ERKEN DÖNEM TÜRK TARİHİNDEN II. MEŞRUTİYET’E KADAR SPOR KULÜPLERİNİN MODERNLEŞME SÜRECİ

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: Spor Tarihi Özel Sayı, 106 - 121, 19.05.2020

Yunus Emre Karakaya , Sebahattin Devecioğlu

https://doi.org/10.33689/spormetre.721947

Cited By: 3

Öz

Türkiye’de geleneksel spor faaliyetlerinin modern anlamda kurumsallaşma süreci, Sultan Abdulmecid döneminde 3 Kasım 1839 tarihinde hayata geçirilen Tanzimat Fermanı’yla başladığı görülmektedir. Bu dönemde Osmanlı Devleti, batıdaki gelişmeleri takip etme ve uyum sağlamak için kurum ve kuruluşlarını yenileme yoluna yönelmiştir. Tanzimat dönemi, Osmanlı Devleti’nde birçok alanı etkilediği gibi geleneksel sporlardan modern sporlara geçiş sürecini de etkilemiş ve toplumda modern spor kulüplerinin oluşmasına zemin sağlamıştır. Gelişmiş batı ülkelerinde modern yapıda spor kulüplerinin kurulması çabaları 1600’lü yıllardan itibaren başlamışken, Osmanlı Devleti’nde modern spor kulüplerinin kurulmasında geç kalındığı söylenebilir. Modern anlamda kulüpleşme hareketlerinin dönemin şartlarından dolayı genelde azınlıklar ve yabancılar tarafından gerçekleştirilmesi, insanların çoğunluğunun modern sporlarla tanışmasını da geciktirmiştir. Bu çalışmada, erken dönem Türk tarihinden 23 Temmuz 1908 (II. Meşrutiyet’in ilanı) yılına kadar Osmanlı Devleti’nde kurulmuş olan spor kulüplerinin modernleşme süreci ele alınmıştır. Çalışmada, vakıflar ve tekkelerin yapıları, Türkler, azınlıklar ve yabancılar tarafından kurulan spor kulüplerinin gelişim süreci, ulaşılan birincil ve ikincil kaynaklar ışığında retrospektif yöntem ile değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, bu çalışma spor kulüplerinin tarihsel gelişimine ve geçmiş dönemlerde spor branşlarının nasıl geliştiğinin tespit edilmesine katkı sağlayacaktır. Ayrıca, spor kulüplerinin modernleşme sürecinde gelişimleri ve ilerledikleri kurumsallaşma aşamalarına da ışık tutacaktır.

Anahtar Kelimeler

Vakıflar, tekkeler, spor kulüpleri, tanzimat

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2017). 130 yıllık tutkumuz futbol. Sabah Gazetesi, Erişim: https://www.sabah.com.tr/yazarlar/erhan-afyoncu/2017/08/13/130-yillik-tutkumuz-futbol Erişim Tarihi: 13.08.2017.
• Atabeyoğlu, C. (1985). Tanzimat’tan cumhuriyete Türkiye ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atabeyoğlu, C. (1991). Türk spor tarihi ansiklopedisi. İstanbul: An Grafik Basın Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi.
• Atabeyoğlu, C. (1993). Türk halter tarihi. Türk Spor Vakfı Yayınları, Ankara: Başkent Yayınevi.
• Atabeyoğlu, C. (1994). Türk bisiklet tarihi. Türk Spor Vakfı Yayınları, Ankara: Başkent Yayınevi.
• Baba, N. (1940). Tenis ve hokey. Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayını.
• Bilge, N. (1988). Türkiye’de beden eğitimi öğretmeninin yetiştirilmesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları (No: 1095).
• Çelik, V.O., Bulgu, N. (2010). Geç Osmanlı Döneminde Batılılaşma Ekseninde Beden Eğitimi ve Spor. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 146.
• Devecioğlu, S. (2008). Türkiye’de futbolun kurumsallaşması. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 26, 373-396.
• Devecioğlu, S. (2018). Futbolda özerkliğin ekonomisi. Ankara: Spor Yayınevi.
• Ertuğ, A. R. (1977). Türkiye futbol tarihi (1890-1923). Ankara: Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü, Ankara Bölge Müdürlüğü Yayını.
• Fişek, K. (1983). Devlet politikası ve toplumsal yapıyla ilişkileri açısından spor yönetimi: dünyada ve Türkiye’de. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını.
• Fişek, K. (1985). 100 soruda Türkiye’de spor tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Fişek, K. (2003). Devlet politikası ve toplumsal yapıyla ilişkileri açısından spor yönetimi: dünyada-Türkiye’de. İstanbul: YGS Yayınları.
• Tercüman Spor Ansiklopedisi. (1981). Tercüman spor ansiklopedisi futbol (cilt 1). İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları.
• Gedikli, F. (2009). 1910 tarihli keskin rum cemiyeti ve cinsiyet ve kavmiyet esas ve unvanlarıyla dernek kurma yasağı. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 8, 27.
• Gümüş, A. (1988). Güreş tarihi. Türk Spor Vakfı Yayınları, Ankara: Başkent Yayınevi.
• Güneş, G. (2007). İzmir’de ilk bisiklet yarışı. Toplumsal Tarih, 164, 62.
• Günay, N. (2015). Zoraki ittifaktan yol ayrımına ittihat-terakki ve ermeniler. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Günay, M. (2016). Türkiye’de spor cemiyetlerinin kuruluşu ve bu cemiyetlerin etnik amaçlarla kullanılması. International Journal of Science Culture and Sport, 4(1), 383-393.
• Güven, A. (1982). Spor ansiklopedisi/Ansiklopedik spor dünyası. İstanbul: Yelken Matbaası.
• Güven, Ö. (1999). Türklerde spor kültürü (2. baskı). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1996). Osmanlılarda devlet teşkilatı ve sosyal yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İşcan, F. (1988). Türklerde spor. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• Kahraman, A. (1989). Cumhuriyete kadar Türk güreşi (Cilt ll). Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara: Özkan Matbaası.
• Kahraman, A. (1995). Osmanlı devletinde spor. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karaküçük, S. (1990). Türk spor kurumu dergisi (1936-1938), seçilmiş makaleler. Ankara: Gazi Yayınevi.
• Kazıcı, Z. (1985). İslami ve sosyal açıdan vakıflar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kolbaşı, A. (2005). Türk kültür tarihinde spor. Erişim: http://www.kultur.gov.tr/ğprtaş/turizm_tr.asp?belgeno=32117, Erişim Tarihi: 15.2.2012.
• Kozak, İ. E. (1985). Bir sosyal siyaset müessesesi olarak vakıf. İstanbul: Akabe Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1999). Osmanlı iktisadi yapısı, Osmanlı devleti tarihi (cilt: 2). İstanbul: Feza Gazetecilik Anonim Şirketi.
• Morpa Spor Ansiklopedisi. (2005). Morpa spor ansiklopedisi kültür yayınları (cilt 1). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları Limited Şirketi.
• Morpa Spor Ansiklopedisi. (2005). Morpa spor ansiklopedisi kültür yayınları (cilt 2). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları Limited Şirketi.
• Morpa Spor Ansiklopedisi. (2005). Morpa spor ansiklopedisi kültür yayınları (cilt 3). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları Limited Şirketi.
• Morpa Spor Ansiklopedisi. (2005). Morpa spor ansiklopedisi kültür yayınları (cilt 4). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları Limited Şirketi.
• Morpa Spor Ansiklopedisi. (2005). Morpa spor ansiklopedisi kültür yayınları (cilt 5). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları Limited Şirketi.
• Ögel, B. (1988). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları (3. baskı). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı Yayınları (No: 46).
• Özden, N. (2004). Türklerde ilk spor kulüpleri. Yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Beden Eğitimi Anabilim Dalı, Niğde.
• Özmaden, H. (1999). Cumhuriyet dönemi ilk spor teşkilatı Türkiye idman cemiyetleri ittifakı (1922-1936)’nın yapılanma sürecinde beden eğitimi ve sporun fonksiyonları. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Pepe H., Kaplan, T., Dalaman, O. (1999). 12 derste meç usulu ısimli osmanlıca kitabın tanıtımı. Osmanlıda Spor Sempozyumu Bildirisi, Konya.
• Sancaklı, H., Özdemir, Y., Kale, R., Gökçe, E. (1995). Futbol. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Matbaası.
• Somalı, V. (1989). Teknik ve taktik yönleriyle futbol tarihi (1848-1889). İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Soyer, F. (2004). Osmanlı devletinde (1839-1908 tanzimat dönemi) beden eğitimi ve spor alanındaki kurumsal yapılanmalar ve okul programlarındaki yeri konusunda bir inceleme, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 209-225.
• Spor Alemi. (1920). 1 Nisan 1336 (1920). Sayı 12, s.164 (Aktaran: Kahraman, A. (1995). Osmanlı devletinde spor, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 675).
• Milliyet Gazetesi Ansiklopedisi. (1991). Milliyet gazetesi ansiklopedisi spor bölümü. İstanbul: Milliyet Gazetesi Yayınları.
• Sungur, E. (2002). İzmir spor tarihi. İzmir: İzmir İl Özel İdare Müdürlüğü Yayınları.
• Sümer, R. (1990). Sporda demokrasi, Türk spor federasyonlarının tarihsel gelişimi. Ankara: Şafak Matbaacılık.
• Sümer, F. (1997). Spor kulüplerinin yapılan, yönetimdeki yerleri ve sorunları boş zamanları değerlendirme alanı ve toplumsal çevreleriyle ilişkileri üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şevki, O. (2018). Osmanlı’dan cumhuriyet’e azınlık spor kulüpleri ve sporcular. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul: Golden Medya Mabaacılık.
• Tayga, Y. (1990). Türk spor tarihine genel bir bakış. Ankara: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları. Turhan, M. (1969). Kültür değişmeleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Türkmen, M. (1987). Türk spor teşkilat tarihi (1922’ye kadar). Ankara: Yayınlanmamış Araştırma Raporları.
• Türkiye Futbol Federasyonu. (1992). Türk futbol tarihi (1904-1991). Cilt 1 ve 2, Türkiye Futbol Federasyonu Yayınları, Ankara: Gül Basım ve Yayın.
• Urartu, Ü. (1983). Futbol (teknik-taktik-kondisyon). İstanbul: İnkılap ve Aka Basımevi.
• Yenel İ. F. (1990). Türkiye’de kulüpleşme süreci ve kulüplerin hukuki yapısı. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yıldıran, İ. (1986). Tarihi kaynaklar açısından Türk spor kültürü. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yıldıran, İ. (1999). Osmanlı saray teşkilatında haberci uzun mesafe koşucuları (peykler), Osmanlıda Spor Sempozyumu, Konya.
• Yıldıran, İ., Gültekin, T. (2012). Anadolu uygarlıklarında spor. Ankara: Spor Yayınevi ve Kitapları, Ankara.
• Yıldız, D. (1979). Türk spor tarihi. İstanbul: 3 Er Yayıncılık.
• Yıldız, Y., Özmaden, M., Soyer, F., Özmaden, H. (2017). Türkiye idman cemiyeti ittifaki (tici) öncesi futbolda kurumsallaşma çalışmaları (1903-1922). International Journal of Human Sciences, 14(3), 2474-2475. doi: 10.14687/jhs.v14i3.4633