ÇOCUKLUK DÖNEMİ AŞILARINA YÖNELİK AİLE SAĞLIĞI ELEMANLARININ BİLGİ VE UYGULAMALARI

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 3, 384 - 396, 28.11.2025

Gülay Arslan , Ayşe Sonay Türkmen

https://doi.org/10.70813/ssd.1617343

Öz

Amaç: Çalışma, çocukluk çağı aşıları hakkında aile sağlığı elemanlarının bilgilerini ve uygulamalarını incelemek için yapılmıştır.
Yöntem: Tanımlayıcı tipte olan çalışma, bir büyükşehrin üç merkez ilçesinde görev yapan 145 aile sağlığı elemanı ile yürütüldü. Veri toplamada anket formu kullanıldı. Veriler, sayı, yüzde, standart sapma, aritmetik ortalama, bağımsız gruplarda t testi, pearson korelasyon analizi ile değerlendirilmiştir.
Bulgular: Araştırma katılan aile sağlığı elemanlarının yaş ortalamaları 38±5,58 yıldır. Katılımcıların %57,2’si lise ya da ön lisans, %43,4’ü hemşirelik bölümünden mezun olduğunu, %60,0’ı 6 ay-5 yıl arasında aile sağlığı elemanı olarak görev yaptığını bildirmiştir. Aile sağlığı elemanlarının %51,4’ünün aşılar ve aşı uygulamaları ile ilgili eğitim aldığı ve bu eğitimleri çoğunlukla son bir yıl içerisinde aldıkları belirlenmiştir. Katılımcıların veri toplama araçlarını doğru yanıtlama oranları çocukluk dönemi aşılarına yönelik sorular için %25,5-97,2, aşıların yerleşimine yönelik sorular için %42,8-100, çocukluk dönemi aşılarına yönelik uygulamalar için %20-95,9 arasında değiştiği saptanmıştır. Aile sağlığı elemanlarının çocukluk dönemi aşıları ile ilgili bilgi puan ortalamaları 26,85±3,44, uygulama puan ortalamaları 7,92±1,21 olarak hesaplanmıştır. Aile sağlığı elemanlarının çocukluk dönemi aşıları ile ilgili bilgi ve uygulama toplam puan ortalamalarının sosyodemografik özelliklere göre farklılaşmadığı belirlenmiştir (p>0,05). Ayrıca aile sağlığı elemanlarının bilgi puan ortalaması ile uygulama puan ortalaması arasında anlamlı bir ilişki olmadığı bulunmuştur (r =-0,027, p=0,743).
Sonuç: Aile sağlığı elemanlarının çocukluk dönemi aşılarına yönelik hem bilgi hem de uygulamalarının yüksek düzeyde olduğu, sosyodemografik ve mesleki özelliklere göre gruplar arasında anlamlı fark olmadığı belirlenmiştir. Ayrıca aşılara yönelik bilgi ve uygulama puanları aralarında anlamlı ilişki belirlenmemesinin katılımcıların hem bilgi hem de uygulama puan ortalamalarının oldukça yüksek olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu nedenle aşılar ile ilgili hazırlanan bilgilendirme toplantılarının sosyodemografik özelliklerine bakılmaksızın tüm aile sağlığı elemanlarına yönelik planlanması ve yürütülmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Aşı , Çocuk , Sağlık Personeli , Soğuk Zincir

Knowledge and Practices of Family Health Workers Regarding Childhood Vaccines

Öz

Aim: The study was conducted to examine the knowledge and practices of family health workers about childhood vaccines.
Method: The descriptive study was conducted with 145 family health workers working in three central districts of a metropolitan city. A questionnaire form was used for data collection. Data were evaluated by number, percentage, standard deviation, arithmetic mean, t test in independent groups and Pearson correlation analysis.
Finding: The mean age of the family health workers who participated in the study was 38±5.58 years. 57.2% of the participants reported that they graduated from high school or associate degree, 43.4% from nursing department, and 60.0% reported that they had been working as a family health worker for 6 months-5 years. It was determined that 51.4% of the family health workers received training on vaccines and vaccination practices and that they received these trainings mostly within the last year. The correct response rates of the participants to the data collection tools ranged between 25.5-97.2% for questions on childhood vaccines, 42.8-100% for questions on the placement of vaccines, and 20-95.9% for practices related to childhood vaccines. The mean scores of family health workers' knowledge about childhood vaccines were 26.85±3.44 and the mean scores of their practices were 7.92±1.21. It was determined that the total mean scores of family health workers' knowledge and practice related to childhood vaccines did not differ according to sociodemographic characteristics (p>0.05). In addition, it was found that there was no significant relationship between the mean knowledge score and the mean practice score of family health workers (r =-0.027, p=0.743).
Conclusion: It was determined that both the knowledge and practices of family health workers regarding childhood vaccines were at a high level, and there was no significant difference between the groups according to sociodemographic and occupational characteristics. In addition, it is thought that the lack of a significant relationship between knowledge and practice scores for vaccines is due to the fact that the mean scores of both knowledge and practice scores of the participants are quite high. Therefore, it is recommended that informative meetings on vaccines should be planned and conducted for all family health workers regardless of their sociodemographic characteristics.

Anahtar Kelimeler

Vaccine , Child , Health Personnel , Cold Chain

Kaynakça

• [1] Törüner EK, Büyükgönenç L. Çocuk sağlığı temel hemşirelik yaklaşımları. 3. baskı. Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri; 2023.
• [2] World Health Organization (WHO). Global immunization efforts have saved at least 154 million lives over the past 50 years. 2024a [Erişim 1 Kasım 2024]. Erişim: https://www.who.int/news/item/24-04-2024-global-immunization-efforts-have-saved-at-least-154-million-lives-over-the-past-50-years
• [3] Mühür İ, Yılmaz Ş, Soylu P. Geçmişten günümüze aşılama. Journal of Medical Topics and Updates. 2022;1(1):32-6.
• [4] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Vaccines and Immunization. 2023 [Erişim 5 Kasım 2024]. Erişim: https://www.cdc.gov/vaccines/hcp/imz-schedules/child-adolescent-age.html
• [5] Şahin ÇE, Çavdar S, Dayanır Çok FN. Aşının ekonomisi. In: Öztürk R, editor. SD Kış 2022. İstanbul: Medipol Üniversitesi Yayınları; 2022. p.66-9.
• [6] T.C. Sağlık Bakanlığı. Aşı Portalı: Aşı takvimi. [Erişim 5 Kasım 2024]. Erişim: https://asi.saglik.gov.tr/asi-takvimi/
• [7] World Health Organization (WHO). Vaccines and immunization. 2024b [Erişim 29 Ekim 2024]. Erişim: https://www.who.int/health-topics/vaccines-and-immunization#tab=tab_1
• [8] UNICEF. 2023 yılında çocukluk çağı aşılama oranlarının küresel çapta düşmesi birçok kişinin hayat kurtaran korumadan mahrum kalmasına yol açtı. 2024a [Erişim 26 Ekim 2024]. Erişim: https://www.unicef.org/turkiye/bas%C4%B1n-b%C3%BCltenleri/2023-y%C4%B1l%C4%B1nda-%C3%A7ocukluk-%C3%A7a%C4%9F%C4%B1-a%C5%9F%C4%B1lama-oranlar%C4%B1n%C4%B1n-k%C3%BCresel-%C3%A7apta-d%C3%BC%C5%9Fmesi-bir%C3%A7ok
• [9] World Health Organization (WHO). SAGE (Strategic Advisory Group of Experts on Immunization). 2015 [Erişim 25 Ekim 2024]. Erişim: https://www.who.int/docs/default-source/immunization/demand/summary-of-sage-vaccinehesitancy-en.pdf?sfvrsn=abbfd5c8_2
• [10] UNICEF. Immunization. 2024b [Erişim 15 Ekim 2024]. Erişim: https://data.unicef.org/topic/child-health/immunization/
• [11] Gülcü S, Arslan S. Çocuklarda aşı uygulamaları: güncel bir gözden geçirme. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2018;34-43.
• [12] Hoekstra S, Margolis L. The importance of the nursing role in parental vaccine decision making. Clin Pediatr (Phila). 2016;55(5):401-3. doi:10.1177/0009922815627348
• [13] Mukhtar AF, Abdul Kadir A, Mohd Noor N, Mohammad AH. Knowledge and attitude on childhood vaccination among healthcare workers in hospital Universiti Sains Malaysia. Vaccines. 2022;10:1017. https://doi.org/10.3390/vaccines10071017
• [14] Emlek Sert Z, Topçu S, Çelebioğlu A. Knowledge, beliefs, and behaviors of Turkish parents about childhood vaccination. Children. 2023;10:1679. https://doi.org/10.3390/children10101679
• [15] Gözen D, Öztürk C, İnal S, Balcı S, Yıldız S, Canbulat N, Öztekin M. Sağlık profesyonellerinin aşı uygulamalarına ilişkin bilgi düzeyleri. 35. Pediatri Günleri ve 14. Pediatri Hemşireliği Günleri. İstanbul; 2013. p.284.
• [16] T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Genişletilmiş bağışıklama programı genelgesi (GBP). Ankara; 2009 [Erişim 10 Eylül 2024]. Erişim: https://www.saglik.gov.tr/TR-11137/genisletilmis-bagisiklama-programi-genelgesi-2009.html
• [17] Tabachnick BG, Fidell LS. Using multivariate statistics. 6th ed. Boston: Pearson; 2013.
• [18] Akşit S. Aşılarla ilgili genel kurallar. Klinik Gelişim Dergisi. 2012;25(1):4-11.
• [19] Karataş H, Çimen S. Sağlık personelinin parenteral aşı uygulama tekniği ve bölge seçimi konusunda bilgileri ve etkileyen etmenlerin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi. 2011;4(1):110-6.
• [20] Özkan N. İstanbul ilinde sağlık ocağı ve ana çocuk sağlığı merkezlerindeki ebe ve hemşirelerin 0-6 yaş çocuklarının bağışıklanması ve aşılar konusunda bilgi ve uygulamalarının araştırılması. 1. Ulusal Ana ve Çocuk Sağlığı Hemşireliği Sempozyumu Kitabı. İstanbul; 1992. p.137-43.
• [21] Al-Ayed HI, Sheik S. Knowledge and practices of childhood immunization among primary health care providers in Riyadh city part II – precautions and contraindications to vaccination. J Fam Community Med. 2006;13(1):19-24.
• [22] T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Aşı sonrası istenmeyen etkiler genelgesi (ASİE). Ankara; 2023 [Erişim 10 Ekim 2024]. Erişim: https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/48297/0/asie-genelgesipdf.pdf?_tag1=65290CFCD0968709EEA29A85E63FDAC70F391596
• [23] Çetinkaya Ş. The theoretical and practical knowledge of nurses and midwives regarding the hepatitis-B virus (HBV) vaccination: A cross-sectional study in Konya – Turkey. Coll Antropol. 2014;38(1):47-54.
• [24] Petousis-Harris H, Smith F, Turner N, Soe B. Family practice nurse views on barriers to immunising children. Vaccine. 2005;23:2725-30.
• [25] Sekreter Ö. Zonguldak ili merkez ilçesinde bağışıklama hizmeti veren 1. basamak sağlık kurumlarında soğuk zincirin değerlendirilmesi ve sağlık personelinin bilgi durumu. Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Zonguldak; 2008.
• [26] Uzun E. Isparta il ve ilçe merkezlerindeki aile sağlığı merkezlerinde soğuk zincir, mevcut durum ve uygulamalar. Uzmanlık Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi. Isparta; 2007.
• [27] Ağırtıcı DY, Güler H. Aile sağlığı merkezlerinde çalışan sağlık profesyonellerinin soğuk zincir konusundaki bilgilerinin belirlenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2023;8(3):457-65.
• [28] Dizbay İE, Öztürkoğlu Ö. Aşı tedarik zinciri süreçleri: karşılaşılan sorunlar ve dijital çözümler. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi. 2021;16(62):922-44. https://doi.org/10.19168/jyasar.765783
• [29] Altıok M, Kuyurtar F, Gökçe H, Taşdelen B. Birinci basamak sağlık hizmetinde çalışan ebe ve hemşirelerin intramuskuler enjeksiyonuna yönelik bilgileri. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2007;2(4):69-84.
• [30] Mahony A, Percevial P, Condon C. Vaccine know-how. Kimberley immunization study: community nurses immunization education, knowledge and practice. Collegian. 1999;6(2):16-22.
• [31] Özen M. Edirne il merkezinde görevli ebe ve hemşirelerin koruyucu sağlık hizmetlerine yönelik bağışıklamada davranış ve bilgilerinin karşılaştırılması. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Bilim Uzmanlığı Tezi. İstanbul; 1997.