A Mythological Perspective on The Function of The Snake in Turkish Folk Beliefs and Practices

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 75 - 88, 29.04.2024

Turan Demir

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1431925

Öz

Throughout history, human beings have lived together with animals in line with their needs and have used them to meet their spiritual needs due to their various characteristics as well as their material needs.The inherent strength and self-defense skills of some animals have attracted the attention of mankind. As a result of this attention, some animals were attributed various qualities in early and religious sources. Due to the diversity of its habitat, its deadly venom and its mysterious nature, the snake has been attributed great importance in many cultures. Today, the snake, which embodies the fine line between life and death, is a universal symbol of health. In many cultures, the snake has undergone a continuous shift in meaning in consciousness due to the confusion of benefit and harm it provides to human beings. While in Abrahamic religions it is a demonic entity, in the earliest sources it appears as an ancestor, king or guardian spirit. The snake lives in a temporal and spatial contrast. The contrast within its own structure has also caused a contrast in human perception. In Turkish culture, the snake has also found a place in Turkish culture in a contrast of meaning in primary and religious sources. In this study, in order to determine the functions of the snake in Turkish culture, the functions of the snake in the mythic root and its functions in folk beliefs and practices were compared. In the functional context, by investigating the place and importance of the snake in Turkish culture, the confusion of meaning in the Turkish thought system will be tried to be eliminated.

Anahtar Kelimeler

Myth, Snake, Chaos, Cosmos, Folk Beliefs

Türk Halk İnanış ve Uygulamalarında Yılanın İşlevine Mitolojik Bir Bakış

Öz

İnsanoğlu tarih boyunca ihtiyaçları doğrultusunda hayvanlarla bir arada yaşamış ve onları maddi ihtiyaçlarının yanı sıra çeşitli özelliklerinden dolayı manevi ihtiyaçlarının karşılanmasında da kullanmıştır. Bazı hayvanların yaratılışı gereği güç ve kendini savunma becerisi insanoğlunun dikkatini çekmiştir. Bu dikkat sonucu ilk ve dini kaynaklarda bazı hayvanlara çeşitli vasıflar yüklenmiştir. Yaşam alanının çeşitliği, ölümcül zehri, gizemli yapısından dolayı yılana birçok kültürde büyük bir önem atfedilmiştir. Günümüzde ölümün ve yaşamın ince çizgisini bedeninde toplayan yılan, sağlığın evrensel bir simgesidir. Yılan birçok kültürde insana sağladığı yarar ve zarar karmaşasından dolayı bilinçte sürekli anlam kaymasına uğramıştır. Semavi dinlerde şeytani bir varlık iken ilk kaynaklarda ata, kral veya koruyucu bir ruh olarak karşımıza çıkar. Yılan, zamansal ve mekânsal olarak bir zıtlık içinde yaşamını sürdürür. Kendi bünyesindeki zıtlık insan algısında da bir zıtlık oluşmasına sebep olmuştur. Türk kültüründe de yılan ilk ve dini kaynaklarda bir anlam zıtlığı içinde kendine yer bulmuştur. Bu çalışmada Türk kültüründe yılanın işlevlerini tespit etmek için mitik kökteki işlevleri ile halk inanış ve uygulamalarındaki işlevleri karşılaştırılmıştır. İşlevsel bağlamda yılanın Türk kültüründeki yeri ve önemi araştırılarak Türk düşünce sistemindeki anlam karışıklığı giderilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mit, Yılan, Kaos, Kozmos, Halk İnanışları

Kaynakça

• Abiha, Birsel Çağlar (2012). Mitolojiden Tarsus'a Bir Sembol Yılan ve Şahmaran. Tarsus Kent Sempozyumu. 15-17 Kasım 2012, 1-9.
• Aça, Mehmet (2009). Ergenlik: Cennete İkinci Bir Veda Mı?, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Iı, 3-4: 367-381.
• Aça, Mehmet ve Yolcu, Mehmet Ali (2017). Folklorda Örtük ve Bozuk İşlev. Folklor/Edebiyat, 23(90), 49-60.
• Akman, Eyüp (2004). Safranbolu Folklorundan Örnekler. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Algan, Fatih (2023). Midyat’ta Halk Hekimliği. Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı. Niğde.
• Arık, Dumuş ve Eroğlu, Ahmet Hikmet (2017). Halk İnanışları: El Kitabı, Ankara: Grafik Yayınları.
• Başhan, Gönül (2010). Kütahya-Simav İlçesindeki Manevî Halk İnançlarının Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, Yüksek Lisan Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Baştürk Soydemir, Hatice (2019). Dinar ve Çevresinde Halk Hekimliği, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Bayat, Fuzuli (2007a). Türk Mitolojik Sistemi 1, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bayat, Fuzuli (2007b). Türk Mitolojik Sistemi 2, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Campbell, Joseph (1995). Batı Mitolojisi Tanrının Maskeleri (Çev. Kudret Emiroğlu). İstanbul: İmge Yayınevi
• Çeltikçi, Orhan (2007). Yaşar Kalafat'ın Eserlerinde Türk Dünyası Kültür ve Halk İnançları. İstanbul: Iq Kültür Sanat Yayınları.
• Ceylan, Nezahat (2016). Yağlıca Kalesi’nde Yılan Figürü ve Türklerde Yılan Simgesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(39), 409-421.
• Çiftçi, Elife (2007). Kahramanmaraş’ta Büyü ile İlgili Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Değer, Mete Bülent ve Fıratlıgil, Zeynep İrem (2012). Anadolu’da Evren (Evran) İnanışı ve Bu İnanışın Kökenleri, The Journal Of Academic Social Science Studies, S 5, 75-81.
• Eliade, Mircea (2001). Mitlerin Özellikleri (Çev. Sema Rifat). İstanbul: Om Yayınevi.
• Esin, Emel (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslâma Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Göçer, Osman (2014). Adana İli Karaisalı İlçesi Halk Kültüründe Halk İnançları, Bayramlar ve Törenler, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Göreci, Ali (1972). Giresun Görele İlçesi Derekuşçulu Köyü İnanmaları. Türk Folklor Araştırmaları, C. 13, S. 270.
• Hamamchı, Mına Nameer Hamdı (2019). Irak/ Kerkük Halk Kültüründe Halk İnançları, Bayramlar ve Törenler, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı. Adana.
• İnan, Abdulkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK Yayınları.
• Kalafat, Yaşar (2005). Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri, İstanbul: Babil Yayınları.
• Karakurt, Deniz (2012).Türk Söylence Sözlüğü.https://books.google.com.tr/books?id=JSDYBAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepa ge&q&f=false. (erişim, 13.11.2023).
• Kaya, Muharrem (2007). Türk Mitolojisinin Türkiye’deki Efsanelerde İzleri. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kiyat, Arzu (2022). Oş Bölgesi Kırgız Türklerinde Halk Hekimliği, Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Koçak, Aaynur ve Gürçay, Serdar (2017). Alevi-Bektaşi Velayetnamelerinde ''Ejderha'' Motifi. Journal Of Analitic Divinity Center. 1(1), 34-64.
• Küçük, Abdurrahman (1987). Erzincan ve Çevresindeki Halk İnançlarına Toplu Bakış. III. Milletlerarası Folklor Kongresi Bildirileri, 4, s.241-257, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Madiyarova, Svetlana (2017). Karakalpak Türkleri Eski Halk İnançları. Yüksek Lisans Tezi. Yıldırım Bayezit Üniversitesi, Ankara.
• Murad, Najdat Yashar Murad (2009). Irak Türkmenlerinin Halk İnançları ve Bu İnançlar Etrafında Oluşan Halk Edebiyatı Unsurlarının İncelenmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Orozobaev, Mayrambek (2012). Kırgız Halk İnancı ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Yılan. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. 1(15). 78-94
• Ögel, Bahaeddin (1993). Türk Mitolojisi 1, Ankara: TTK Yayınları.
• Özkan, Zekeriya (2012). Bafra ve Çevresindeki Halk İnançları ve Uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Shukur, Mohammed Ihsan (2021). Kerkük Türkmenleri Arasında Yaşayan Geleneksel Halk Hekimliği Uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep.
• Sinoğlu, Sümeyye (2017). Rize İlinde Geleneksel Halk Hekimliği. Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Rize.
• Sökmen, Sultan ve Balkanal, Zeyep (2018). Anadolu’da Önemli Bir Simge Olan Şahmeran’ın Halk İnanışlarındaki Yeri. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 281-296.
• Şakirova, Kemale 82012). Azerbaycan’da Halk İnançlarıyla İlgili Dini Literatür (Sovyet Dönemi). Yüksel Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Şenesen, İsmail (2015). Adana Halk İnançlarında Eski Türk İnanışlarının İzleri Karşılaştırma – İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Şimşek, Esma (2019). Türk Halk Kültüründe Yılan ve" Yılan Kale"(Ceyhan/Adana) Anlatıları Üzerine Değerlendirmeler. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 7(19), 13-33.
• Tire, Murat (2012). Tarsus Tahtacılarında Halk İnançlarının Dinler Tarihi Açısından İncelenmesi (Çamalan ve Kaburgediği Köyleri Örneği), Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Turan, Osman (2009). On İki Hayvanlı Türk Takvimi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Uçak, Salih (2007). Ergani’de Eski Türk İnançlarının İzleri ve Halk Hekimliği, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• Yılmaz, Ahmet (2019). Balkanlarda Halk İnançları ve Uygulamaları Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Yolcu, Mehmet Ali ve Karakaya, Hüseyin (2017). Definecilik Folkloru. Karadeniz Araştırmaları, 14(54), 117-133.
• Zeyrek, Hâkim (2023). Şırnak İlinde Halk İnançları ve Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi, Mardin.
• KK-1: Bahattin Göktürk, 1973 doğumlu, Öğretmen.