GAGAUZ TÜRKÇESİNİN SÖZ VARLIĞINDA TOY KELİMESİ ÜZERİNE

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 4, 127 - 137, 13.04.2019

Nadejda Özakdağ

Öz

Söz varlığı, sadece bir dilde birtakım seslerin bir
araya gelmesiyle kurulmuş simgeler ya da dilbilimdeki terimler değildir. Aynı
zamanda, o dili konuşan toplumun simgeler dünyasını, maddi ve manevi kültürünü,
dünya görüşünü yansıtan bir araçtır. Söz varlığı, toplumun düşünce yapısını,
olaylara ve dünyaya bakış açısını, kültürünü, gelenek ve göreneklerini
yansıtmaya yarayan en önemli milli mirastır.

            Gagauz söz varlığı
bir taraftan yeni sözcüklerin türetilmesiyle zenginleşirken, diğer taraftan bazı
sözcükler çeşitli nedenlerle zaman içinde unutulmaya yüz tutmuştur. Bir dilde
sözcüklerin yitirilmesinin en önemli nedeni; sözcüğün gösterdiği nesnenin,
toplumun ve bireyin yaşamında artık yeri kalmaması, tanınmaz olmasıdır. Bugün
çağdaş Türk yazı dillerinde eskiden beri kullanılagelen sözcüklerin bazıları
Gagauz yazı dilinde ya az kullanılmakta ya yerini eşanlamlı sözcüklere bırakıp
birkaç bölge ağzında korunmaya devam etmekte ya da tamamen unutulmuş durumdadır.
İşte bu sözcüklerden biri üzerinde durduğumuz toy sözüdür.   

Gagauz yazı dilinde artık kullanılmayan toy sözünün tarihî ve çağdaş
Türk yazı dillerinde ve ağızlarında kullanım biçimleri, tarihi, yaygınlığı, kökeni
ve anlamları ayrıntılı verilmiş, ardından Gagauz yazı dilindeki kullanımı ayrıntılı
bir biçimde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gagauz, söz varlığı, köken bilimi, toy

Kaynakça

• Akalın Ş. H. vd., Türkçe Sözlük, 11. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, (2011).
• Arat, R. R., Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig III, İndeks. 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1979.
• Arıkoğlu E., Kuular K., Tuva Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003.
• Arslan Erol, H., Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008.
• Atalay, B., Abuşka Lugati veya Çağatay Sözlüğü. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1970.
• Atalay, B., Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. 4. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999.
• Axundov, A. vd., Azǝrbaycan Dilinin İzahlı Lüğǝti. Bakı: Şǝrq-Qǝrb, 2006.
• Baboglu N. İ., Gagauz Folkloru. (2011 yılında Latin grafikasına geçirildi. Geçiren: Svetlana Frangu). Comrat: M. Maruneviç adına Bilim Aaraştırmaları merkeziGenel üüretmek müdürlü, 1969.
• Barthold, V. Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Ankara, 1975.
• Battal A., İbni-Mühennâ Lûgati. 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
• Caferoğlu A., Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1968.
• Clauson G.Sir, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford, 1972.
• Çebotar P., Dron İ., Gagauzça-Rusça-Romınca Sözlük. Chişină: Pontus, 2002.
• Çebotar P., Sırf V., (Haz.), Dizi - dizi boncuklar: Gagauzların halk yaratmaları/ toplayan Gavril Gaydarcı. Comrat: Gagauziya M.V. Maruneviç adına BilimAaraştırma merkezi, 2017.
• Çiachir M., Dictionar gagauzo(tiurco) - român. Pentru gagauzii din Basarabia. Chişinău: Tirapul Moldovenesc, 1938. Çulha T., Karaycanın Kısa Sözvarlığı. Karayca - Türkçe Kısa Sözlük. İstanbul: Kebikeç Yayınları, 2006.
• Dilçin C., Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983.
• Əhmǝdov B., Etimologiya Lüğǝti Araşdırmalar Mülahizǝlǝr, Bakı: Altun Kitab, 2015.
• Ercilasun A. B., Akkoyunlu Z., Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
• Eren H., Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. 1. Baskı, Ankara. (1999).
• Ergin M., Dede Korkut Kitabı II. İndeks-Gramer. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1991.
• Gabain von A.M., Eski Türkçenin Grameri. (Çev. M. Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
• Grønbech K., Komanisches Wörterbuch. Codex Cumanicus. Kopenhagen: Einar Munksgaard, 1942.
• Gülensoy T., Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
• Gürsoy-Naskali E., Duranlı M., Altayca - Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999.
• İusiumbeli İ., Gagauz Yeri’nde Kadın. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Ankara, 2008.
• Kafesoğlu İ., Türk Milli Kültürü. İstanbul: Özener Matbaası, 2007.
• Karaağaç G., Türkçe Verintiler Sözlüğü, Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara, 2008.
• Karagançu V., Candan Fikirlär. Seçmä Yaratmalar. Chişinău: ELAN Poligrafi, 2013.
• Koç K., Bayniyazov A., Başkapan V., Ķazaķşa - Türikşe Sözdük. Almatı, 2012.
• Kopuşçu M. İ., “Lüdmila Aleksandrovna Pokrovskaya Gagauz Türkü Folklorunu Aaraştırıcısı”. Bilgilär Dergisi, 2017 No:1, Çadır-Lunga, 2017.
• Kowalski T., Karaim Lehçesi Sözlüğü. (Çev. Kemal Aytaç). Ankara: Engin Yayınevi, 1996.
• Kösä M., Gülümsemää - Diyl Günaa. Tiraspol: Tipar, 1996.
• Kupreşko Tannagaşeva N.N, Akalın Ş. H., Şor Sözlüğü. Adana: Türkoloji Araştırmaları, 1995.
• Kyýasowa G., Geldimyradow A., Durdyýew H., Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi. Aşgabat: Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Magtymguly adyndaky Dil we edebiýat instituty, 2015.
• Necip E. N., Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Çev. İklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
• Nişanyan S., Nişanyan Sözlük Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. http://nisanyansozluk.com (Erişim tarihi 06.12.2018).
• Nişanyan S., Sözlerin Soyağacı. 4. Baskı, İstanbul: Everest Yayınları, 2009.
• Ögel, B., Türk Devlet Anlayışı (13. Yüzyıl Son¬larına Kadar). Ankara: Bakanlık Basımevi, 1982.
• Öner M., Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Özşahin M., Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
• Ryumina-Sırkaşeva L.T., Kuçigaşeva N.A., Teleüt Ağzı Sözlüğü. (Çev. Şükrü Halûk Akalın, Caştegin Turgunbayev), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000.Starostin S., Dybo A., Mudrak O., Etymological Dictionary of the Altaic Languages, Liden-Boston, Brill, 2003.
• Sümer, F., Oguzlar, Tarihleri, Boy Teskilatı Destanları, Ankara, 1982.
• Tanasoğlu D., Uzun Kervan. Ankara: Gündüz Yayıncılık, 2009.
• Temir, A. (Çev.). Manghol-un Niuça Tobça’an (Moğolların Gizli Ta¬rihi). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1986.
• Toparlı R., Vural H., Karaatlı R., Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
• Yavuzarslan P., Şemseddin Sami Kamus-ı Türkî. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
• Yudahin К.К., Kırgız Sözlüğü. (Çev. Abdullah Taymas), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
• Баскаков Н.А., Инкижекова-Грекул А.И., Хакасско-русский словарь. Москва: ГЛАВИЗДАТ, 1953.
• Баскаков Н.А., Тошакова Т. М., Ойротско-русский словарь, Москва: ОГИЗ, 1947.
• Большой татарско-русский словарь. http://tatar.com.ru/dict/t.php, (Erişim tarihi 06.12.2018).
• Вербитский В.И., Словарь Алтайского и Аладагского Наречий Тюркского Языка Altayskogo Aladagskogo Nareçiy Tyurkskogo Yazıka. Kazan, 1870.Егоров В.Г., Этимологический словарь чувашского языка. Чебоксары: Çuvaşskoye knijnoye izdatelstvo, 1964.
• Сырф В.И., Гагаузская народная волшебная сказка. Санкт-Петербург: Издательство Русской христианской гуманитарной академии, 2013.
• Тенишeв Э.Р., Благова Г.Ф., Добродомов И. Г., Дыбо А.Б., Кормушин И.В., Левитская Л.С., Мудрак О.А., Мусаев К.М., Сравнительно Историческая Грамматика Тюркских Языков, Лексика, Российская Академия Наук Институт Языкознания, Москба: Наука, 2001.
• Юдахин К.К., Киргизско-Русский Словарь. T. I-II. Frunze: Главная редакция киргизскоу советскоу енциклопедии, 1985.