-Saha (Yakut) Türkleri Özelinde- Melez / Hibrit Türk Çalgıları

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 2 - 13, 29.12.2020

Feyzan Göher

Öz

İki farklı çalgı formunun bir gövdede birleştirilmesi esasına dayalı müzik aletleri, hibrit/melez enstrümanlar olarak tanımlanır. Melez çalgıların pek çoğu deneme amacıyla oluşturulmuştur ve kullanım zorluğu nedeniyle yaygınlık kazanmamışlardır. Betimsel karakterli bu çalışmada ise farklı ses üretim biçimlerinin ve dolayısıyla farklı çalgı grubu özelliklerinin aynı enstrümanda varlığı da melez bir görünüm olarak değerlendirilmiş ve geleneksel Saha çalgıları içinde ses üretimi açısından hibrit özellikler sergileyen sıradışı enstrümanlara değinilmiştir. Hem aerofon hem de membranafon grubuna dâhil olan tıal duoraan / dorgoon dungur isimli rüzgâr sireni ile duoraannıt adlı rüzgâr tüneli, günümüzde kullanılmayan ancak varlıklarını kaynak kişiler doğrultunda takip edebildiğimiz melez çalgılardır. Davul kırıımpa ise hem kordofon hem de membranafon gruplarına dâhil olan sıra dışı bir çalgıdır. Çalgı, günümüzde geleneksel Saha müziğinde yer almaktadır. Diğer pek çok hibrit çalgının aksine, sonradan iki farklı enstrümanın bir araya getirilmesi ile değil, ilk yapımlarından itibaren iki farklı ses üretim yoluna sahip oluşları; geleneksel müzikte kullanılmış ve/veya kullanılmakta olmaları, hibrit/melez Saha çalgılarını müzik kültürü ve organoloji açısından çok önemli bir noktaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sibirya Türk Müziği, Saha Yeri (Yakutistan) Çalgıları, Hibrit Çalgılar, Melez Çalgılar, Organoloji.

Hybrid Turkish Music Instruments -In case of Sakha (Yakut) Turks-

Öz

Music instruments based on combining two different instrument forms into one body are defined as hybrid instruments. Most of the hybrid instruments have been created for trial purposes and have not become widespread due to the difficulty of use. In this descriptive study, the presence of various sound production styles, therefore the existence of unique features of two different instrument groups in a single instrument is identified as hybridity. In addition, instruments in Sakha music that possess this hybridity are discussed. The wind siren called tial duoraan / dorgoon dungur and the wind tunnel called duoraannit, which are included in both aerophone and membranophone groups, are hybrid instruments that are not used today, but whose existence we can follow in the direction of source people. Drum kırıımpa is an extraordinary instrument that belongs to both cordophone and membranophone groups. The instrument is featured in traditional Sakha music today. Unlike many other hybrid instruments, it is not by combining two different instruments later, but because they have two different sound formation ways since their first production; the fact that they have been used and / or used in traditional music puts the hybrid Sakha instruments a very important point in terms of musical culture and organology.

Anahtar Kelimeler

Siberian Turkish Music, Sakha (Yakutia) Music Instruments, Hybrid Instruments, Organology

Kaynakça

• Alekseev, A.Yu. (2010). Якутские национальные музыкальные инструменты (Yakut ulusal müzik aletleri), Yakutsk: Муниципальное Бюджетное Общеобразовательное Учреждение.
• Çahov, A.İ. (1992). Саха былыргы музыкальнай инструменнара, (Antik/eski saha müzik aletleri), Yakutsk: Бичик (Biçik).
• Dyakonova, V.E. (2014). Становление и развитие якутского концертного инструментария и проблемы оркестра народных инструментов в Якутии (Yakut konser çalgılarının oluşumu, gelişimi ve Yakutistan’da halk aletleri orkestrası sorunları), Грамота (Gramota), 5(43), 73-76.
• Fedotoviç, J. (1992-1994). Saha yeri ve Saha Türkleri, haz. Saadettin Gömeç. Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 26(16), 227-242.
• Gömeç S. (1998). Tarihte ve günümüzde Saha türkleri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 30/19, 175-203.
• Khataliev G. & Khatyleva K. (2015). Торут дорбоон (Yaratıcılığın sesi), Yakutsk: Тичик (Tiçik).
• Koç, E. (2009). Yatağan Sazı: Anadolu Çalgı Geleneğine Bir Tasarımcı Katkısı, Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Motif Vakfı Yay., 377-389.
• Livingston, T. (1999). Music revivals: towards a general theory, Ethnomusicology, 43(1), 66-85.
• Sello, J. T. (2016). The hexenkessel: a hybrid musical instrument for multimedia performances, NIME Conference, ZM4 - UMIS Project, Hamburg, 122-125.
• Şeykin Yu.İ. (2002). История музыкальной культуры нарoдов сибыри (Sibirya halklarının müzik kültürü tarihi), Moskova: Восточная литература.
• Tanaka, A. & Bongers, B. (2001). Global string a musical instrument for hybrid space, International Computer Music Association, Pub./Yay. 2002, 299-304.
• Tomskaya, A. İ. (2017). КЫЛ Руслана Габышева (KIL Ruslan Gabışev), http://olonkhotheatre.ru/articles/1693-kyl-ruslana-gabysheva.html sayfasından erişilmiştir
• (van) Walstijn, M. & Rebelo, P. (2005). The prosthetic conga: towards an actively controlled hybrid musicalninstrument, International Computer Music Conference (ICMC), Sonic Arts Research Centre Queen’s University Belfast.
• Zhirkov, M. N. (1981). Якутская народная музыка (Yakut halk müziği) Ed. G.G. Alekseeva, Yakutsk: Кн. изд-во.
• Url1: Türkçe Sözlük, tdk.gov.tr, Erişim Tarihi: 26.09.2020
• Url2: Kıl Sakha Grubu fotoğrafı, http://kyym.ru/sonunnar/don/2169-ajyl-attan-eriekkes-ki-i - O. Jirkoba
• KK1: Ludmila Stepanovna Efimova, Halk Edebiyatı uzmanı (Doçent Doktor), Görüşme yeri ve tarihi: YakutskSahaYeri, 25.07.2017-04.08.2017; İnternet üzerinden, 02.11.2020.
• KK2: Ludmila Yegorova Jaangi, İnternet üzerinden, Görüşme Tarihi: 18.11.2020.
• KK3: Ruslan Prokopoviç Gabışev, Lutiye ve müzisyen, Görüşme yeri ve tarihi: Maya-Saha Yeri, 03.08.2017.