MUHASEBE MESLEK MENSUPLARININ KAYIT DIŞI İSTİHDAMA YÖNELİK BAKIŞ AÇILARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Sayı: 18, 397 - 426, 11.06.2021

Dilek Şenel

https://doi.org/10.21441/sosyalguvence.948496

Öz

Kayıt dışı istihdam, kayda geçirilmesi gereken kişilerin ilgili kamu kurumlarına bildirilmemesi ya da gün ve/veya ücret olarak eksik bildirilmesidir. Kayıt dışı istihdam, gelir adaletsizliği, yoksulluk, kamu finansman açığı, sosyal güvencesizlik gibi pek çok sosyo-ekonomik soruna sebep olabilmektedir. Bu bağlamda kayıt dışı istihdamın en yakın tanıkları muhasebe meslek mensuplarıdır. Bu araştırmanın amacı; muhasebe meslek mensuplarının kayıt dışı istihdama yönelik görüşlerini değerlendirerek, kayıtlı istihdamı artırmanın yollarını aramaktır. Araştırmanın bulguları; nicel ve nitel analiz yöntemlerini içeren karma yöntem araştırması ile tespit edilmiştir. Araştırmanın nicel bulguları Türkiye İstatistik Kurumu 2017 yılı Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Setinden elde edilmiştir. Nitel bulgular ise Denizli İlinde faaliyet gösteren 14 muhasebe meslek mensubu ile yüz yüze görüşme yapmak suretiyle oluşturulmuştur. Araştırmanın nicel bulgularına göre muhasebe meslek mensuplarının eğitim seviyeleri yüksektir ve %85’i kayıtlı olarak çalışmaktadır. Araştırmanın nitel bulgularına göre ise işverenleri kayıt dışı işçi çalıştırmaya yönelten en önemli neden, işçi ücretleri üzerindeki vergi ve prim yükünün artırdığı yüksek maliyetlerdir. Katılımcılara göre işçiler, geçim sıkıntısı çektikleri ve kayıtlı iş bulamadıkları için kayıt dışı çalışmaktadırlar. Kayıtlı istihdamı artırmanın yolu; etkin denetim mekanizmaları kurmaktan ve ağır cezai yaptırımlardan geçmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kayıt dışı istihdam, muhasebe meslek mensubu, Türkiye İstatistik Kurumu hane halkı işgücü anketi mikro veri seti

Kaynakça

• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2007). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri spss uygulamalı. İstanbul, Sakarya Yayıncılık.
• Aslanoğlu, S. (2008). Türkiye’de kayıt dışı ekonomi ve kayıt dışı ekonomiyi azaltmaya yönelik çözüm önerileri. Muhasebe ve finansman dergisi, sayı: 39, s. 199- 211.
• Ayboğa, H. (2003). Globalleşme sürecinde ülkemizde muhasebe mesleği ve meslek mensuplarının eğitimi. Marmara üniversitesi İİBF dergisi.Cilt 18/1.
• Aydemir, O. (2015). Muhasebe meslek mensuplarının karşılaştıkları sorunlar ve beklentiler. Muhasebe ve finansman dergisi.
• Azaklı, S. B. (2009). Türkiye'de kayıtdışı istihdam ve ekonomik boyutu (Yüksek lisans tezi) Karamanoğlu Mehmetbey üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
• Baldemir, E., Gökalp, M. F., & Avcı, A. G. M. (2005). Türkiye'de kayıt dışı ekonominin MIMIC model ile tahminlenmesi, Süleyman Demirel üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi, 10(2).
• Batten, D. S. (1981). Inflation: the cost-push myth. Federal Reserve Bank of St. Louis review, 63(6), 20-26.
• Bayat, İ. (2015). Türkiye'de yoksul hanelerde yaşayan kadınların enformel istihdama katılma nedenleri. Çalışma ilişkileri dergisi, 6(1), 53-69.
• Canbay, T., & Demir, M. (2013). Türkiye’de sosyal güvenlik açıkları ve sosyal güvenlik ahlakı. Yönetim ve ekonomi: Celal Bayar üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi, 20(2), 303-315.
• Cemaloğlu, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. (Edt. Abdurrahman Tanrıöğen). Ankara, Anı yayıncılık.
• Çelik, E., & Güney, A. (2017). Kayıt dışı istihdam olgusu ve Türkiye’de kayıt dışı istihdam. İktisadiyat dergisi, 1(1), 213-248.
• Çetinkaya, E. (2008). Türkiye’de gençlerin kayıt dışı istihdamdaki durumu. Bilgi sosyal bilimler dergisi, (2), 115-125.
• Dam, M. M., Ertekin, Ş., & Kızılca, N. (2018). Türkiye’de kayıt dışı istihdamın boyutu: ekonometrik bir analiz. Dokuz eylül üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi, 33(1).
• Daştan, A. (2011). Muhasebe meslek mensuplarının vergi kayıp ve kaçaklarının önlenmesindeki rolü: Doğu Karadeniz bölgesine yönelik bir araştırma. Atatürk üniversitesi iktisadi ve idari bilimler dergisi, 25(2), 181-206.
• Dura, C. (1997), Kayıtdışı ekonomi kavramı, sebep ve etkileri, ölçülmesi, mücadele yolları ve Türk ekonomisindeki yeri, Maliye dergisi, Cilt:1, Sayı:124, (3–12).
• Durusoy, N.Ö., & Akbaş, S. (2018). Türkiye’de kendi hesabına çalışanların sosyal güvenliği. Sosyal güvenlik dergisi. 67-94.
• Ekin, N. (1995). Kayıt dışı ekonomi enformel istihdam, İstanbul ticaret odası yayınları, yayın no:1995-17, İstanbul.
• Erdut, Z. (2007). Enformel istihdamın ekonomik, sosyal ve siyasal etkileri. Çalışma ve toplum dergisi. 1.
• Ergin, H. (1991). 3568 Sayılı kanun çerçevesinde muhasebecilik ve mali müşavirlik mesleğinin geliştirilmesindeki eğitim sorunları. Eskişehir Anadolu üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi. Cilt 9, Sayı 1-2.
• European Commission (2018). Glossary of Terms. file:///C:/Users/SMS/Downloads/Glossary%20v6-final.pdf adresinden ulaşılmıştır.
• Fidan, H., & Genç, S. (2013). Kayıtdışı istihdam ve kayıtdışı istihdama etki eden mikro faktörlerin analizi: Türkiye özel sektör örneği. Mehmet Akif Ersoy üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, 5(9), 137-150.
• Hussmanns, R. (2004). Measuring the informal economy: From employment in the informal sector to informal employment. Policy integration department, bureau of statistics, International labour office.
• Güloğlu, T., Korkmaz, A., & Kip, M. (2003). Türkiye'de kayıtdışı istihdam gerçeğine bir bakış, Sosyal siyaset konferansları, 45.
• Gümüş, E. (2010). Türkiye’de sosyal güvenlik sistemi: mevcut durum, sorunlar ve öneriler. Seta Analiz. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1950582 adresinden ulaşılmıştır.
• Gökgöz, A., & Zeytin, M. (2012). Muhasebe meslek mensuplarının mesleki faaliyetlerinde karşılaştıkları sorunlar ve beklentileri: Bilecik ve Yalova illeri uygulaması.Süleyman Demirel university journal of faculty of economics & administrative sciences, 17(1).
• International Labour Organisation (2013). The informal economy and decent work: a policy respurce guide. http://www.ilo.org/emppolicy/pubs/WCMS_212688/lang--en/index.htm adresinden ulaşılmıştır.
• International Labour Organisation (2013a).Labour ınspection and undeclared work ın the EU. https://www.ilo.org/Search5/search.do adresinden ulaşılmıştır.
• International Labour Organisation. (2020). Undeclared work in Ukraine: nature, scope and measures to tackle ıt workingpaper.https://www.ilo.org/Search5/search.do?sitelang=en&locale=en_EN&consumercode=ILOHQ_STELLENT_PUBLIC&searchWhat=Undeclared+Work+in+Ukraine%3A+Nature%2C+Scope+and+Measures+to+Tackle+It+Working+pape r&searchLanguage=en adresinden ulaşılmıştır.
• İzgi, Ş. (2014). Türkiye’de sosyal güvenlik reformu çerçevesinde kayıt dışı istihdam. (Basılmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale üniversitesi. Sosyal bilimler enstitüsü. Denizli
• Kalaycı, C., & Kalan, E. (2017). Türkiye’de kayıt dışı istihdamla mücadele politikalarının analizi. Uluslararası ekonomi, işletme ve politika dergisi. 1(1), 17-34.
• Karaca, C., & Kaleli, E. (2019). Türkiye'de kayıt dışı istihdama ilişkin çözüm önerileri. Sosyal politika çalışmaları dergisi, 19(44), 769-792.
• Karadeniz, O., & Karadeniz, H. (2016). Türkiye’de eksik ücret bildiriminin boyutları ve çözüm önerileri. Legal iş hukuku sosyal güvenlik hukuku dergisi.
• Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Projesi, KADİM. (2006). Başbakanlık genelgesi. [http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/10/20061004-13.htm] adresinden ulaşılmıştır.
• Kamalıoğlu N. Ç. (2014), Kayıt dışı istihdam ve Türkiye’de uygulanan mücadele politikalarının değerlendirmesi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Maliye ABD, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
• Kutlu, H. A. (2008). Muhasebe meslek mensupları ve çalışanlarının etik ikilemleri: Kars ve Erzurum illerinde bir araştırma. Ankara üniversitesi SBD dergisi. 63-2.
• Labonte, M., & Makinen, G. E. (2008). Inflation: Causes, costs, and current status. congressional research service, library of congress.
• Mahiroğulları, A. (2017). Türkiye'de kayıtdışı istihdam ve önlemeye yönelik stratejiler. Süleyman Demirel university journal of faculty of economics & administrative sciences, 22(2).
• Makinen, G. E. (2002). Inflation: causes, costs, and current status. Congressional research service, library of congress.
• Organisation for Economic Co-operation and Development (2008). Declarıng work or stayıng underground: Informal employment ın seven OECD countries. Organisation for Economic Co-operation and Development (2020). https://stats.oecd.org/glossary/search.asp adresinden ulaşılmıştır.
• Özcan, Z. (2011). Türkiye’de kayıt dışı istihdam. (Basılmamış yüksek lisans tezi) Marmara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü. İstanbul.
• Özgür, A.Ö., & Demirbilek, S. (2016). Türkiye’de kayıt dışı istihdam sorunu, İş hukuku ve sosyal güvenlik hukuku dergisi, Prof. Dr. Fevzi Demir'e armağan özel sayı, 891-948.
• Popescu, M. E., Cristescu, A., Stanila, L., & Vasilescu, M. D. (2016). Determinants of undeclared work in the EU member states. procedia economics and finance, 39, 520-525.
• Porto, E.D., Elia, L. (2011). Undeclared work and wage ınequality. dipartimento di economia e statistica working paper n. 08-2011.
• Sosyal Güvenlik Kurumu (2020). http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam adresinden ulaşılmıştır.
• Sarıca, A.O. (2006). Kayıt dışı istihdam ve mücadele yöntemleri. T.C. Başbakanlık devlet planlama teşkilatı müsteşarlığı yıllık programlar ve konjonktür değerlendirme genel müdürlüğü. Planlama uzmanlığı tezi.
• Sastry, N. S. (2004). Estimating informal employment and poverty ın ındia. new delhi, ındia: human development resource centre.
• Schneider, F. (2012). The shadow economy and work in the shadow: what do we (not) know? institute of labor economics.1-73.
• Şahin, M., & Bayramoğlu,G. (2018). Kayıt dışı istihdam nedenlerine ilişkin niteliksel bir analiz: Çorum ilinde kayıt dışı istihdam nedenleri hakkında işveren, işçi ve kamu görüşlerin değerlendirilmesi. İş güç endüstri ilişkileri ve insan kaynakları dergisi. Cilt: 20, sayfa: 223-252.
• Şenel, D. (2019). İnşaat sektöründe kayıt dışı istihdamın incelenmesi: Denizli ili örneği. Süleyman Demirel üniversitesi vizyoner dergisi, 10 (23), 66-83. DOI: 10.21076/vizyoner.448902
• Şenel, D., & Kumaş, H. (2019). Kendi hesabına çalışanların kayıt dışı istihdama bakışı. SGD-Sosyal güvenlik dergisi, 9 (2) , 361-388. DOI: 10.32331/sgd.658713.
• Şimşek, H., (2014). Atipik istihdam şekillerinin sosyal güvenlik sistemi kapsamında değerlendirilmesi. Sosyal güvence dergisi. Sayı: 5.
• Topçu, Ç., & Koç, S. (2017). İşsizlik ile kayıt dışı istihdam arasındaki ilişkinin ekonometrik analizi. Kayıt dışı istihdam ve ekonomi, (Edt. Selçuk Koç, Ayhan Orhan, Mehmet Çağrı Gözen), Umuttepe Yayınları, İstanbul, 123-140.
• Türk Dil Kurumu (2020). https://sozluk.gov.tr/ adresinden ulaşılmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2017). Hanehalkı işgücü anketi mikro veri seti.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2019a). http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1007 adresinden ulaşılmıştır.
• Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TURMOB). 2017 Yılı Faaliyet Raporu. https://www.turmob.org.tr/FaaliyetRaporlari/c2811509-eb6f-42ac-af62-8d1f9a47148f/1--bolum---calisma-donemine-bakis. adresinden ulaşılmıştır.
• Toparlak, E. (2018). Türkiye’de sosyal güvenlik açıklarının bütçe üzerindeki yükünün değerlendirilmesi1. ICPESS 2018 proceedıngs volume 2: economic studies, 587.
• Yalçın, S. (2011). Muhasebe meslek mensupları ve işletmelerin etik konusunda tutumları: Türkiye araştırması. Muhasebe ve finansman dergisi, (52), 47-66.
• Yereli, A. B., & Karadeniz, O. (2004). Türkiye’de kayıtdışı istihdamın vergi kayıp ve kaçakları üzerine etkisi, Türkiye’de vergi kayıp ve kaçakları, önlenmesi yolları. Türkiye maliye sempozyumu, Antalya.
• Yıldız, G. (2015). Muhasebe mesleğinde meslek etiği ve Kayseri il merkezinde bir uygulama. Erciyes üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi dergisi, (36), 155-178 .
• Williams, C. C., & Windebank, J. (2002). Informal employment in advanced economies: Implications for work and welfare. Routledge.
• 3568 Sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu. (13.06.1989).
• 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu.
• 5786 Sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (10.07.2008).