POST-YAPISALCI BİR YAKLAŞIMIN YAPISÖKÜMÜ KADIN DENGBEJLER VE ANLATILARI

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 15, 57 - 80, 10.11.2024

Songül Çakmak

Öz

Dengbeji, Kürt kültürüne özgü, kendine has söyleme şekli olan bir müzik aktarım formudur. Kadın-erkek aktarımcıya dengbej, anlatılan aktarıma ise dengbeji denir. Dengbejlikte aslolan Kürtçe şarkı söylemek değildir. Özel bir anlatım tekniği ve söyleme biçimine sahip bu aktarımda, genellikle resitatif söylem önem arz eder. Kadın ve erkeklerde farklı aktarım pratiklerine sahip olan bu müziğin, aktarımdaki başarısından ötürü kadınların önemli rollerinin olduğunu göstermektedir. Kadın Dengbej/stranbejlerin erkek diliyle ataerkil toplumlarda kendini kabul ettirmeye çabalaması ve mücadelesi uzun yıllardır varlığını devam ettirmektedir. Kadın olarak kendi içinden gelen bu lirik ezgili aktarımların, erkek dengbej tarafından toplumsal bir değere dönüşmesi yapısökümün bu dilden okunmasını gerektirmektedir.
Kadın, varoluşundan bu yana mevcut toplumsal yapının her aşamasında ötekileştirilmiş ve cinsiyet ayrımcılığının “öteki”si olmuştur. Kadın bu sistemin içinde kendini ne kadar kabul ettiriyor ve anlatılarıyla varlığını nasıl ortaya koyabiliyor? Hipotezinden yola çıkarak kadın müzikal aktarımları irdelenmiştir. Bu aktarımlar; destan, hikâye, ağıt, ninni, olay vb. türündeki aktarımların söylem/psikolojik analiz bakımından incelenip yapısöküme uğrayan yönleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, kadın aktarımı türleri, en baskın nitelikleriyle ele alınarak anlatıya cinsiyet kazandıran sözlerin tematik özellikleri incelenmiş, yapısöküme uğrayan sözler yorumlanmıştır. Bunun için sözlü görüşülen Dengbej/stranbej kadınlarla, anlatıları arasındaki bağlantı sorulan sorularla ve gözlem neticesinde saptanmaya çalışılmış, analiz yapabilmek için anlatılar video olarak kayda alınmıştır. Kayıtlar, beden hareketlerinden tutun söylemin ve hareketin anlamlarına kadar çözümlenmiş, etnolojik bağlam, söylem analizleri ışığında yorumlanmıştır. Yorumlanan müzikal aktarımların sözleri, cinsiyet üzerinden yapısöküme uğrama durumları ele alınarak belirlenmiş ve söylem/psikolojik analiz yöntemiyle hangi temalarda ifade edildiği saptanmıştır. Sonuç olarak denilebilir ki kadın anlatıların tematik yapısı ve erkek cinsiyetini yücelten argümanları dolayısıyla anlatıyı erkek yaratımı durumuna getirmekte, yapısökümsel analiz neticesinde kadının erkek gömleği içinde kadınsı niteliklerinin bu yöntemle açığa çıkabileceği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

dengbej/stranbej, postyapısalcı yaklaşım, yapısöküm, anlatı, kadın, söylem, psikolojik analiz, toplumsal cinsiyet

Etik Beyan

Çalışmanın etik kurallara uyularak ve kaynak kişi izni alınarak yapıldığını beyan ederim. Herhangi bir çıkar çatışması başka yazar olmadığından söz konusu değildir.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Kaynak kişilerin verdiği bilgiler ve ezgiler için sonsuz teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aloglu, D. (2010). Post-yapısalcılık ve Feminizm Tartışmaları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi, Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi.
• Allison, C. (2005). “Folklor ve Fantezi: Kürt Sözlü Geleneğinde Kadınların Sunumu” Devletsiz Ulusun Kadınları/Kürt Kadını Üzerine Araştırmalar, ed. Shahrzad Mojab: 246-247. İstanbul: Avesta Yayıncılık.
• Aybakan S. D. (2013). Judıth Butler ve Post-Modern Feminizm, Danışman Prof. Dr. Ahmet Cevizci, Bursa -Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Anabilim Dalı, Sistematik Felsefe ve Mantık Bilim Dalı, Yüksek lisans Tezi.
• Aydın S. N. (2015). Geleneksel Kadın Rollerinin Yeniden Üretimi: Elif Şafak’ın Siyah Süt Romanında Otoriteyle Uzlaşmak Odak, Monograf Journal dergisi.
• Balkin, J. M. (2004). Yapısöküm, Çev.: Kasım Küçükalp. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: 13, Sayı:1, 2004. ss. 321-332.
• Benhabıb, S. (1990), “Epistemologies of Postmodernism: A Rejoinder to Jean-François Lyotard”, Feminism/Postmodernism içinde, (ed.: Linda Nicholson), Routledge: New York, s: 107-130.
• Benhabıb, S. B. J. vd. (2008), Çatışan Feminizmler, (çev: Feride Evren Sezer), Metis: İstanbul. Boyne, R. (2009), Foucault ve Derrida: Aklın Öteki Yüzü, (çev: İsmail Yılmaz), Bilgesu: Ankara.