Karahanlı Dönemi Eserlerinden “Atebetü’l-Hakayık”ın Metindilbilim Ölçütlerine Göre Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 221 - 246, 30.04.2021

Ezgi Demirel

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.872992

Cited By: 1

Öz

İslami dönem Türk Edebiyatı eserleri içinde yer alan “Atebetü’l-Hakayık” Karahanlı Türkçesi ile yazılmıştır. Eser, ahlaklı olmanın yollarını belli başlıklar altında insanlara öğütlemektedir.
İlk yazılı ürünlerinin verildiği dönemden günümüze kadar Türkçe ile yazılmış birçok edebî eser hem içerdiği dil özellikleri hem de yazınsal nitelikleri bakımından pek çok çalışmada araştırmacılar tarafından incelenmiştir.
Bu çalışmada ise “Atebetü’l-Hakayık” bir edebî metin olarak içinde barındırdığı özellikler açısından ele alınmıştır. Metindilbilimin sunduğu olanaklarla bir edebî metnin metinsellik ölçütlerini belirleyen bağdaşıklık ve tutarlılık unsurlarıyla irdelenen eserin dil özelliklerinin alt metinde metin çözücüye verdiği ipuçları aktarılmaya çalışılmıştır. Böylelikle “Atebetü’l-Hakayık”ın metindilbilim açısından sahip olduğu ve sunduğu nitelikler ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Atebetü'l-Hakayık, metindilbilim, bağdaşıklık, tutarlılık, metinsellik

THE EVALUATION OF “ATEBETÜ’L-HAKAYIK”, ONE OF THE KARAKHANID PERIOD STUDIES, ACCORDING TO THE CRITERIA OF TEXTLIGUISTICS

Öz

“Atebetü’l-Hakayık”, which is considered within the works of Islamic period Turkish literature, was written in Karakhanid Turkish. The study advises people on ways to be moral under certain headings.
Many literary works, written in Turkish since the period when it gave its first written records, have been examined by researchers in many studies both in terms of grammatical features and literary qualities.
In present study, “Atebetü’l-Hakayık” has been discussed as a literary text in terms of its features. With the possibilities offered by text linguistics, the grammatical features of the referred study, which is examined with the coherence and consistency elements that determine the textuality criteria of a literary text, are attempted to be conveyed to the researchers analyizing the text in the subtext. Thus, the qualities of “Atebetü’l-Hakayık” in terms of textlinguistics were revealed.

Anahtar Kelimeler

Atebetü'l-Hakayık, textlinguistics, coherence, cohesion, textuality

Kaynakça

• Aksan, Doğan, (2005). Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayın Evi.
• Aksan, Mustafa, Aksan, Yeşim, (1991). “Metin Kavramı ve Tanımları”, Dilbilim Araştırmaları, s. 90-104.
• Arat, Reşit Rahmeti, (2006), Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki Atebetü’l-Hakayık, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayata Şenöz, Canan, (2005). Metindilbilim ve Türkçe, İstanbul: Multilingual.
• Beaugrande, Robert de, Dressler, Wolfgang (1994). Introduction to Text Linguistics, New York: Routledge.
• Çakmak, Serkan, (2019). Atebetü’l-Hakayık, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: 115.
• Gülensoy, Tuncer, (1991). “Edib Ahmed b. Mahmud Yüknekî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 4, S. 50-51. (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. II, s. 450.)
• Günay, Doğan, (2001). Metin Bilgisi, İstanbul: Multilingual.
• Halliday, Michael Alexander Kirkwood, Hasan, Ruqaiya, (1976). Cohesion in English, London: Longman,
• Harris, Zellig S. (1952). “Discourse Analysis.” Language, Vol. 28, No. 1, s. 1–30. JSTOR, www.jstor.org/stable/409987. Erişim tarihi: 8 Aralık 2020.
• İmer, Kamile, Kocaman, Ahmet, Özsoy, Sumru (2011). Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Onursal, İrem, (2003). “Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık”, Günümüz Dilbilim Çalışmaları, (Yayına Hazırlayanlar: Prof. Dr. Ayşe Kıran, Doç. Dr. Ece Korkut, Dr. Suna Ağıldere), s.121-132, Dilbilim Dizisi, İstanbul: Multilingual.
• Subaşı Uzun, Leylâ, (1995). Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı, Ankara: Simurg Yayıncılık.
• Uzun, Muzaffer, (2019). “Atebetü’l-Hakayık’ta Bağdaşıklık Unsurları”, Yeni Türkiye İlk Dönem Türkçe İslâmî Eserler Özel Sayısı-II, S. 106, s.154-164.
• Vardar, Berke, (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual.
• Wunderlich, Dieter, (1982)., “Metin Dilbilim”, Dilbilim Seçkisi (Yayına Hazırlayan Doğan Aksan, çev. Emel Sözer), s. 205-217, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.