21. Yüzyılda Sosyal Güvenliğin Melezleşmesi: Türkiye Örneğinde Bismarck Ve Beveridge Modelleri İle Toplumsal Algı İlişkisi

Yıl 2025, Sayı: Özel Sayı, 239 - 260, 10.06.2025

Eray Karagöz

https://doi.org/10.21441/sosyalguvence.1689056

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de uygulanan sosyal güvenlik sisteminin reform arayışlarını, Bismarck ve Beveridge modelleri perspektifiyle değerlendirerek; bu iki modelin prensipleri, finansman yapıları ve uygulama biçimlerinin yarattığı farklılıkları ortaya koymayı hedeflemektedir. Literatürde yer alan teorik yaklaşımların yanı sıra, Türkiye örneği üzerinden yürütülen ampirik analizlerle, mevcut sosyal güvenlik sistemine dair toplumsal memnuniyete bilimsel bir temel oluşturulması amaçlanmaktadır.
Araştırma kapsamında, 2006–2024 dönemine ait SGK faaliyet raporları, TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması sonuçları ve kamuya açık bütçe verileri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada birincil veri toplanmamış, tamamı ikincil nitelikteki kurumsal ve kamuya açık kaynaklardan elde edilen sayısal veriler kullanılmıştır. Araştırmanın kuramsal temeli, sosyal güvenlik sistemlerinin Bismarck ve Beveridge modellerine dayalı olarak yapılandırılmış; Türkiye’deki uygulamalar, bu model ayrımına göre yıllık sosyal güvenlik gider kalemleri bazında sınıflandırılmıştır. Gider verileri üzerinden yıllar itibarıyla model yönelimi hesaplanmış, bu yönelim ile TÜİK tarafından yayımlanan memnuniyet, mutluluk ve umut düzeyleri arasındaki ilişki istatistiksel olarak test edilmiştir. Veri analizi sürecinde parametrik ve non-parametrik korelasyon testleri, basit doğrusal regresyon analizleri kullanılmıştır. SPSS 23.0 yazılımı aracılığıyla gerçekleştirilen bu analizlerde %5 anlamlılık düzeyi esas alınmıştır.
Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, Türkiye’deki sosyal güvenlik sisteminin biçimsel olarak Bismarck modeline dayalı gibi görünse de uygulamada Beveridge tipi kapsayıcı ve primsiz hizmet anlayışının giderek belirginleştiğini göstermektedir.
Yapılan istatistiksel analizler, Bismarck modeline yönelimin artması durumunda memnuniyet ve mutluluk düzeylerinde artış eğilimi olduğunu, Beveridge modeline kayıldıkça bu göstergelerde anlamlı düşüşler yaşandığını ortaya koymuştur. Öte yandan, umut düzeyi ile model yönelimi arasında anlamlı bir ilişki kurulamamıştır. Bu bulgular, vatandaşların sosyal güvenlik sisteminden duyduğu tatminin, yalnızca hizmet sunumu değil, sistemin dayandığı finansman ve karşılıklılık ilkesinden de etkilendiğini göstermektedir. Bu yönüyle sosyal güvenlik politikalarının yeniden yapılandırılmasında sadece mali sürdürülebilirlik değil; aynı zamanda kapsam genişliği, vatandaş algısı ve memnuniyet gibi psikososyal göstergelerin de birlikte ele alınması gerektiğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Güvenlik , Reform , Bismarck Modeli , Beveridge Modeli , Türkiye , Sosyal Politika

The Hybridization of Social Security In The 21st Century: The Relationship Between Bismarck And Beveridge Models And Public Perception In The Case of Turkey

Öz

This study aims to evaluate the reform efforts in Turkey’s social security system from the perspective of Bismarck and Beveridge models, by highlighting the differences in principles, financing structures, and implementation mechanisms of both frameworks. In addition to theoretical approaches in the literature, the study seeks to provide a scientific foundation for understanding public satisfaction with the current system through empirical analyses based on the Turkish case.
Within the scope of the research is based on publicly available secondary data, including SGK (Social Security Institution) annual reports, the Turkish Statistical Institute’s (TÜİK) Life Satisfaction Surveys, and national budget data covering the 2006–2024 period. No primary data collection was conducted. The analytical framework is structured upon the Bismarck and Beveridge models, through which Turkey's social security expenditure items were classified annually. The orientation of the system was assessed by calculating the model-based expenditure distribution, and its relationship with indicators such as satisfaction, happiness, and hope was statistically tested. Parametric and non-parametric correlation tests as well as simple linear regression analyses were employed using SPSS 23.0, with a significance level of 5%.
Findings obtained as a result of the research indicate that although Turkey’s social security structure appears to be formally aligned with the Bismarck model, there has been a growing tendency toward the inclusive and non-contributory service logic characteristic of the Beveridge model.
Statistical analyses show that an increase in Bismarck-oriented financing is associated with higher levels of satisfaction and happiness, while a shift toward the Beveridge model correlates with a statistically significant decrease in these indicators. However, no significant relationship was found between model orientation and levels of hope. These results suggest that public satisfaction with the social security system is not only shaped by the availability of services but also by the perceived fairness and reciprocity embedded in the system's financing structure. Therefore, social security reform efforts in Turkey should consider not only financial sustainability but also the psychosocial dimensions of coverage, citizen perception, and satisfaction.

Anahtar Kelimeler

Social Security , Reform , Bismarck Model , Beveridge Model , Turkey , Social Policy

Kaynakça

• Akgeyik, T. (2019). 2000’li yıllarda Türkiye’de sosyal politikanın dönüşümü: Değişim ve reform eğilimleri. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 8(21), 24–49.
• Akpınar, T. (2014). Türk sosyal güvenlik sisteminin ekonomi politiği: Kuruluş süreci. Çalışma ve Toplum, 2014(3), 137–158.
• Alan, T. (2023). Türkiye ve dünyada sosyal güvenlik sistemlerinin karşılaştırılması ve sürdürülebilirlikleri. International Journal of Sustainability, 1(1), 58–77. https://doi.org/10.5281/zenodo.7779077
• Benassi, D. (2010). Father of the welfare state? Beveridge and the emergence of the welfare state. Sociologica, 3, 1–21. https://doi.org/10.2383/33647
• Breunig, C., Breyer, F., Kapteina, M., Schwerdt, G., & Sterba, M.-B. (2022). Between Beveridge and Bismarck: Preferences for Redistribution through Public Pensions. Beiträge zur Jahrestagung des Vereins für Socialpolitik 2022. https://hdl.handle.net/10419/264111
• Bulut, M. (2011). Sosyal Güvenlik Sistemlerinde Sosyal Yardım Yaklaşımı ve Türkiye’de Durum. Yardım ve Dayanışma Dergisi, 2(3), 57–64.
• Canbay, T., & Demir, M. (2013). Türkiye’de sosyal güvenlik açıkları ve sosyal güvenlik ahlakı. Yönetim ve Ekonomi, 20(2), 303–315.
• Conde-Ruiz, J. I., & Profeta, P. (2003). What Social Security: Beveridgean or Bismarckian? FEDEA Working Paper No. 2003–16.
• Durdu, Z. (2009). Modern devletin dönüşümünde bir ara dönem: Sosyal refah devleti. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 37–50.
• Gökbayrak, Ş. (2010). Türkiye’de sosyal güvenliğin dönüşümü. Çalışma ve Toplum, 2010(2), 141–160.
• Gümüş, E. (2010). Türkiye’de sosyal güvenlik sistemi: Mevcut durum, sorunlar ve öneriler. SETA Analiz, (24), 1–22. https://ssrn.com/abstract=1950582
• Gür, L., & Göze Kaya, D. (2019). Finansman türüne göre OECD ülkelerinde sağlık harcamalarının gelişimi: 1980 sonrası. International Journal of Economics and Politics, 4(10), 36–52.
• Güzel, A. (2005). Türk sosyal güvenlik sisteminde öngörülen reform: Mevcut sorunlara çözüm mü? Çalışma ve Toplum, 2005(4), 61–76.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2024). Bütçe Büyüklükleri ve Bütçe Gerçekleşmeleri. https://www.hmb.gov.tr/butce-buyuklukleri
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2024). Bütçe İstatistikleri. https://www.sbb.gov.tr/butce-istatistikleri/
• Kaymaz, Y. S. (2022). Türkiye’nin refah rejiminin dönüşümü. Sakarya İktisat Dergisi, 11(1), 66–76.
• Kırmızı, E., & Hüseyinli, N. (2019). Sosyal güvenlik hakkının geleceği üzerine bir değerlendirme. Çalışma ve Toplum Dergisi, 2019(2), 1203–1236.
• Kökalan Çımrın, F., & Durdu, Z. (2015). Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin dönüşümü ve bireysel emeklilik sistemi. Emek ve Toplum, 4(8), 61–75.
• Tiyekli, M. (2008). Sosyal devlet ilkesi bakımından Türkiye'de sosyal güvenlik uygulaması ve sosyal güvenlikte reform arayışları [Yüksek lisans tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Mesa-Lago, C. (2008). History of social security in Latin America. Fundación MAPFRE, International Meeting on the History of Insurance Companies in the World, Madrid.
• Murrja, A. S., & Kola, B. (2015). The security of health care in Albania as a combination of “Bismark” model and “Beveridge” model. European Scientific Journal, 11(10), 68–79.
• Öz, E. (2005). Türkiye’de sosyal güvenliğin durumu ve reorganizasyon arayışları. Sosyoekonomi, 2, 180–195.
• Özcan, S. (2021). Sosyal güvenlik kavramı ve Türkiye’de sosyal güvenlik sistemi. Vergi Raporu, (260), 41–62.
• Özmen, Z. (2015). Refah modelleri açısından Avrupa’da ve Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin finansmanı. DÜSOBED Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 88–113.
• Özmen, Z. (2017). Avrupa’da sosyal güvenlik sisteminin finansmanı: Farklı refah devletleri üzerine bir inceleme. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 600–620.
• Özsuca, Ş. (2003). Küreselleşme ve Sosyal Güvenlik Krizi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(2).
• Sosyal Güvenlik Kurumu. (2024). 2024 yılı Faaliyet Raporu. https://www.sgk.gov.tr
• Tatar, M. (2011). Sağlık hizmetlerinin finansman modelleri: Sosyal sağlık sigortasının Türkiye’de gelişimi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 1, 103–133.
• TÜİK. (2024). Yaşam Boyu Memnuniyet Anketi, 2022.
• Toprak, D. (2015). Uygulamada ortaya çıkan farklı refah devleti modelleri üzerine bir inceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 151–175.
• Yenihan, B. (2017). Bir sosyal politika aracı olarak sosyal güvenlik: Dünya’da ve Türkiye’de gelişimi üzerine bir inceleme. Yönetim Bilimleri Dergisi, 15(30), 177–196.