Genç Yetişkin Bireylerde Egzersiz Öz-Yeterliği ve Davranışlarının Algılanan Stres Üzerindeki Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 106 - 122, 30.09.2025

Serhat Turan , Zeynep Akyürek

https://doi.org/10.53025/sportive.1725800

Öz

Bu çalışmanın amacı, genç yetişkin bireylerde egzersiz öz yeterliliği ile egzersiz davranışlarının algılanan stres üzerindeki etkisi incelemektir. Araştırma, 2025 yılında Balıkesir’de düzenli egzersiz yapan 303 birey ile yürütülmüştür. İlişkisel tarama modelinin kullanıldığı araştırmada veriler Demografik Bilgi Formu, Egzersizde Davranışsal Düzenlemeler Ölçeği-2, Egzersiz Öz Yeterlilik Ölçeği ve Algılanan Stres Ölçeği kullanılarak Google Form aracılığıyla toplanmıştır. Çarpıklık-basıklık değerlerinin –2 ile +2 arasında bulunması, dağılımın normalliğini doğrulamıştır; bu nedenle analizlerde betimsel istatistikler, Bağımsız Örneklem t-testi, Tek Yönlü ANOVA, Pearson Korelasyon ve Çoklu Doğrusal Regresyon analizleri uygulanmıştır. Araştırmanın sonuçları; cinsiyet ile egzersiz öz-yeterliği, içsel, içe atımla düzenleme ve güdülenmeme boyutlarında fark tespit edilmemiş. Ancak erkeklerin dışsal düzenleme puanlarının daha yüksek, kadınların ise algılanan stres düzeylerinin daha yüksel olduğu belirlenmiştir. Egzersiz yapma amacı ile dışsal düzenleme arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Ancak, egzersiz öz yeterliliği, içsel düzenleme, içe atımla düzenleme, güdülenmeme ve algılanan stres ile egzersiz yapma amacı arasında anlamlı farklar saptanmıştır. Performans amaçlı egzersiz yapanların algılanan stres) ve güdülenmeme puanları, sağlıklı yaşam amacıyla egzersiz yapanlardan daha yüksek bulunmuştur. Öte yandan, egzersiz öz yeterliliği, içsel düzenleme ve içe atımla düzenleme sağlıklı yaşam amacıyla egzersiz yapanlarda daha yüksek olduğu tespit ediliştir. Bireylerin öğrenim durumlarına göre egzersiz öz yeterliliği, içsel düzenleme, içe atımla düzenleme, güdülenmeme ve algılanan stres düzeylerinde anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Egzersiz öz yeterliliği açısından, ön lisans grubu daha düşük skorlar elde etmiştir. İçsel düzenleme de lisans grubu, içe atımla düzenleme de ise lisansüstü grupları diğerlerine göre daha yüksek puanlar almıştır. Güdülenmeme düzeyinde ise, lisans grubunun skoru diğerlerinden düşük bulunmuştur. Algılanan stres açısından ise, lisans öğrencileri daha düşük stres seviyelerine sahiptir. Dışsal düzenleme açısından ise gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Korelasyon analizleri, algılanan stresin içsel düzenleme ile düşük düzeyde negatif, içe atımla düzenleme ve güdülenmeme ile düşük düzeyde pozitif ilişkili olduğunu göstermiştir. Egzersiz öz-yeterliği ve dışsal düzenleme stresle anlamlı ilişki bulunmamaktadır. Regresyon sonuçlarına göre içsel düzenleme ile içe atımla düzenleme değişkenlerinin algılanan stres üzerinde anlamlı etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Güdülenmeme değişkeninin ise algılanan stres üzerinde anlamlı bir etkisi bulunmamaktadır Bu modeldeki değişkenler, algılanan stres üzerindeki toplam varyansın %11’ini açıklamaktadır. Sonuç olarak, genç yetişkinlerde stresi azaltan başlıca etken egzersize yönelik içsel motivasyondur; buna karşılık, performans baskısı ile yetersiz güdülenme stres düzeyini artırmaktadır. Bu nedenle antrenman programlarının, öz-yeterliği güçlendiren, haz odaklı ve özerk katılımı destekleyen içeriklere öncelik vermesi gerekir. Uygulayıcılar, hedef belirleme ve sosyal destek gibi yöntemlerle içsel motivasyonu besleyerek stres yönetimini en iyi hale getirebilir. Motivasyon–stres ilişkisinin daha kapsamlı aydınlatılabilmesi için boylamsal ve kültürler arası çalışmalar gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Egzersiz , öz yeterlilik , egzersiz davranışı , stres , genç yetişkin

Etik Beyan

Araştırmada etik ilkelere uyulduğu araştırmacılar tarafından beyan edilmektedir.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Teşekkür

Sayın editör, sürece yönelik katkılarınızdan dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abdulrahman, T. S. (2018). Irakta eğitim gören 10-12 yaş grubu spor yapan ve yapmayan öğrencilerin fiziksel uygunluk ve özgüven durumları. Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Almagro, B. J., Sáenz-López, P., Fierro-Suero, S., & Conde, C. (2020). Perceived performance, intrinsic motivation and adherence in athletes. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(24), 9441. http://doi.org/10.3390/ijerph17249441
• Altıntop, İ., & Kesgin, B. (2018). İnfertilite Tedavisi Gören Çiftlerin Kaygı, Psikolojik Dayanıklılık Düzeyleri ile Başa Çıkma Stratejileri. Journal of International Social Research, 11(55). http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20185537247
• Annesi, J. J. (2024). Effects of cardiovascular exercise on eating behaviours: Accounting for effects on stress, depression‐, and anger‐related emotional eating in women with obesity. Stress and Health, 40(4), e3364. https://doi.org/10.1002/smi.3364
• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. Macmillan.
• Blanchard-Fields, F. (2007). Everyday Problem Solving and Emotion: An Adult Developmental Perspective. Current Directions in Psychological Science, 16(1), 26-31. https://doi.org/10.1111/j.1467-8721.2007.00469.x
• Brunet, J., & Sabiston, C. M. (2009). Social physique anxiety and physical activity: A self-determination theory perspective. Psychology of Sport and Exercise, 10(3), 329-335. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2008.11.002
• Bryman, A., & Cramer, D. (2002). Quantitative data analysis with SPSS release 10 for Windows: A guide for social scientists. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203471548
• Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö. E., Demirel, F., Karadeniz, Ş., & Çakmak, E. K. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Chatterjee, A., Prinz, A., Gerdes, M., & Martinez, S. (2021). Digital Interventions on Healthy Lifestyle Management: Systematic Review. Journal of Medical Internet Research, 23(11), e26931. https://doi.org/10.2196/26931
• Craft, L., & Perna, F. (2004). The Benefits of Exercise for the Clinically Depressed. Primary care companion to the Journal of clinical psychiatry, 6, 104-111. https://doi.org/10.4088/PCC.v06n0301
• Cress, V. C., & Lampman, C. (2007). Hardiness, Stress, and Health-Promoting Behaviors Among College Students. Psi Chi Journal of Undergraduate Research, 12(1). http://doi.org/ 10.24839/1089-4136.JN12.1.18
• Crum, A. J., Salovey, P., & Achor, S. (2013). Rethinking stress: The role of mindsets in determining the stress response. Journal of personality and social psychology, 104(4), 716.
• Dallinga, J. M., Mennes, M., Alpay, L., Bijwaard, H., & Baart De La Faille-Deutekom, M. (2015). App use, physical activity and healthy lifestyle: A cross sectional study. BMC Public Health, 15(1), 833. https://doi.org/10.1186/s12889-015-2165-8 Demirer, İ., & Erol, S. (2020). Üniversite öğrencilerinin fiziksel aktivite düzeyleri ile uykusuzluk ve psikolojik iyilikleri arasındaki ilişki. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 11(3), 201-211. http://doi.org/10.14744/phd.2020.46547
• Deryahanoğlu, G., İmamoğlu, O., Yamaner, F., & Uzun, M. (2016). Anthropometric characteristics of sedentary women and comparison of their psychological states Sedanter kadınların antropometrik özellikleri ve psikolojik durumlarının karşılaştırılası. Journal of Human Sciences, 13(3), 5257-5268. http://doi.org/10.14687/jhs.v13i3.4106
• Eime, R. M., Young, J. A., Harvey, J. T., Charity, M. J., & Payne, W. R. (2013). A systematic review of the psychological and social benefits of participation in sport for children and adolescents: Informing development of a conceptual model of health through sport. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 10(1), 98. https://doi.org/10.1186/1479-5868-10-98
• Ersöz, G., Aşçı, F. H., & Altınparmak, E. (2012). Egzersizde davranışsal düzenlemeler ölçeği-2: Geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Turkiye Klinikleri Journal of Sports Sciences, 4(1), 22-31.
• George, D., & Mallery, P. (2003). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference, 11.0 Update. (4th Ed.). Allyn & Bacon.
• Granero-Jiménez, J., López-Rodríguez, M. M., Dobarrio-Sanz, I., & Cortés-Rodríguez, A. E. (2022). Influence of physical exercise on psychological well-being of young adults: A quantitative study. International journal of environmental research and public health, 19(7), 4282. https://doi.org/ 10.3390/ijerph19074282
• Güleşce, M., & İlhan, E. L. (2024). Egzersiz ve Psikolojik Savaş: Bağımlılık, Depresyon, Anksiyete ve Stres Üzerine Bir İnceleme. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 9(2), 275-292. http://doi.org/ 10.31680/gaunjss.1586025
• Güney, G. (2022). Mücadele Sporlarında Sporcuların Boş Zaman Motivasyon Düzeylerinin Araştırılması. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 5(Özel Sayı 2), 1080-1091. https://doi.org/10.38021/asbid.1203032
• Hausenblas, H. A., Nigg, C. R., Dannecker, E. A., Downs, D. S., Gardner, R. E., Fallon, E. A., Focht, B. C., & Loving, M. G. (2001). A missing piece of the transtheoretical model applied to exercise: Development and validation of the temptation to not exercise scale. Psychology & Health, 16(4), 381-390. https://doi.org/10.1080/08870440108405514
• Hsieh, C.-H. (2005). The study of participation motivation, constraint factors and participation degree about parents taking part in the parent-child recreational sport. Master’s. Taichung, Taiwan: National Chung Hsing University.
• Hyman, S. M., Gold, S. N., & Sinha, R. (2010). Coping with stress and trauma in young adulthood. Young adult mental health, 143-157.
• Jamieson, J. P., Hangen, E. J., Lee, H. Y., & Yeager, D. S. (2018). Capitalizing on Appraisal Processes to Improve Affective Responses to Social Stress. Emotion Review, 10(1), 30-39. https://doi.org/10.1177/1754073917693085
• Johnson, E. (2008). The relationship of environmental, social and individual factors and physical activity participation level in young adults. Masters Thesis, Virginia Polytechnic Institute, State University.
• Karagöz, Y. (2021). SPSS AMOS META Uygulamalı Biyoistatistik (3. Basım). Ankara: Akademik Yayıncılık.
• Kocapinar, F., & Ekşi, H. (2024). Algılanan Stres Ölçeği Kısa Formun Türkçe Uyarlama Çalışması. Ankara International Congress on Scientific Research-X, Ankara.
• Konstam, V. (2015). Emerging and Young Adulthood: Multiple Perspectives, Diverse Narratives. Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-11301-2
• Kunz-Ebrecht, S. R., Mohamed-Ali, V., Feldman, P. J., Kirschbaum, C., & Steptoe, A. (2003). Cortisol responses to mild psychological stress are inversely associated with proinflammatory cytokines. Brain, behavior, and immunity, 17(5), 373-383. https://doi.org/10.1016/S0889-1591(03)00029-1
• Lee, J.-H., Scott, D., & Floyd, M. F. (2001). Structural Inequalities in Outdoor Recreation Participation: A Multiple Hierarchy Stratification Perspective. Journal of Leisure Research, 33(4), 427-449. https://doi.org/10.1080/00222216.2001.11949953
• Leuchter, R. K., Stuber, M. L., McDonald, A. L., & Croymans, D. M. (2022). Relationship between exercise intensity and stress levels among U.S. medical students. Medical Education Online, 27(1), 2027651. https://doi.org/10.1080/10872981.2022.2027651
• Leyk, D., Rüther, T., Witzki, A., Sievert, A., Moedl, A., Blettner, M., Hackfort, D., & Löllgen, H. (2012). Physical fitness, weight, smoking, and exercise patterns in young adults. Deutsches Ärzteblatt International, 109(44), 737.
• Liu, W., Ma, Q., Jia, S., & Ma, X. (2022). The Relationship between Exercise Intention and Exercise Behavior among Chinese Junior High School Students: A Moderated Mediation Model. Research Square. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-2052750/v1
• Markland, D., & Tobin, V. (2004). A modification to the behavioural regulation in exercise questionnaire to include an assessment of amotivation. Journal of Sport and Exercise Psychology, 26(2), 191-196. http://doi.org/10.1123/jsep.26.2.191
• Miller, B. F., Seals, D. R., & Hamilton, K. L. (2017). A viewpoint on considering physiological principles to study stress resistance and resilience with aging. Ageing research reviews, 38, 1-5. https://doi.org/10.1016/j.arr.2017.06.004
• Mullan, E., Markland, D., & Ingledew, D. K. (1997). A graded conceptualisation of self-determination in the regulation of exercise behaviour: Development of a measure using confirmatory factor analytic procedures. Personality and individual differences, 23(5), 745-752.
• Mutlu, İ., Yılmaz, B., Güngörmüş, H. A., Sevindi, T., & Gürbüz, B. (2011). Bireyleri rekreasyonel amaçlı egzersize motive eden faktörlerin çeşitli değişkenlere göre karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilim Dergisi, 13(1), 54-61.
• Neace, S. M., Hicks, A. M., DeCaro, M. S., & Salmon, P. G. (2022). Trait mindfulness and intrinsic exercise motivation uniquely contribute to exercise self-efficacy. Journal of American College Health, 70(1), 13-17. https://doi.org/10.1080/07448481.2020.1748041
• Neumann, R. J., Ahrens, K. F., Kollmann, B., Goldbach, N., Chmitorz, A., Weichert, D., Fiebach, C. J., Wessa, M., Kalisch, R., Lieb, K., Tüscher, O., Plichta, M. M., Reif, A., & Matura, S. (2022). The impact of physical fitness on resilience to modern life stress and the mediating role of general self-efficacy. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 272(4), 679-692. https://doi.org/10.1007/s00406-021-01338-9
• Porcelli, B., Pozza, A., Bizzaro, N., Fagiolini, A., Costantini, M.-C., Terzuoli, L., & Ferretti, F. (2016). Association between stressful life events and autoimmune diseases: A systematic review and meta-analysis of retrospective case–control studies. Autoimmunity reviews, 15(4), 325-334. https://doi.org/10.1016/j.autrev.2015.12.005
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American psychologist, 55(1), 68. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68
• Schäfer, S. K., von Boros, L., Göritz, A. S., Baumann, S., Wessa, M., Tüscher, O., Lieb, K., & Möhring, A. (2023). The Perceived Stress Scale 2&2: A two-factorial German short version of the Perceived Stress Scale. Frontiers in Psychiatry, 14, 1195986. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2023.1195986
• Schmukle, S. C., Egloff, B., & Burns, L. R. (2002). The relationship between positive and negative affect in the Positive and Negative Affect Schedule. Journal of Research in Personality, 36(5), 463-475. https://doi.org/10.1016/S0092-6566(02)00007-7
• Schulenberg, J., & Maggs, J. L. (2001). A Developmental Perspective on Alcohol and Other Drug Use during Adolescence and the Transition to Young Adulthood. Monitoring the Future Occasional Paper.
• Schulenberg, J., O’Malley, P. M., Bachman, J. G., Johnston, L. D., Crockett, L. J., & Silbereisen, R. K. (2000). Spread your wings and fly”: The course of well-being and substance use during the transition to young adulthood. Negotiating adolescence in times of social change, 224-255.
• Schultchen, D., Reichenberger, J., Mittl, T., Weh, T. R. M., Smyth, J. M., Blechert, J., & Pollatos, O. (2019). Bidirectional relationship of stress and affect with physical activity and healthy eating. British Journal of Health Psychology, 24(2), 315-333. https://doi.org/10.1111/bjhp.12355
• Sipahi, B. (2008). Sosyal bilimlerde SPSS’le veri analizi. İstanbul: Beta.
• Solop, F. I., Hagen, K. K., & Ostergen, D. (2001). Back to nature: Visiting or not visiting our national parks. Public Perspective, 12(4), 41-43.
• Sonza, A., da Cunha de Sa-Caputo, D., Sartorio, A., Tamini, S., Seixas, A., Sanudo, B., Süßenbach, J., Provenza, M. M., Xavier, V. L., & Taiar, R. (2021). COVID-19 lockdown and the behavior change on physical exercise, pain and psychological well-being: An international multicentric study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(7), 3810. https:// doi.org/10.3390/ijerph18073810
• Sun, E. (2015). Sporun lise öğrencilerinin özgüven düzeylerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Teixeira, D. S., Silva, M. N., & Palmeira, A. L. (2018). How does frustration make you feel? A motivational analysis in exercise context. Motivation and Emotion, 42, 419-428. https://doi.org/10.1007/s11031-018-9690-6
• Toktaş, S., Çiftçi, F., & Demir, A. (2022). Spor Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinin Özyeterlikleri ve Stresle Başa Çıkma Davranışlarının İncelenmesi. Journal of ROL Sport Sciences, 3(1), 115-125. http://doi.org/10.29228/roljournal.57641
• Tong, J., Qi, X., He, Z., Chen, S., Pedersen, S. J., Cooley, P. D., Spencer-Rodgers, J., He, S., & Zhu, X. (2021). The immediate and durable effects of yoga and physical fitness exercises on stress. Journal of American College Health, 69(6), 675-683. https://doi.org/10.1080/07448481.2019.1705840
• Turkay, H., & Sökmen, T. (2014). Beden eğitimi ve spor bölümü öğrencilerinin sporda güdülenme kaynakları ve stresle başa çıkma tarzları. İnönü Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 1(3), 1-9.
• Tyne, W. P., Fletcher, D., Stevinson, C., & Paine, N. J. (2024). Cardiovascular reactivity to acute psychological stress is associated with generalized self‐efficacy and self‐efficacy outcomes during adventure challenges. Psychophysiology, 61(6), e14540. https://doi.org/10.1111/psyp.14540
• Van Doeselaar, L., Becht, A. I., Klimstra, T. A., & Meeus, W. H. J. (2018). A Review and Integration of Three Key Components of Identity Development: Distinctiveness, Coherence, and Continuity. European Psychologist, 23(4), 278-288. https://doi.org/10.1027/1016-9040/a000334
• Wang, F., Gao, S., Chen, B., Liu, C., Wu, Z., Zhou, Y., & Sun, Y. (2022). A study on the correlation between undergraduate students’ exercise motivation, exercise self-efficacy, and exercise behaviour under the COVID-19 epidemic environment. Frontiers in psychology, 13, 946896. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.946896
• Wiedenman, E. M., Kruse-Diehr, A. J., Bice, M. R., McDaniel, J., Wallace, J. P., & Partridge, J. A. (2024). The role of sport participation on exercise self-efficacy, psychological need satisfaction, and resilience among college freshmen. Journal of American College Health, 72(9), 3507-3514. https://doi.org/10.1080/07448481.2023.2177817
• Wilski, M., Brola, W., Koper, M., Gabryelski, J., Łuniewska, M., Fudala, M., & Tomczak, M. (2024). Relationship between physical activity and coping with stress in people with multiple sclerosis: A moderated mediation model with self-efficacy and disability level as variables. International Journal of Clinical and Health Psychology, 24(1), 100415. https://doi.org/10.1016/j.ijchp.2023.100415
• Yoon, E. S., So, W.-Y., & Jang, S. (2023). Association between perceived psychological stress and exercise behaviors: A cross-sectional study using the survey of national physical fitness. Life, 13(10), 2059. https://doi. org/10.3390/life13102059
• Zhang, G., Feng, W., Zhao, L., Zhao, X., & Li, T. (2024). The association between physical activity, self-efficacy, stress self-management and mental health among adolescents. Scientific Reports, 14(1), 5488. https://doi.org/10.1038/s41598-024-56149-4