Door Knobles in Traditional Residences in the Central Black Sea: The Example of Zile

Yıl 2023, Sayı: 93, 443 - 462, 16.03.2023

Uğur Demirbağ

https://doi.org/10.17753/sosekev.1088571

Öz

One of the important building types of civil architecture is traditional residences. Door knockers located at theentrance doors of the houses constitute the important building elements of the houses. Although it is seen in religious and civil buildings in the Ottoman period, it also has an important feature in terms of metal art. Although the door ring, knocker and handle vary according to the lifestyle and needs of the society, today they are used instead of the doorbell. Doorknobs are made from a variety of materials and construction techniques. Zile is one of the districts of the city of Tokat in the Central Black Sea Region. Zile district center is a rich place in terms of traditional houses. Door rings, knockers and handles are found on the entrance doors of these houses. Door rings, knockers and handles of traditional houses are made of iron and bronze materials and made of forging and casting technique. Most of the doorknobs have not survived. In the study, six door rings, eighteen doorknobs, twelve door handles and five grains were examined. With this study, the place of the door knockers on the doors of the traditional houses in Zile among the door knockers in the surrounding cities was revealed. As a result of the analyzes made, the door rings of the traditional houses in the Zile district center are similar to the door rings of the traditional houses in Çorum in terms of materials and construction techniques. Door knockers in the district are similar to Bartın door knockers in terms of materials and construction techniques.

Anahtar Kelimeler

Zile, Door Circle, Door knob, Door handle, Zerze

ORTA KARADENİZ GELENEKSEL KONUTLARINDA KAPI TOKMAKLARI: ZİLE ÖRNEĞİ

Öz

Sivil mimarinin önemli yapı tiplerinden birini geleneksel konutlar oluşturmaktadır. Konutların giriş kapılarında yer alan kapı tokmakları konutların önemli yapı elemanlarını oluşturmaktadır. Osmanlı döneminde dini ve sivil yapılarda görülmekle birlikte maden sanatı açısından da önemli bir özelliğe sahiptir. Kapı halkası, tokmağı ve kulpu toplumun yaşam biçimine ve ihtiyacına göre çeşitlilik göstermekle birlikte günümüzde kapı zili yerine kullanılmaktadır. Kapı tokmakları çeşitli malzemelerden ve yapım tekniklerinden yapılır. Zile, Orta Karadeniz Bölümü’nün Tokat kentinin ilçelerinden biridir. Zile ilçe merkezi geleneksel konutlar açısından zengin bir yerdir. Bu konutların giriş kapılarında kapı halkası, tokmağı ve kulplarına rastlanılmaktadır. Geleneksel konutların kapı halkası, tokmağı ve kulpu demir ve bronz malzemeden olup dövme ve döküm tekniğinden yapılmıştır. Kapı tokmaklarının çoğu günümüze gelmemiştir. Yapılan çalışmada altı kapı halkası, on sekiz kapı tokmağı, on iki kapı kulpu ve beş zerze üzerinde inceleme yapılmıştır. Bu çalışmayla birlikte Zile’deki geleneksel konutların kapılarında yer alan kapı tokmaklarının çevre kentlerde yer alan kapı tokmakları içerisinde yeri ortaya çıkarılmıştır. Yapılan analizler sonucunda Zile ilçe merkezinde bulunan geleneksel konutların kapı halkaları malzeme ve yapım tekniği açısından Çorum’daki geleneksel konutların kapı halkalarına benzemektedir. İlçedeki kapı tokmakları malzeme ve yapım tekniği yönünden Bartın kapı tokmaklarına benzemektedir.

Anahtar Kelimeler

Zile, Kapı Halkası, Kapı tokmağı, Kapı kulpu, Zerze

Kaynakça

• Akkurt, Ş. A. (1999). “Kültürümüzde kapı ve kapı tokmakları”. Somuncu Baba Dergisi, (XXII), 8–11.
• Arseven, C. E. (1947). “Kapı halkası”, “Kapı tokmağı”, Sanat Ansiklopedisi, II. Milli Eğitim Basımevi.
• Atalar, A. (2008). “Kapı tokmakları”. Ayıntap Dergisi, (12), 10-12.
• Ataoğuz Çal, Ö. (2004). Kastamonu şehri kapı halkaları ve tokmakları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 12 (2), 485-504.
• Ataoğuz Çal, Ö. (2008). “Ali Bey Adası (Ayvalık) kapı tokmakları”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (25), 225-240.
• Birdevim, A. (2008). Anadolu’nun efsanevi kapı tokmakları. El Sanatları Dergisi, (6), 76–81.
• Çakıl, D. (2005). Çağlar boyu konuk habercisi: kapı tokmakları. 60 Yaşında Sinan Genim’e Armağan Makaleler (267-274). Ege Yayınları.
• Çal, H. (1999). Osmanlı kapı halkaları ve kapı tokmakları. Osmanlı 11 Kültür ve Sanat Yeni Türkiye Yayınları, (11), 275-284.
• Demirbağ, U. (2018). “Zile’nin geleneksel kent dokusu ve evleri”. Social Sciences Studies Journal, 4 (14), 363-370.
• Denktaş, M. (2005). “Divriği’nin kapı tokmakları ve kapı halkaları”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19), 115-139.
• Doğanbaş, M. (1997). Amasya evleri ve kapı tokmakları. Sanatsal Mozaik Dergisi, (24), 38-44.
• Ekinci, E. (2019). Geleneksel Mardin evlerinin kapı tokmakları ve halkaları (Tez No. 585441). [Yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden sanatının gelişimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Esin, E. (2004). “Ejder Takının Simgeciliği ve Kötülükten Koruyan Maske”, Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. Kabalcı Yayınevi.
• İskenderoğlu, L. (2009). Malatya evlerinin kapı tokmakları. Sanat ve İnsan Dergisi Yayınları, 1 (1), 47–60.
• Kartal, M. (1993). “Eski Kayseri’de kapı tokmakları”. İlgi Dergisi, (53), 25-27.
• Kaya, L. G. (2010). Geleneksel kapı halkaları ve tokmakları: Safranbolu. ZKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (12), 341-369.
• Koçer, S. E. (2016). Kula evleri kapı tokmakları ve halkaları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16 (2), 211-226.
• Köşklü, Z. (2012). İtalya örnekleriyle aslan başlı kapı tokmakları. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (28), 119-133.
• Özçağlar, A. (1995). Zile’nin kuruluşu, gelişmesi ve bugünkü fonksiyonel özellikleri. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (3), 219-241.
• Özgen, M. (2018). Geleneksel Tokat evlerinde kapı tokmakları. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11 (21), 87-104.
• Sarıca, A. (2019). Kırklareli yöresinde kullanılan kapı tokmakları. Zfwt Dergisi, 11 (3), 197-208.
• Şapolyo, E. (1970). Kapı tokmakları. Önasya, (56), 13-14.
• Taner, P. (1979). Kapı tokmakları. Türkiyemiz, (27), 7-10.