddiasına yer verilmiş, Ahmed-i Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet’i ve diğer kaynaklardan hareketle söz konusu iddialar değerlendirilmiştir. Orta Asya’da Türklerin İslâm’ı anlayıp yaşayabilmesinde etkin bir role sahip olan Yesevîyye’nin manevi eğitim yöntemlerinden “zikr-i erre” hakkındaki bu iddiaların değerlendirilmesi Yesevîlik araştırmalarının, tarihi gerçekliğe yaklaştırılmasına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed-i Yesevî, Sema‘, Tasavvuf, Yesevîlik, Zikr-i Erre.

Kaynakça

• Ahmed-i Yesevî. Dîvân-ı Hikmet. Ed. Mustafa Tatcı. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Ulusla- rarası Türk-Kazak Üniversitesi, 2016.
• ______. Dîvân-ı Hikmet. Haz. Hayati Bice, Ankara: TDV, 2018.
• ______. Mirâtu’l-kulûb, Haz. Necdet Tosun, Yesevîliğin İlk Dönemine Ait Bir Risâle: Mirâtu’l-kulûb, İLAM Araştırma Dergisi, II/2, Temmuz-Aralık 1997, s. 41-86.
• ______. Fakrnâme. Haz. Kemal Eraslan. Yesevî’nin Fakrnâmesi. Ankara: Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2016.
• Bayat, Fuzuli. Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken, 2006.
• Eliade Mircea. Şamanizm, Çev. İsmet Birkan, Ankara: İmge, 1999.
• Gömeç, Saadettin Yağmur. Şamanizm ve Eski Türk Dini, Ankara: Berikan, 2016.
• Gündoğdu, Cengiz. “Türkistan’dan Anadolu’ya Taşınan Hikmet Süreği: Yolcu, Yol ve Yurt Hikâyesi”. Dîvânı-ı Hikmet Sohbetleri, Ed. Zülfikar Güngör, Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak, 2018, s. 225-241.
• _______Hacı Bektâş-ı Velî, Öğretisi ve Takipçileri Hakkında Metodik Yeni Bir Yaklaşım, Ankara: Aktif Yayınevi, 2007.
• Hazînî, Ahmed b. Mahmud Cevâhirü’l-Ebrâr min Emvâc-ı Bihâr, Haz. Cihan Okuyucu- Mücahit Kaçar. İstanbul: Büyüyen Ay, 2014.
• Hoca İshak b. Ata. Hadîkatü’l-Ârifîn. Haz. Necdet Tosun. “XIV. Yüzyılda Yazılmış Çağa- tayca Bir Yesevî Eseri: Hoca İshak B. İsmail Ata’nın Hadîkatü’l-Ârifîn’i. Ulus- lararası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu-Bildiriler. İstanbul: Bağcılar Beledi- yesi, 2010, s. 70-76.
• İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1986.
• Kemal Eraslan. “Dîvân-ı Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. IX, İs- tanbul: TDV, 1994.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkan- lığı, 1976.
• ______. “Ahmed Yesevî”, İslam Ansiklopedisi. C.1, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1978. 210-216 (I-XIII)
• ______. İnfluence Du Chamanisme Turco-Mongol Sur Les Ordres Mystiques Musulmans. İstanbul: İstanbul Darülfununu Türkiyat Enstitüsü, 1929.
• Kutlu, Sönmez. “Orta Asya’da Türkler ve İslâm Tasavvuru”. Orta Asya’da İslam. Ed. Muhammed Savaş Kafkasyalı. Ankara-Türkistan: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2012, s. 737-765.
• Hülya Küçük, Tasavvufta Kadın, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Konya, 1997, S. 7, s. 389-398.
• Melikof, İrene. Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cumhuriyet, 2010.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İle- tişim, 2018.
• ______. Babailer İsyanı, Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk He- terodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh, 2017.
• Schimmel, Annemarie. İslam’ın Mistik Boyutları. Çev. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Ka- balcı, 2001.
• Schuyler, Eugene. Turkıstan. London: Sampson Low Marston & Company, 1876.
• Sığnâkî. İmam Hüsâmeddin Hüseyin b. Ali. Menâkıb-ı Ahmed-i Yesevî. Haz. Necdet Tosun. “Ahmed Yesevî’nin Menâkıbı”. İLAM Araştırma Dergisi. C. III, S.I, s. 73- 81.
• Şahin, Hanifi. Orta Asya’dan Anadolu’ya İrfan Geleneğinde İnsan Tasavvuru: Ahmed Yesevî-Ahmed-i Hânî Mukayesesi, 2. Uluslararası Ahmed-i Hânî Sempozyumu, Bildiriler, Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, 2018, s. 518-532.
• Tosun, Necdet. “Ahmed Yesevî’nin Yeni Bulunmuş İki Farsça Risâlesi”. I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri. Ed. Ahmet Kartal. Ankara: Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2017, s. 553-565.
• ______ . “Yesevî’likte Zikr-i Erre”, Hoca Ahmed Yesevî Seçme Makaleler, Ed. Necdet Tosun, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2017, s. 119-123.
• Tulum, Mertol. "Hikmetlere Göre Yesevîlik ve Orta Asya Kültür Tarihi Bakımından Öne- mi." İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 7, İstanbul: İlim Yay- ma Vakfı, 1999.
• Uygun, Mehmet Nuri. "Zikir", TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2013, C. XXXXIV, s. 412-413.
• Yaman, Ali. “Yesevîlik-Bektaşilik Bağlantıları ve Alevi-Bektaşi Kimliği'nin Oluşumunda Yeseviliğin Rolü” Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş-ı Veli Sempozyumu, Biliriler, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2010, s. 23-38.
• _______Orta Asya’da Yesevîlik Allahçılar Laçiler, Ankara: La Kitap, 2016.
• Zernûki Sûfi Muhammed Dânişmend, Mir’âtü’l-kulûb, Nşr. Necdet Tosun, “Yesevîliğin İlk Dönemine Âit Bir Risâle: Mir’âtü’l-kulûb, İLAM Araştırma Dergisi, C. II, S. II, s. 41-86.