KÖSTEBEK SÖZCÜĞÜNÜN KÖKEN BİLİMSEL İNCELEMESİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 57 - 61, 28.12.2022

Semase Benay Kaya

Öz

Dildeki sözcükler zaman içerisinde yapı, ses ve anlam yönünden çeşitli değişimlere uğramaktadır. Köken bilim, sözcüğün maruz kaldığı bu değişimlerin yanı sıra, sözcükle ilk olarak hangi metinlerde ve ne şekilde karşılaştığımız, dilin tarihsel sürecinde nasıl gelişmeler gösterdiği gibi konularla da ilgilenmektedir. Bu çalışmada ele alınan köstebek sözcüğünü, anlamsal açıdan tam manada karşılayan takip edebildiğimiz ilk sözcük, Orta Türkçede kullanılan kösürge ve kösürgen sözcükleridir. Tarihî süreçte Türk yazı dillerinde kösüz temek, közsüz sebek, gözsüz sepet, gözsüz tebek ve son olarak günümüzdeki biçimi olan köstebek şeklinde karşımıza çıkmıştır. Ağızlarda ise sözcüğün çok sayıda farklı kullanım biçimleri mevcuttur. Bu çalışmada Türkçenin tarihî yazı dillerindeki ve çağdaş lehçelerindeki köstebek anlamını karşılayan sözcüklerin anlamsal ve yapısal değişimleri ayrıntılı bir biçimde incelenmiş ve elde edilen bulguların köken bilimi alanına kaynaklık etmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

köstebek, kösürge, gözsüz tebek, kör sıçan, etimoloji

THE ETYMOLOGIC STUDY OF THE WORD KÖSTEBEK

Öz

Words in the language undergo various changes in terms of structural, phonetic and, semantic over time. In addition to these changes that the word is exposed to, etymology is also concerned with issues such as in which texts and how we first encountered the word, how the word progresses in the historical process of language. The first word that we can follow, fully semantically corresponds to the word mole, which is discussed in this study, is the words kösürge and kösürgen used in Middle Turkish. In the historical process, it has appeared in Turkish written languages in the form of kösüz temek, közsüz sebek,gözsüz sepet, gözsüz tebek and finally, köstebek, which is its current form. There are many different usage forms of the word in dialects. In this study, the semantic and structural changes of the words that correspond to the meaning of mole in the historical written languages and contemporary dialects of Turkish were examined in detail and it was aimed that the findings obtained would be a source for the field of etymology.

Anahtar Kelimeler

köstebek, kösürge, gözsüz tebek, kör sıçan, etymology

Kaynakça

• AKALIN, Ş. H. vd. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ARGUNŞAH, M., GÜNER, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• AYDIN, M. (2008). “Dîvânü Lügâti’t-Türk’te Fiilerden Türetilen İsimler”. Akademik Araştırmalar Dergisi, (39), (s.182-191).
• CAFEROĞLU, A. (1931). Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• CAFEROĞLU, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, G. Sir. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
• ERCİLASUN, A. B. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation: A Funcitonal Approach to the Lexicon I-II. Wiesbaden.
• EREN, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara.
• GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜNER, G. (2006). “Türkiye’de Kelime Etimolojisi Üzerine Yayımlanan Makalelere Dair Bir Bibliyografya Denemesi”. Türklük Bilgisi Araştırmaları, 30 (2), (s.77-93).
• KAÇALİN, M. S. (2019). Dîvânu Lugâti’t-Turk. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• KANAR, M. (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• ÖZDEN, M. (2020). “Eski Oğuz Türkçesinde Kullanılan Hayvan Adlarının Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Durumları”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, (20), (s.44-74).
• SAKİN, O., OKUTAN, Y., KOÇER, D., YILDIZ, M. (2017). Yâdigâr (15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf). İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
• SEVORTYAN, E. (1997). Êtimologičeskij slovar’ tjurkskix jazykov. Obščetjurkskie i mežtjurkskie osnovy na bukvy “K”, “Қ”. Moskva.
• Türk Dil Kurumu. (1975). Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YAVUZARSLAN, P. (2019). Kamus-ı Türkî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• https://www.nisanyansozluk.com/?k=k%C3%B6stebek&view=annotated (Erişim tarihi 12.06.2021)