Loaned Words Translated into Turkish with Derivative Suffixes in Mu'înü'l-Mürîd

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 1116 - 1132, 29.08.2024

Duygu Yavuz Öz

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1477281

Öz

The course of loan words in the language is directly related to the cultures contacted, belief systems entered, new areas of expansion and living, and the like. Depending on these factors, there are differences between periods in the rates and qualities of loanwords in the Turkish language. Starting from the Karakhanid Turkish period and the transition to Islam, there has been an increase in the number of words of Arabic and Persian origin. However, a great effort and success has been made in translating the loan words into Turkish. One part of this Turkishization effort is to ensure the phonetic adaptation of words to the Turkish language, while the other leg is to put them into operation with derivational suffixes and auxiliary verbs. In this study, the words that were translated into Turkish with derivational suffixes in Mu'înü'l-Mürîd, one of the Khwarezm Turkish works, were focused on. The aim of the study is to determine the derivational suffixes of these words and to reveal whether these usages are seen in other works of Khwarezmian Turkish and in historical period texts of the eastern and western Turkish area. In the study, 38 words that were translated into Turkish with derivational suffixes were identified. 28 of these are of Arabic origin, 8 of them are of Persian origin, and 1 is of Persian+Arabic structure. The suffixes used to translate these words into Turkish are +çI, +lX(g), +lXk, +rAk, +sXz and +lA-. The most used ones are +sXz, +lXk and +lX(g). It was observed that 18 of the loan words did not receive the derivational suffix they did in Mu'înü'l-Mürîd in any other work.

Anahtar Kelimeler

Mu’înü’l-Mürîd, loan word, derivative suffix, translate into Turkish

Mu’înü’l-Mürîd’de Yapım Ekleri İle Türkçeleştirilen Alıntı Sözcükler

Öz

Dildeki alıntıların seyri temas edilen kültürler, girilen inanç sistemleri, yeni yayılma ve yaşam alanları vb. ile doğrudan ilişkilidir. Bu etkenlere bağlı olarak Türk dilindeki alıntı sözcüklerin oranları ve nitelikleri hususunda dönemler arasında farklılıklar vardır. Karahanlı Türkçesi döneminden itibaren İslamiyet’e geçiş ile birlikte Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerin sayısında artış görülmektedir. Bununla birlikte alıntı sözcüklerin Türkçeleştirilmesi noktasında büyük bir çaba ve başarı gösterilmiştir. Bu Türkçeleştirme çabasının bir ayağını sözcüklerin Türk diline fonetik uyumunun sağlanması oluştururken diğer ayağını yapım ekleri ve yardımcı eylemler ile işletime sokulması oluşturmaktadır. Bu çalışmada Harezm Türkçesi eserlerinden Mu’înü’l-Mürîd’de yapım ekleri ile Türkçeleştirilen sözcükler üzerinde durulmuştur. Çalışmada bu sözcüklerin aldığı yapım eklerini tespit etmek, bu kullanımların Harezm Türkçesinin diğer eserleri ile doğu ve batı Türklük sahası tarihî dönem metinlerinde görülüp görülmediğini ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışmada yapım ekleri ile Türkçeleştirilen 38 sözcük tespit edilmiştir. Bunlardan 28’i Arapça, 8’i Farsça kökenli, 1’i Farsça+Arapça yapısındadır. Bu sözcükleri Türkçeleştirmede kullanılan ekler +çI, +lX(g), +lXk, +rAk, +sXz ve +lA-‘dir. En çok kullanılanlar ise +sXz, +lXk ve +lX(g) olmuştur. Alıntı sözcüklerin 18’inin Mu’înü’l-Mürîd’de aldığı yapım ekini başka bir eserde almadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Mu’înü’l-Mürîd, alıntı, yapım eki, Türkçeleştirme

Kaynakça

• Ağar, Mehmet Emin (1989). Kitâb Fi’l-Fıkh Bi-Lisâni’t-Türkî (İnceleme-Metin-Sözlük). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Arat, Reşit Rahmeti (1992). Atebetü’l- Hakayık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arat, Reşit Rahmeti. (2008). Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Argunşah, Mustafa ve Galip Güner. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ata, Aysu (1997). Kısasü’l-Enbiyâ I Giriş-Metin-Tıpkıbasım, II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, Aysu (2004). Türkçe İlk Kur’ân Tercümesi (Rylands Nüshası: Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Barikan Topci, Çağla (2022). Eski Oğuz Türkçesi Eserlerinde Alıntı Sözlerin Yapı Ve Anlam Bakımından İncelenmesi (Çarh-Nâme, Kıssa-yı Yûsuf, Risâletü'n-Nushiyye, Sultan Veled'in Türkçe Manzumeleri). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.