The Reason as the Ruler of the City of Body in Âşık Pasha's Garib-nâme

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 3, 631 - 644, 31.12.2021

Faruk Manav

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1012383

Cited By: 1

Öz

Âşık Pasha states in the Garib-nâme that human body viewed as a city (the city of body) has Reason as its ruler. For him, there are eight doors in this city and he says that these doors can serve their ideal functions by means of reason. Reason is the faculty that enables any door to serve its ideal function, a faculty that can establish the required order in a human being. This study aims to give a philosophical evaluation of the relevant part of Garib-nâme where the human body is likened to a city with reason as its ruler, and to unveil the provenances of this thought. This will be done with the aid of some analogous thoughts on the same subject from both universal and Turkish philosophical literature. It will thus be brought to light what these doors in the human’s “city of body” are to mean from the perspective of being, knowledge and values, and what function is to be served by reason in this setting.

Anahtar Kelimeler

Âşık Pasha, reason, the city of body, know thyself, Turkish philosophy.

Âşık Paşa’nın Garib-nâme’sinde Vücut Şehrinin Yöneticisi Olarak Akıl

Öz

Âşık Paşa, Garib-nâme‘de şehir gibi olan insan vücudunun yöneticisinin akıl olduğunu belirtmektedir. Ona göre, bu şehirde sekiz kapı bulunmakta ve o, bu kapıların akıl sayesinde ideal işlevlerini yerine getirebileceklerini ifade etmektedir. Akıl, her kapının ideal işlevini yerine getirmesini sağlayan ve insandaki düzeni tesis edebilen yetidir. Bu çalışma ise Garib-nâme’de insan vücudunun bir şehire benzetildiği ve bu şehirin yöneticisinin akıl olduğuna ilişkin kısmın felsefi açıdan değerlendirilmesini ve bu düşünceye kaynaklık eden düşünceleri ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bunu yaparken de gerek evrensel felsefedeki gerekse Türk felsefesindeki konuyla ilgili benzeşen düşüncelerden yararlanılacaktır. Böylece insanın vücut şehrinde yer alan kapıların varlık, bilgi ve değerler açısından ne anlam ifade ettiği ve aklın bu konudaki işlevi gün yüzüne çıkarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Âşık Paşa, akıl, vücut şehri, kendini bil, Türk felsefesi.

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan (2008). Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük Cilt I. İstanbul: Kubbealtı Lugatı.
• Arslan, Ahmet (2013). İslâm Felsefesi Üzerine. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Âşık Paşa (2000a). Garib-nâme I/1 (Kemal Yavuz, Haz.). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Âşık Paşa (2000b). Garib-nâme I/2 (Kemal Yavuz, Haz.). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Âşık Paşa (2000c). Garib-nâme II/1 (Kemal Yavuz, Haz.). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydın, Erhan. (2019). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi Küli Çor). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Aydın, Osman. (2020). “Tasavvuf-Hadis İlişkisi Bağlamında Âşık Paşa’nın Rivayetlere Yaklaşımı”. İçinde-Sünni-İrfani Geleneğin 14. Yüzyıl Temsilcisi Âşık Paşa ve Türkçe Mesnevisi Garibnâme Üzerine İncelemeler (Yunus Öztürk, Editör), (s. 199-230). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Budak, Selçuk (2009). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Cengiz, Muammer (2020). “Anadolu Tasavvuf Literatürü ve Düşüncesi Açısından Garibnâme”. İçinde-Uluslararası 14. ve 15. Yüzyıl İslam Düşüncesinde Felsefe, Kelam ve Tasavvuf Sempozyumu Bildirileri-II (Prof. Dr. Murat Demirkol, Arş. Gör. Büşra Betül Punar, Arş. Gör. Kamile Akbal, Editörler), (s. 179-193). Ankara: Vadi Grafik Tasarım ve Reklamcılık. <http//isamveri.org/pdfdrg/G00843/2020/2020_CENGIZM.pdf> (Erişim: 26.01.2021).
• Cevizci, Ahmet (2010). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Güçlü, Abdülbâki vd. (2008). Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmud (2020). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu, Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kranz, Walther (2014). Antik Felsefe Metinler ve Açıklamalar (Suad Y. Baydur, Çev.). İstanbul: Cinius-Sosyal Yayınlar.
• Kut, Günay (1991). “Âşık Paşa”. İçinde-Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, IV. Cilt, (s. 1-3). <https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/4/C04015571.pdf> (Erişim: 26.01.2021).
• Manav, Faruk. (2021). Orhon Yazıtlarında Kağanın Erdemleri Üzerine Bir Değerlendirme: Platon’a Yoğun Göndermelerle. Milli Folklor, 17 (130), 5-20. <https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=130&Sayfa=7> (Erişim: 30.06.2021).
• Ocak, Ahmet Yaşar (1991). “Âşık Paşa/Tasavvufî Şahsiyeti”. İçinde-Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, IV. Cilt, (s. 3). <https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/4/C04015572.pdf> (Erişim: 26.01.2021).
• Ovacık, Zübeyir (2016a). XIV. Yüzyıl Anadolu Düşüncesinde Bir İyi(mser)lik Felsefesi Olarak Âşık Paşa’da Aşk Felsefesi. Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- 11 (2), s. 965-984. <https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=1262472118_45Ovac%C4%B1kZ%C3%BCbeyir-sos-965-984.pdf&key=19295>. (Erişim: 26.01.2021).
• Ovacık, Zübeyir (2016b). Âşık Paşa’nın “Garibnâme”sinde Siyaset Düşüncesi. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, (29), s. 279-308.
• Özkan, Ömer (2010). Can ve Ten Kavramları Bağlamında Garib-Namede İnsana Bakış. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (55), s. 357-368. <https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/1190>. (Erişim: 18.10.2021).
• Özlem, Doğan (2014). Etik-Ahlak Felsefesi. İstanbul: Notos Kitap.
• Platon (2010). “Kharmides ya da Bilgelik Üstüne” (Tanju Gökçol, Çev.). İçinde-Diyaloglar {Platon (Eflatun)}, (s. 295-327). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Platon (2015). Devlet (Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Platon (2017). Phaidros (Furkan Akderin, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Platon (2018). Timaios (Furkan Akderin, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Schimmel, Annemarie (2004). İslamın Mistik Boyutları (Ergun Kocabıyık, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Temel, Ahmet Vefa (2017). Arap Dili ve Kur’ân-ı Kerîm Bağlamında “Akıl” Kavramının Analizi. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (10), s. 126-135. < https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/394982>. (Erişim: 08.03.2021).
• Timuçin, Afşar (2004). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Bulut Yayınları.
• Ülken, Hilmi, Ziya (2015). İslâm Düşüncesi. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Yavuz, Kemal (2000). “Giriş”. İçinde- Garib-nâme I/1 (Kemal Yavuz, Haz.). (s. XIII-LXIV). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz, Kemal (2003). Âşık Paşa. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), s. 29-39. < http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/205/197>. (Erişim: 09.03.2021).
• Yavuz, Kemal (2004). Çeşitli Yönleri ile Mantıku’t-Tayr ve Garib-nâme Mesnevileri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 31, s. 345-356. < https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17064/178406>. (Erişim: 09.03.2021).
• Yunus Emre (1991). Yunus Emre Divanı (Mustafa Tatçı, Haz.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yusuf Has Hâcib (1998). Kutadgu Bilig II-Çeviri (Reşit Rahmeti Arat, Çev.). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yusuf Has Hâcib (1999). Kutadgu Bilig I-Metin (Reşit Rahmeti Arat, Akt.). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.