TÜRKİYE’DE AİLE EĞİTİMİ ALANINDA YAZILMIŞ LİSANSÜSTÜ TEZLERİN İÇERİK ANALİZİ YÖNTEMİYLE İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 57, 863 - 891, 16.12.2022

Nursena Öztürk Hanifi Parlar

https://doi.org/10.21560/spcd.vi.889937

Öz

İnsanların hayatlarında büyük bir rol oynayan aile kurumu yapısal özellikleri, işlevleri ve içinde bulundurduğu ilişkiler dâhil birçok konu açısından farklı yaklaşımlar tarafından yıllar boyunca incelenmiştir. Bu araştırmalar aile kurumunu incelemeye çalışmakta ve araştırmalar sonucu elde edilen bulgular uygulamalı alanlarda kullanılmaktadır. Aile danışmanlığı ve eğitimi de bu alanlardan birisidir. Ülkemizde aile kavramına verilen değer azımsanamayacak kadar çoktur. Bu çalışma, bu denli değerli ve önemli görülen aile kurumunun eğitimi hakkında akademik alanda ne tür çalışmalar yapılıyor, nelere ihtiyacımız var ve daha birçok soruya cevap aramış olan lisansüstü tezlerin sistematik bir özetini oluşturuyor. Çalışmanın amacı, Türkiye’de aile eğitimi alanında yazılmış olan lisansüstü tezlerin incelenmesidir. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi veri tabanında yapılan tarama sonucunda aile eğitimi ile ilgili yazılmış toplam 28 adet tez olduğu görülmüştür. Etik kurallar gereği izinli olmayan 5 adet tez çalışmaya dâhil edilmemiş ve izinli olan toplam 23 tez ile çalışma sürdürülmüştür. Bu tezlerden 20 tanesinin yüksek lisans seviyesinde, 6 tanesinin doktora seviyesinde ve 2 tanesinin ise tıpta uzmanlık seviyesinde yazıldığı görülmüştür. Tezlerin hepsi Türkçe dilinde yayımlanmışlardır. Nitel araştırma yöntemlerinden biri olan içerik analizi yöntemiyle hazırlanan bu çalışmada 1998 – 2019 yılları arası yazılan tezler çeşitli kriterlere göre gruplandırılmış ve analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucu en çok lisansüstü tezin eğitim bilimleri enstitüsünde hazırlandığı, cinsiyet dağılımına bakıldığında en çok kadın yazarların bu konuda tez yayımladığı, tezlerin ağırlıklı olarak doçent doktor unvanına sahip bilim insanları danışmanlığında hazırlandığı, tezlerin en çok Eskişehir ve Ankara illerindeki üniversitelerde okuyan öğrenciler tarafından yazıldığı ve tezlerin en çok özel eğitim ana bilimdalında gerçekleştiği görülmüştür. Ayrıca kaynakçalar incelendiğinde Türkçe, İngilizce ve Almanca kaynaklardan yararlanıldığı analiz edilmiştir. Aile danışmanlığı ve eğitiminin ülkemizde henüz 40 yıllık bir geçmişe sahip olması sebebiyle yapılan çalışmaların günümüze kadar en çok problem yaşanan alanlarda olduğu görülmüştür. Ancak son dönemlerde aile kavramının değişmeye başlaması ve yeni aile türlerinin oluşmaya başlamasıyla birlikte bu ailelere gereken desteği sağlamak ve yardım etmek amacıyla üniversitelerde ders olarak açılması hatta bazı üniversitelerde yüksek lisans programı olarak okutulması alanın daha sistemli ve bilimsel bir geleceğe sahip olduğunu gösteriyor.

Anahtar Kelimeler

aile, aile eğitimi, aile eğitim programı, içerik analizi

THE EVALUATION OF THE POSTGRADUATE THESIS WRITTEN IN THE FIELD OF FAMILY EDUCATION IN TÜRKİYE BY CONTENT ANALYSIS METHOD

Öz

The family institution, which plays a major role in people's lives, has been studied by different approaches over the years in terms of many issues, including its structural features, functions, and relationships. These studies try to examine the family institution and the findings obtained as a result of the researches are used in applied areas. Family counseling and education is one of these areas. The value given to the concept of family in our country cannot be underestimated. This study constitutes a systematic summary of the postgraduate theses that have sought answers to many questions about what kind of work is being done in the academic field, what we need, and many more questions about the education of the family institution that is considered so valuable and important. This study aimed to evaluate the postgraduate thesis written in the field of family education in Turkey. As a result of scanning the database of the Higher Education Council Thesis Center , it was seen that there were 28 theses written about family education. 5 theses that were not permitted due to ethical rules were not included in the study and the study continued with a total of 23 authorized theses. It was seen that 20 of these theses were written at the master's level, 6 at the doctoral level, and 2 at the medical specialty level. All of the thesis were published in the Turkish language. This study that was prepared with content analysis method which is one of the qualitative research procedure, the theses which were written between 1998 - 2019 years were categorized and analyzed. As a result of the analysis, most of the postgraduate theses were prepared in the institute of educational sciences, when the gender distribution was examined, mostly female authors published on this subject, the theses were mainly prepared under the consultancy of scientists with the title of associate professor, the theses were mostly written by students studying at universities in Eskişehir and Ankara and It has been observed that it mostly takes place in the department of special education. Besides, when the references are examined, it is analyzed that Turkish, English, and German sources are used. Due to the fact that family counseling and education has just a 40-year history in our country, it has been observed that the studies carried out are in the areas where the most problem has been experienced until today. However, with the change of the concept of the family recently and the emergence of new family types, it is added as a course in universities to provide the necessary support and help to these families and even being taught as a postgraduate program in some universities shows that the field has a more systematic and scientific future.

Anahtar Kelimeler

family, family education, family education program, content analysis

Kaynakça

• Abdulhakimoğulları, S. (2018). 0-18 yaş aile eğitimi veren rehber öğretmenlerin karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri (Ankara il örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 504040)
• Acar, F.M. (2017). Aile eğitimine devam eden işitme kayıplı çocuk babalarının babalık deneyimlerine ilişkin algılarının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi’nden elde edilmiştir. (Tez No. 463451)
• Aktaş, B. (2015). Aile eğitiminin otizmli çocuğa sahip ailelerin milieu öğretim tekniklerinden tepki isteme–model olmayı kullanmalarındaki etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 415923)
• Avşaroğlu, G. (2019). 7-11 yaş aile eğitimi kurs programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Yayınlanmış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Erişim adresi: https://katalog.marmara.edu.tr/veriler/yordambt/cokluortam/8F87A629-D818-AC4B-A5BB-71CCFD861BF0/GÜLNUR AVŞAROĞLU.pdf
• Ay, F. (2015). Aile eğitimi kurslarının yetişkin eğitimi bağlamında etkililiğinin değerlendirilmesi. Yayınlanmış yüksek lisans tezi, Bartın Üniversitesi, Bartın. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/11772/217
• Balta, M. (2010). Almanya'daki zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip Türk ailelerin gereksinimleri doğrultusunda hazırlanan aile eğitimi uygulamasının etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 265732)
• Bogenschneider, K. Ve Johnson, C. (2004). Family İnvolvement in Education: How Important Is It? What Can Legislators Do? Wisconsin Family Impact Seminear Briefing Report No.20, 54pages. University of Wisconsin Center for Excellence in Family Studies.
• Cavkaytar, A . (1999). Zihin Engellilere Özbakım ve Ev İçi Becerilerinin Öğretiminde Bir Aile Eğitimi Programının Etkililiği . Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi , 2 (03) , . DOI: 10.1501/Ozlegt_0000000044
• Chow, V. vd. (2004). Parenting and Family Support. UCLA Center Families and Communities, Erişim Tarihi: 15.01.2021, www.healtychild.ucla.edu.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Research methods in education. London: Routledge.
• Demir, E. (2011). Aile eğitimi programlarında eğitimcilerin ve annelerin kültürel çeşitliliğe ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 290596)
• Demircioğlu, H. (2012). Altı yaşında çocuğu olan annelere uygulanan aile eğitimi programının aile işlevleri ve anne baba tutumları ile çocuğun gelişimi üzerindeki etkisinin incelenmesi. Yayınlanmış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/20.500.12602/187024
• Dilsiz, H., Serebral Palsili Çocukların Ebeveynlerine Uygulanan Aile Eğitimi Programının Aile İşlevleri, Yılmazlık ve Umutsuzluk Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Programı Doktora Tezi, Ankara, 2019. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/11655/7376
• Gökçe, S. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ailelerin katıldıkları aile eğitimi programı sonrasındaki yaşam döngüsüne ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 463473)
• Güzel, Ş. (2006). Dört altı yaş grubu çocuğa sahip annelerin aile eğitimine yönelik ihtiyaç duydukları konuların belirlenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 188258)
• Hamamcı, Z , Sevi̇m, S . (2004). Türkiye'de Aile Rehberliği Çalışmaları . Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi , 3 (22) , 77-87, Erişim Tarihi: 22.12.2020, https://dergipark.org.tr/tr/pub/tpdrd/issue/21442/229816
• Hoard, D., & Shepard, K. N. (2005). Parent education as parent-centered prevention: A review of school-related outcomes. School Psychology Quarterly, 20(4), 434–454. https://doi.org/10.1521/scpq.2005.20.4.434
• Kaçamak, D. (2016). Okul öncesi dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Uyku, mizaç, sosyal biliş, yürütücü işlevler ve gelişimsel basamakların değerlendirilmesi ve aile eğitiminin semptom değişimine etkilerinin araştırılması. Yayınlanmamış tıpta uzmanlık tezi, Ege Üniversitesi, İzmir. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 440348)
• Kaya, Ö.M. (2002). Okul öncesi eğitim kurumlarında uygulanan programlara ailelerin ilgi ve katılımları ile okulöncesi eğitim kurumlarının aile eğitimine katkısı konusunda anne-baba görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 117302)
• Turan, Z , Koca, A. ve Uzuner, Y . (2019). İşitme Kayıplı Çocuğu Olan Bir Annenin Aile Eğitimi Sürecinin İncelenmesi . Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi , 20 (1) , 93-117 . DOI: 10.21565/ozelegitimdergisi.417177
• Leung, C., Sanders, M.R., Leung, S. Mak, R. and Lau, J. 2003. An outcome evulation of the impletentation of the triple p-positive parenting program Hong Kong. Family Process, 42(4), 531-544.
• Mann, M. B., Pearl P. T. and Behle, P. D. 2004. Effects of parent educatıon on knowledge and attitudes. Adolescence, 39(154), 355-360.
• McBride, B. A. (1990). The effect of a parent education/ play group program on father involvement in child rearing. Family Relations, 39(3), 250-257.
• Ertürk Mustul, E , Turan, Z , Uzuner, Y . (2016). İşitme Kayıplı Çocuğu Olan Bir Annenin Etkileşim Davranışlarının Aile Eğitimi Bağlamında İncelenmesi . Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi,17 (01) , 1-22, Erişim Tarihi: 15.01.2021, https://dergipark.org.tr/tr/pub/ozelegitimdergisi/issue/22951/246060
• Özcan, N. (2004). Zihin özürlü çocuklara tuvalet becerisi öğretimine yönelik aile eğitimi programının etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Erişim adresi: http://libra.anadolu.edu.tr/tezler/2004/195551.pdf
• Öztürk, M. (2016). Erken çocukluk dönemi uyku sorunları aile eğitiminin etkinliği. Yayınlanmamış tıpta uzmanlık tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 464139)
• Seylan, E.G. (2010). Öğretmen performansına dayalı doğrudan öğretim yaklaşımıyla sunulan aile eğitimi hizmet içi eğitim programının etkililiği. Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 279621)
• Sırmabıyıklı, G. (2017). MEB aile eğitimi programının eğitim materyallerinde toplumsal cinsiyet. Yayınlanmış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/20.500.12575/33837
• Sönmez, N. (2008). Eve dayalı gündüz tuvalet kontrolü aile eğitimi programının annelerin kuruluk kaydı tutma ile gündüz tuvalet kontrolü kazandırma becerisini ve çocukların gündüz tuvalet kontrolünü kazanmasındaki etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/'nden elde edilmiştir. (Tez No. 218456)
• Şeker, E. (2013). Özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlere yönelik olarak düzenlenen aile eğitimi etkinliklerinin değerlendirilmesi. Yayınlanmış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Erişim adresi: https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/tez/eTez023868.pdf
• Tezel Şahi̇n, Y , Özbey, B . (2007). Aile Eğitim Programlarına Niçin Gereksinim Duyulmuştur? Aile Eğitim Programları Neden Önemlidir? . Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi , 12 (12) , Erişim Tarihi: 22.12.2020, https://dergipark.org.tr/tr/pub/spcd/issue/21107/227319
• Yakın, M. ve Güzel-Özmen, R. (2010). Aı̇le eğı̇tı̇mı̇nı̇n annelerı̇n doğal dı̇l sağaltım teknı̇klerı̇nı̇ kullanmalarında etkı̇lı̇lı̇ğı̇. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 9(17), 21-39.