İSLAM İLİMLERİNDE ARGÜMANTASYONUN İMKÂNI

Yıl 2025, Sayı: 104, 383 - 394

Elif Özel

https://doi.org/10.17753/sosekev.1785549

Öz

Bu çalışmada kullanılan yöntem, nitel araştırma yaklaşımı çerçevesinde şekillenmiştir. Çalışmanın temel amacı, İslam ilimlerinde argümantasyonun imkânını metodolojik olarak ortaya koymak ve klasik mantık anlayışı ile modern argümantasyon teorilerini karşılaştırmalı bir biçimde incelemektir. Önce çağdaş dönemde “argümantasyon” kavramının ne anlama geldiği ve mantık disipliniyle ilişkisi açıklanacaktır. Ardından, istidlâl, delil, burhânî kıyas ile çağdaş dönemdeki argümantasyon arasındaki bağ belirlenip, İslam düşünce geleneğindeki âdâbü’l-bahs ve’l-münazara konusu, söz konusu bağ bakımından incelenecektir. Bu noktada İslam düşüncesindeki örneklem, es-Semerkandî’nin görüşleri olacaktır. Âdâbü’l-bahs ve’l-münazara disiplininin işleyişi, istidlâl ve burhân kavramlarından farklı bir özellik göstermektedir. Öte yandan onun bu yönüyle modern argümantasyon teorilerinden farklı bir yol ve yönteme sahip olduğu söylenebilir. Bununla birlikte çalışmamızda çeşitli mantıksal örnekler sunarak modern dönemdeki argüman ve argümantasyon teorilerinin İslam ilimlerinde uygulanabileceği ileri sürülecektir. Bunun temel nedeni şudur: Argümantasyon, her şeyden önce, farklı iddiaları temellendirmek için sürekli ihtiyaç duyulan bir araçtır. Çünkü bu, hangi görüşlerin diğerlerine kıyasla daha güçlü olduğunu anlamamıza imkân sağlar. Tüm görüşler eşdeğer değildir; bazı sonuçlar sağlam gerekçelerle desteklenebilirken, bazıları daha zayıf temellere dayanır. Bu nedenle farklı sonuçlara ulaşabilmek için argümanlar ortaya koymalı ve ardından bu argümanların ne kadar güçlü olduğunu değerlendirmeliyiz. Argüman ayrıca bir başka sebeple de gereklidir: İyi temellendirilmiş bir sonuca ulaştığımızda, argümantasyon teorileri bize bu sonucu açıklama ve savunma imkânı verir. Güçlü bir argüman yalnızca sonucu tekrar etmekle kalmaz; aynı zamanda başkalarının kendi düşüncelerini inşa edebilmeleri için gerekçeler ve kanıtlar sunar. Bu nedenle argümantasyon teorilerinin İslam ilimleri için değerli bir araç olduğu söylenebilir. Dolayısıyla bunun bir yöntem olarak ele alınması gerektiği kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Mantık , Argümantasyon , İstidlâl , Burhânî kıyas , İslam ilimleri

The Possibility of Argumentation in Islamic Sciences

Öz

The method used in this study is shaped by a qualitative research approach. The main purpose of the study is to reveal the possibilities of argumentation in Islamic sciences and to comparatively examine classical/traditional logic and modern argumentation theories. Firstly, we identify the link between inference, proof, demonstrative syllogism, and contemporary argumentation, and examine the subject of adāb al-bahs wa al-munazara in the Islamic intellectual tradition from this perspective. The functioning of the discipline of adāb al-bahs wa al-munazara differs from the concepts of istidlâl and demonstration. Furthermore, in this respect, it can be argued that it has a different path and method than modern argumentation theories. Furthermore, by presenting various logical examples in our study, we argue that modern argument and argumentation theories can be applied in Islamic sciences. The main reason for this is as follows: Argumentation is, above all, a tool constantly needed to substantiate different claims. This is because it allows us to understand which views are stronger than others. Not all views are equivalent; some conclusions can be supported by solid grounds, while others rest on weaker foundations. Therefore, we must present arguments to reach different conclusions and then evaluate their strength. Argumentation is also necessary for another reason: once we have reached a well-founded conclusion, argumentation theories allow us to explain and defend it. A strong argument not only reiterates the conclusion but also provides reasons and evidence for others to construct their own ideas.

Anahtar Kelimeler

Logic , Argumentation , Inference , Demonstrative syllogism , Islamic sciences

Kaynakça

• Acarer, A. “Poetics Between Classical And Modern: The Influence of Aristotle’s Understanding of Poetry on Modern Art Theories.” Aufklärung: Journal of Philosophy 12 (2) (2025): 29-44.
• Altunya, H. “Mantık ve dînî ilimler ilişkisinin tarihsel gelişimi üzerine kısa bir tahlil.” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (1) (2013): 57-72.
• Baba, C. Retoriğin ikna gücü. 2018.
• Baba, C. Kur’ân-ı Kerîm’de kıyas örnekleri. 2021.
• Çapak, İ. “Gazali’ye göre kıyasın Kur’an’a uygulanması.” İslâmî İlimler Dergisi 1 (2) (2006): 131-149. Çelik, Z. Diyalojik İlgisizlik. 2025.
• Çepni, S. Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. 2021.
• El-Gazzâlî, Ebû H. Mi’yâru’l-İlm. Çev. Ali Durusoy ve Hasan Hacak. 2013.
• Emiroğlu, İ. Klasik Mantığa Giriş. 2009.
• Es-Semerkandî, Ş. M. E. Münazara dersleri. Şerh ve çev. Muhammed Yazıcı. 2024.
• Feteris, E. Hukuki argümantasyonun temelleri. Çev. Ertuğrul Uzun. 2010.
• Hakkı, İ. İ. Felsefe dersleri. 1330.
• Fisher, A. Gerçek argümanların mantığı. Çev. Cenk Özdağ ve Oğuz Akçelik. 2017.
• Hintikka, J. “True and false logics of scientific discovery.” Ed. J. Hintikka ve F. Vandamme. Logic of discovery and logic of discourse. 1985.
• İbn Hazm. et-Takrîb li-Haddi’l-Mantık: mantık ve dini ilimler. Çev. İbrahim Çapak ve Yusuf Arıkaner. 2018. Kur’an-ı Kerim.
• Öztürk, A. B. “Biçimsel olmayan mantık yaklaşımı neden hatalıdır ve nasıl aşılmalıdır?”. Kaygı: Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 24 (2015): 91-116.
• Özel, A. “Klasik sembolik mantık- iki değerli mantık”. Ed. İsmail Köz ve Ali Çetin, Mantık El Kitabı. 2016. Özel, A. Tasavvurlar ve Kavramlar Mantığı Geleneksel Mantığa Giriş I. 2019.
• Özel, E. “Argümanlaştırma (argümantasyon) ve argümanlaştırmanın İslam bilimlerinde kullanımı.” Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51 (2021): 249-263.
• Pehlivan, N. “Ahmed sevkî efendi’nin risâle fî âdâbi’l-münâzara isimli eseri ve âdâbü’l-bahs ve’l-münazara beleneğindeki yeri”. 30 (2015): 41-58.
• Rigotti, E. & Morasso, S. G. “Argumentation as an object of interest and as a social and cultural resource.” Ed. Nathalie Muller M. ve Anne-Nelly P. Argumentation and Education Theoretical Foundations and Practices. 2009.
• Selçuk, R. “Mantık İlmi Açısından İki Önemli Eser: Mizânu-l Ukûl ve Felsefe Dersleri”. Mantık Araştırmaları Dergisi 5 (1) (2023): 6-23.
• Scanlan, M. & Shapiro S. “The work of john corcoran: an appreciation”. History and Philosophy of Logic 20 (3-4) (1999): 149-158.
• Yaran, C. S. İnformel Mantık. 2011.
• Yazıcı, M. Açıklama. Şemsü’d-dîn muhammed b. eşref es-semerkandî, münazara dersleri. Şerh ve çev. Muhammed Yazıcı. 2024.
• Weston, A. A rulebook for arguments. 1992.