MEVDÛDÎ’NİN NEO-SELEFİST KADER ANLAYIŞI

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı, 233 - 254, 27.10.2023

Mustafa Sönmez

https://doi.org/10.17753/sosekev.1345007

Öz

Kur’ân’da gaybe iman övülmekte ve teşvik edilmektedir. Kader inancı da gaybî olan bir konudur. Gaybî olan bir konuyu burada bilmemiz mümkün olmadığı için Hz. Peygamber (s.a.v) hayatta iken bu konuyu tartışmayı yasaklamıştır. Bu yüzden Hz. Peygamber’in ashabı ve takipçileri de (Selef) bu meseleyi tartışmamaya özen göstermişlerdir. Ancak daha sonraki dönemlerde yabancı din ve kültürlerin etkisiyle bu konu Müslümanlar arasında da tartışılmaya başlanmış, Kelâm âlimleri bu konuda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Başta Mevdûdî olmak üzere diğer Yeni Selefiyeciler (günümüz Selefiyecileri) ise kader konusunda umumi manada Selef metodunu benimsemişler ve genelde onlar gibi teslimiyetçi bir tavır takınmışlardır. Mevdûdî, kader konusunda görüş beyan edenleri cebirci (insan iradesini yok sayanlar) ve Kaderiyye/kaderci (insan iradesini ve kaderi kabul edenler) diye ikiye ayırmaktadır. O, kader konusunda görüş belirten fizikçi, metafizikçi, ahlâkçı ve ilahiyatçıların (Kelâmcıların) bu husustaki görüşlerini yetersiz bularak eleştirir ve doğru kader inancının bunların anlayışından uzak olduğunu belirtir. Onun, kader konusunda genelde teslimiyetçi bir tutum sergilemekle birlikte, bu konuyla ilintili olan “kulların fiilleri” meselesinde tartışmaya girdiğini görmekteyiz. Mevdûdî’nin, kulların fiilleri konusunu işlerken, insanın özgür iradesini kabul ettiği, ancak kulun her istediğini yapamaması nedeniyle bu hususta kısmen cebir anlayışı içerisinde olduğu müşahede edilmektedir. Ayrıca o, insanın işlediği hayır fiillerinde “Allah ve insan”ın etkili olduğunu söylerken, şer fiillerinin meydana gelmesinde Allah ve insana ilaveten üçüncü bir etken olarak “şeytan”ı eklemektedir. Mevdûdî, doğru kader inancının hem kişiye hem de topluma çok büyük yararlarının olacağını anlatarak bu inancın önemine vurgu yapmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Mevdûdî örneği üzerinden günümüz Selefiyecilerinin kader konusuna bakış açılarını incelemek ve bu konudaki görüşlerini ortaya koymaktır. Çalışma sürecinde nitel yöntem tekniğine uygun olarak hareket edilmiştir. Bu çalışmada Mevdûdî’nin ve zaman zaman makale hacminin müsaade ettiği çerçevede Yeni Selefiyecilerin kader konusundaki görüşlerini anlatan bir yöntem takip edildi. “Mevdûdî’nin Neo-Selefist Kader Anlayışı” olan bu makalede meseleyi işlerken önce Selef ve Selefiyye ayrımına temas edildi. Ardından Selef/Selefiyye ve Kelâmcıların kader konusundaki görüşlerine yer verildi. Sonuç olarak Yeni Selefiyecilerle Mevdudi’nin kader konusundaki görüşlerinin örtüştüğü tespit edildi.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Kader, Mevdudi, Selef, Yeni selefiyeciler

Mawdūdī's Neo-Salafist Understanding of Destiny

Öz

Belief in the unseen is praised and encouraged in the Qur'an. Belief in fate (qadar) is also a matter of the unseen. Since we cannot know about an unseen subject here, the Prophet (p.b.u.h.) forbade discussing it when he was alive. For this reason His Companions and the later generation (salaf) avoided discussing this issue. However, in later periods, this issue became a discussion among Muslims with the influence of different religions and cultures, and theologians made various explanations of this issue. On the other hand, especially Mawdūdī and other Neo Salafis (today's Salafis) have mostly adopted the traditional Salaf method about destiny, showing a submissive attitude like them. Mawdūdī divides those who express their views on destiny as pre-determinists (those who ignore human will) and fatalists (those who accept human will and destiny). He finds the views of physicists, metaphysicians, moralists, and theologians on destiny as incomprehensive and states that the belief in true destiny is far from their understanding. Although he generally displays a submissive attitude about destiny, he enters into discussions about "human acts" related to this issue. It should be noted that while dealing with human acts, Mawdūdī does not deny human free will. On the other hand, he leans towards the pre-determinist account, arguing that men cannot do whatever they want. In addition, he argues that "Allah and man" are effective in the acts of good that man does and adds "the devil" as a third factor in addition to God and man in terms of evil acts. Mawdūdī emphasizes the importance of this belief by explaining that the true belief in destiny will greatly benefit both the individual and society. In this article, "Mawdūdī's neo-Salafist understanding of Destiny," we first touched upon the distinction between Salaf and Salafiyya. Then, we discussed the views of Salaf/Salafiyya and theologians on destiny. Afterward, we followed a method that describes the views of Neo Salafis on this subject within the framework allowed by Mawdūdī and the volume of articles. The purpose of this study is to examine the perspectives of today's Salafists on the subject of fate through the example of Mawdudi and to reveal their views on this issue. During the study process, the qualitative method technique was acted in accordance with. A method was followed that explained the views of Mawdudi and the New Salafists on this issue within the framework of the volume of articles allowed from time to time. In this article, which is “Mawdudi's Neo-Salafist Understanding of Fate", the distinction between Salaf and Salafiyya was first touched upon while processing the issue. Then, the Salaf /Salafiyya and the Kalamists' views on fate were included. As a result, it was found that the views of the New Seleifists and Mevdudi on fate coincided.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Destiny, Mawdūdī, Salaf, Salafiyya, Neo Salafis

Kaynakça

• Ardoğan, Recep, Delillerden Temellere Sistematik Kelâm ve Güncel İnanç Sorunları, İstanbul: klm Yayınları, 2016.
• Ardoğan, Recep, “İlmî Araştırmanın Temel Özellikleri”, İslam İlimlerinde Araştırma Yöntem ve Teknikleri, ed. Recep Ardoğan, klm Yayınları, İstanbul, 2018.
• Âsım Efendi, Mütercim, el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît- Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, Haz.
• Mustafa Koç- Eyyüp Tanrıverdi. 4. Cilt, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul: 2013.
• Aslan, Şekip, Müslümanların Gerileme Sebepleri, Çev. Abdülvehhâb Öztürk, Ankara: Nur Yayınları, 1985.
• el Bennâ, Hasan, Risâleler, Trc. Hasan Karakaya vd. Hikmet Neşriyat. Dâru’l-Kitap.com –Kitap Sevenlerin Yurdu, trs.
• el-Beyâdî, Kemalüddin Ahmed, İşarâtü’l-Merâm min İbarâti’l-İmam, Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, İstanbul: 1949. el-Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, Dâru İbn Kesîr, Beyrut: 1990.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf, Ta‘rifât, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut: 2009.
• Çelebi, İlyas, “Gayb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. XIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Çelik, Ahmet, “Bilimsel Araştırma Türleri ve İzlenecek Yollar”, İslam İlimlerinde Araştırma Yöntem ve Teknikleri, ed. Recep Ardoğan, klm Yayınları, İstanbul, 2018.
• ed-Desûkî, Faruk Ahmed, el-Kazâü ve’l-Kaderü fi’l-İslâm-Beyne’s-Selefi ve’l-Mütekellimîn, C. II, Kahire: Dâru’l-İ‘tisâm, 1985.
• Ebû Hanîfe, “el-Fıkhu’l-Ekber”, İmam-ı Azâm’ın Beş Eseri. Çev. Mustafa Öz, İstanbul: İfav Yayınları, 1992.
• el-Eş‘ârî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmâîl, el-İbâne an Usuliddiyane, Riyad: Medâru’l-Müslim li’n-Neşr, 2011.
• Eş‘ârî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmâîl, Kitabü’l-Lümâ‘ fi’r-Reddi Alâ Ehli’z-Ziyeği ve’l-Bidei‘, Tsh. Hamude Ğurabe, y.y: Matbaatü Musaynir Şeriketü Müsahemeti Mudariyye, 1955.
• el- Eş‘ârî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmâîl, Kitabü Makâlâti’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfi’l-Musallîn, tsh. Helmut Ritter, Wiesbaden: en-Neşerâtü’l-İslâmiyye, 1980.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadî İslâm Mezhepleri, Ankara: Selçuk Yayınları, 1996’nın ekinde “Hasan Basrî’nin Kader Hakkında Halife Abdulmelik b. Mervan’a Mektubu”, Çev. Lütfi Doğan-Yaşar Kutluay, Ek-4.
• Gölcük, Şerafeddin –Süleyman Toprak, Kelâm Tarih Ekoller Problemler, Konya: Tekin Kitabevi, 2010. Güler, İlhami, Sabit Din Dinamik Şeriat, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• el-Hâris et-Temîmî, İmam Ebu’l-Fadl Abdulvahid b. Abdulazîz b., İ’tikâdü’l-İmami’l-Münebbel Ebî Abdullah Ahmed b. Hanbel, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• el-Humeyyis/Humeyyes, Muhammed b. Abdurrahman, İ’tikâdi’l-Eimmeti’l-Erbaati Ebî Hanîfe Malik Şafiî ve Ahmed, Riyad: Dâru’l-Âsımeti, 1992.
• İbn Abdulvehhâb, Muhammed, Kitabü’t-Tevhîd Ellezî Hüve Hakkullahi Ale’l-Abîd, Riyad: Vezâretü’t-Ta’lîmi’l-Âlî, trs.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin, Kitabü’l-Müsâyere, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
• İbn Manzûr, Cemalüddin Muhammed b. Mükrim, Lisânü’l-Arab, C. VI, Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-İzz’i-Müessesetü’t-Tarîhü’l-İzzî, 1999.
• İbn Teymiye, Şeyhu’l-İslâm, el-Akîdetü’l-Vâsıtiyye, Beyrut: Dâru’l-Arabiyyeti li’t-Tıbâi ve’n-Neşri, trs.
• İşcan, Mehmet Zeki, “Tarih Boyunca Selefî Söylem”, Selefîlik-İlahiyat Akademi-Altı Aylık Uluslararası Akademik Araştırma Dergisi, 1/1-2(2015), 1-14.
• İzmirli İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm, Haz. Sabri Hizmetli, Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Kadı Abdulcebbâr, Şerhü’l- Usûli’l-Hamse, Thk. Abdulkerîm Osman, Kahire: Mektebet-ü Vehbe, 1989.
• Karadaş, Cağfer, “İnsan Fiilleri”, Kelâm El Kitabı, ed. Şaban Ali Düzgün, Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Keskin, Halife, Kendi Kaynakları Işığında Şiâ İnanç Esasları, İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Koca, Ferhat, “İslâm Düşünce Tarihinde Selefîlik: Tarihsel Serüveni ve Genel Karakteristiği”, Selefîlik-İlahiyat Akademi-Altı Aylık Uluslararası Akademik Araştırma Dergisi, 1/1-2(2015), 15-70.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Haz. Ali Özek, Hayrettin Karaman ve diğerleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Kutub, Seyyid, Fî Zılâli’l-Kur’ân, I-VI, Kahire: Daru’ş-Şurûk, 2003.
• Kutub, Seyyid, İslâm Düşüncesi I-II-III, Trc. H. Fehmi Ulus, İstanbul: Beka Yayıncılık, 2017.
• el-Küleynî, Muhammed b. Yakûb, Usûlu’l-Kâfî, C. I, Beyrut: Menşurâtü’l-Fecr, 2007.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, Trc. Bekir Topaloğlu, Ankara: İsam Yayınları, 2002.
• Mevdûdî, Ebu’l- A‘lâ, Cebir ve Kader Problemi, Çev. N. Ahmed Asrar, İstanbul: Hilal Yayınları, 2005.
• Mevdûdî, Ebu’l-‘lâ, Tefhîmü’l-Kur’ân –Kur’ân’ın Anlamı ve Tefsiri, I-VII, Trc. Muhammed Han Kayanî vd., İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Mustafa Efendi, Ahterî, Asrî Kâmûs İlaveli Ahterî Kebîr Arapça -Türkçe Büyük Lügât, İstanbul: Doyuran Matbaası, trs.
• en-Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed, Tabsıratü’l-Edille fî Usûliddin, Tenkitli Neşir Thk. ve Haz.
• Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, C. II, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Özervarlı, M. Sait, “Selefiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXXVI,İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Punch, Keith, Introductiıon to Social Research: Quantitative and Qualitive Approaches, SAGE Publication,London,1998.
• Râgıb el-Isfahânî, Müfredât -Kur’ân Kavramları Sözlüğü, çeviren ve notlandıran: Yûsuf Türker, İstanbul: Pınar Yayınları, 2007.
• Reşid Rıza, es-Seyyid Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm / Tefsîru’l-Menâr, Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• es-Sabûnî, Nureddin, Kitabü’l-Bidâyeti mine’l-Kifâyeti fi’l-Hidâyeti fî Usûliddin, Thk. Fethullah Huleyf, İskenderiye: Dâru’l-Maârif bi Mısır, 1969.
• es-Sabûnî, Nureddin, Matüridiyye Akâidi (el-Bidâye tercümesi), Trc. Bekir Topaloğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,1991.
• es-Seylî/Sîlî, Seyyid Abdulaziz, el-Akîdetü’s-Selefiyye Beyne’l-İmam İbn Hanbel ve’l-İmam İbn Teymiyye, Kahire: Dâru’l-Minâ, 1993.
• eş-Şehristânî, Abdulkerîm, el-Milel ve’n-Nihal, Thk. Muhammed Seyyid Gîlanî, C. I, Beyrut: Dâru’l-Marife, trs.
• Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nûman, Tashîhu İ’tikadâti’l-İmamiyye, Kum: Müessesetü’l-İmami’s-Sadık, 1413 h.
• Şeyh Sadûk, Ebu Cafer Muhammed b. Ali İbn Babeveyh el-Kummî. Risâletü’l-İ’tikadâti’l-İmamiyye (Şii İmamiyye’nin İnanç Esasları), Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1978.
• Şeyhzâde, Abdurrahîm b. Ali, Nazmu’l-Ferâid ve Cemü’l-Fevâid, Mısır: Matbaatü’l-Edebiyyeti, 1317.
• et-Tahavî, İmam Ebû Cafer el-Hanefî, Metnü’l-Akîdeti’t-Tahaviyye- Beyânü Akîdeti Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemâati, Beyrut: Dâru İbn Hazm li’t-Tıbâi ve’n-Neşri ve’t-Tevzîi, 1995.
• Tirmîzî, Ebu İsa Muhammed b. İsa. b., “Kitabu’l-Kader”, Sünenü’t-Tirmîzî, İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyyeti li’t-Tıbâi ve’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, trs.
• Üzüm, İlyas, “Kaderiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXIV, İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• el-Vâsıfî, Ebu Abdurrahman Ali b. Seyyid, el-Kazâü ve’l-Kaderü İnde’s-Selef, İskenderiyye: Dâru’l-İman, 2002.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Kader”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXIV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Yeprem, M. Saim, İrade Hürriyeti ve İmam Mâtürîdî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1984.
• Yıldırım, Emine, Şiî İmâmiyye’nin Kazâ ve Kader Anlayışı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Van: 2020. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id. ez-Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ el-Hüseynî, Tâcü’l-Ârûs Min Cevâhiri’l-Kâmûs, C. XXIII, Kuveyt: Matbaatü Hükûmeti’l-Kuveyt, 1984.