Yozgat Sarıkaya Roma Hamamı ile İlgili Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 4, 1 - 22, 24.06.2022

Enes Bostan Nur Urfalıoğlu

Öz

Günümüzde Yozgat’ın Sarıkaya İlçesi’nde bulunan Roma hamamı ve çevresi tarih boyunca birçok kaynakta farklı isimlerle anılmaktadır. İsimlendirmelerin genellikle yapı için mi yoksa kent için mi yapıldığı konusunda çelişkilerin var olduğu araştırmacılar tarafından da belirtilmekte ve araştırmacıların isimlendirme konusunda kendilerine özgü terimler kullandıkları anlaşılmaktadır. Bu çalışma; devam eden yüksek lisans tez çalışması sırasında bölge ve yapı için mevcut kaynaklarda görülen farklı adlandırmalar ve çelişkiler üzerine hazırlanmıştır. Günümüzde Yozgat’ın Sarıkaya ilçesinde, Roma Dönemi’nde ise Cappadocia, Galatia ve Bithynia‐Pontus eyaletlerinin kesişim noktasında bulunan yerleşme ile bu yerleşmedeki Roma hamamının net bir şekilde isimlendirilmesini sağlayacak bir karşılaştırma ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Ayrıca yapı, Anadolu’daki Roma hamamları arasında mimari açıdan da önemli bir yere sahiptir. Çalışma kapsamında; hamam ve çevresinin kaynaklardaki farklı adlandırmaları ve mimarisi incelenerek, yapının ve bölgenin antik çağdaki isimleri netleştirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

roma, hamam, anadolu, mimari, kent

Kaynakça

• Adontz, N. (1965). "Tornik le Moine", Byzantion, 1938. Etudes Armeno‐Byzantines. Bertrand. Lisbonne. 297‐299.
• Anderson, J. G. C. (1897). The Road‐System of Eastern Asia Minor with the Evidence of Byzantine Campaigns. The Journal of Hellenic Studies, 17, 22‐44.
• Antoninus, A. (1848). Itinerarium Antonini Augusti Et Hierosolymitanum (G. Parthey & M. Pinder, Ed.). Impensis F. Nicolai; Lyon Public Library, 92.
• Başıbüyük, Z., Ekincioğlu, G., & Önal, M. M. (2019). Yozgat Sarıkaya Termal Roma Hamamı’nda Kullanılan Doğal Yapı Taşları ve Mühendislik Özellikleri. Çukurova Üniversitesi Mühendislik‐Mimarlık Fakültesi Dergisi, 34(1), 233‐244.
• Bıyık, R., & Doğan, N. (1995). Sarıkaya (Yozgat) Turizm Alanı İmar Raporu. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi. (1261). Boğazlıyan kazası, Ilısu karyesi temettuat defteri.(a.g.tt) (ML.VRD.TMT.d...13109). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr. erişim tarihi: 11.11.2021, 21:48.
• BOA. (1309). Boğazlıyan kazasının Terzili köyünde inşa edilecek Ermeni mektebi için iane edilmiş evrak ile kitabın derdest edilerek takdimi. (Y..PRK.UM.. / 23 ‐ 30 ‐ 0). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr. erişim tarihi: 11.11.2021, 21:49.
• BOA. (1320). Yozgat mülhakâtından Terzili karyesinin dört mahalleye taksimi. (Y..A...RES. / 117 ‐ 31 ‐ 0). Devle Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/. erişim tarihi: 11.11.2021, 21:50.
• Borgia, E. (2019). Preliminary Considerations on Thermal Spas in the Eastern Roman Provinces: The Case of Asia Minor. İçinde M. Bassani, M. Bolder‐Boos, & U. Fusco (Ed.), Rethinking the Concept of “Healing Settlements”: Water, Cults, Constructions and Contexts in the Ancient World (Roman Archaeology Conference 2016 Proceedings of the Session of Study (nr. 27), La Sapienza Universita, Aula “Partenone”, 17th March 2016) (s. 81‐95). Archaeopress Publishing Ltd.
• Brödner, E. (1983). Die Römischen Thermen und das Antike Badewesen: Eine Kulturhistorische Betrachtung. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, s.39‐42.
• Chantre, E. (1898). "Nefez‐Keui, Césarée, Terzili‐Hammam". Recherches Archéologues Dans L’Asie Occidentale, Mission En Cappadoce 1893‐1894 (Ernest Lerux Éditeur, Ed.). Ouvrage publié sous les auspices du Ministère de l’Instruction publique et des Beaux‐Arts. Paris.
• Çatalbaş, F. (2016). Yozgat Şehir Merkezinin Başlıca Kentleşme Sorunları ve Çözüm Önerileri. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi, 32(1), 1‐10.
• Finlay, G. (1853). History of the Byzantine Empire from DCCXVI to MLVII, Book Second, Chapter II. William Blackwood and Sons, Edinburgh and London, s.426‐433.
• Glare, P. G. W. (1968). "Thermae". Oxford Latin Dictionary. Oxford University Press.
• Hild, F., & Restle, M. (1981). Tabula Imperii Byzantini Kappadokien: Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Tabula Imperii Byzantini , Bd. 2.; Denkschriften (Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch‐Historische Klasse) 149. Bd. 2. Wien. s.49‐156
• Honigmann, E. (1935). Die Ostgrenze des Byzantinischen Reiches: Von 363 bis 1071 Nach Griechischen, Arabischen, Syrischen und Armenischen Quellen. Editions de l’Institut de Philologie et d’Histoire Orientales, s.39‐93.
• Honigmann, E. (1939). Les villes des provinces orientales de l’Empire Romain. Byzantion: Revue Internationale Des Etudes Byzantines, 14 (Tome XIV)(Fascicule 2), s.632‐645.
• Jones, A. H. M. (1971). The Cities of the Eastern Roman Provinces (M. Avi‐Yonah, Ed.). Clarendon Press. s.174‐191.
• Kazhdan, A. P., Talbot, A.‐M., Cuthler, A., Gregory, T. E., & Sevcenko, N. P. (Ed.). (1991). "Basilika".The Oxford Dictionary of Byzantium, Cilt 1, AARO‐ESKI. Oxford University Press.
• Koç, Y. (2013). "Yozgat". İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (43. Cilt). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/yozgat, erişim tarihi: 13.11.2021.
• Koçak, İ. E. (2019). Anadolu’da Hellenistik Ve Roma Dönemi Cephe Mimarisinde Girland Dekorasyonu. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mert, İ. H. (2009). Antik Roma Uygarlığında Yıkanma Kültürü. Içinde G. Dardeniz & A. N. Arnas (Ed.), Eski Hamam, Eski Tas (1. baskı). YKY s.44‐58.
• Métivier, S. (2005). La Cappadoce, IVe‐VIe Siècle: Une Histoire Provinciale de L’empire Romain D’orient. Publications de la Sorbonne s.305‐320.
• Miller, K. (1916). Itineraria Romana: Römische Reisewege An Der Hand Der Tabula Peutingeriana Dargestellt Von Konrad Miller MDCCCCXVI. Strecker und Schröder. Stuttgart. s.732‐733.
• Newell, E. T. (1931). The Küchük Köhne Road. Numismatic Notes and Monographs No. 46, The American Numismatic Society. s.1‐40.
• Peutinger, & Miller, K. (1887). Tabula Peutingeriana, 1‐4th century CE. Facsimile edition by Conradi Millieri, 1887/1888 [Map]. http://www.doria.fi/handle/10024/90222, erişim tarihi: 25.12.2021.
• Petridès, S. (1913). "Thermae Basilicae". Içinde C. G. Herbermann, E. A. Pace, C. B. Pallen, T. J. Shahan, & J. J. Wynne (Ed.), The Catholic Encyclopedia 15. Cilt: An International Work of Reference on the Constitution, Doctrine, Discipline, And History of the Catholic Church: C. Fifteen Volumes and Index. The Encyclopedia Press.
• Ptolemy, (1460). First map of Asia (Asia minor), in full gold border, Germanus N., 15th century (Cartographer) Manuscripts and Archives Division, The New York Public Library. , Renaissance and medieval manuscripts collection, https://digitalcollections.nypl.org/items/510d47da‐e691‐a3d9‐e040‐e00a18064a99, erişim tarihi:25.12.2021.
• Ramsay, S. W. M. (1890). The Historical Geography of Asia Minor. Cilt IV. Supplementary Papers Royal Geographical Society, 1890. Published Under the Authority of Council, s.89‐495.
• Ramsay, W. M. (1883). Inscriptions İnédites de L’Asie Mineure. İçinde S. Année (Ed.), Bulletin de Correspondance
• Hellénique: Δελτιον Ελληνικης Αλληλογραφιας (Deltion Ellinikis Allilographias). Αδελφοι Περρη (Adelphoi Perri), s.297‐327.
• Schlumberger, G. L. (1925). L’Épopée Byzantine à la Fin du Dixième Siècle: Guerres Contre les Russes, les Arabes, les Allemands, les Bulgares, Luttes Civiles Contre les Deux ... Tuer des Bulgares. E. De Boccard, s.358.
• Strabo, & Jones, H. L. (1928). Geography: C. Volume V. Harvard University Press; Loeb Classical Library 211. s.349.
• Strabo, (1954). The Geography of Strabo, Volume V: Books 10‐12. Translated by Horace Leonard Jones. Loeb Classical Library 211. Cambridge, MA: Harvard University Press, s.345‐349.
• Strabon. (1993). Antik Anadolu coğrafyası: Geographika XII‐XIII‐XIV (A. Pekman, Çev.; 3. Baskı). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, s.1‐3.
• Sümer, F. (2009). Anadolu Selçukluları (1075‐1308). İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (36. Cilt, ss. 380‐384). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/selcuklular#6. Erişim tarihi:14.11.2021.
• Şahin, Z. (2021). Asklepios Kültü Ve Anadolu’daki Asklepionlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. s.88‐93.
• Şenyurt, H. K. (2016). Sarıkaya Roma Hamamı Tarihçesi ve 2010‐2015 Yılı Kazı Çalışmaları Sonuçları. Bozok Üniversitesi I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05 ‐ 07 Mayıs 2016 Bildiri Kitabı, Bozok Üniversite Yayınları, I. Cilt, 110.
• T.C. Resmî Gazete Sayı: 9644. (1957, Haziran 27). Yeniden (78) Kaza Kurulması ve izmir Vilâyetine Bağlı Kuşadası Kazasının Aydın Vilâyetine bağlanması Hakkında Kanun. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9644.pdf. Erişim tarihi: 14.11.2021.
• Wesseling, P., Antoninus Pius, & Zurita y Castro, J. (1735). Vetera Romanorum Itineraria, Sive Antonini Augusti Itinerarium: Cum İntegris Jos. Simleri, Hieron. Suritae, et And. Schotti notis. Itinerarium Hierosolymitanum et Hieroclis Grammatici Synecdemus. Wetsten & Smith, s.699.
• Yegül, F. K. (2006). Antik Çağ’da Hamamlar ve Yıkanma (B. Avunç, Ed.; E. Erten, Çev.). Homer Kitabevi ve Yayıncılık. İstanbul. s.15‐161.
• Yegül, F. K. (2009). Anadolu Su Kültürü: Türk Hamamları Ve Yıkanma Geleneğinin Kökleri Ve Geleceği. Anadolu / Anatolia, 35, 99‐118.
• Yegül, F. K. (2011). Roma Dünyasında Yıkanma (1. baskı). Koç Üniversitesi. İstanbul. s.66‐107.
• Yegül, F. K. (2012). Anadolu Hamam Kültürü: Bin Işık Huzmesi, Bin Ilık Parmak. Içinde N. Ergin & A. Özbay Erozan (Ed.), Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem. Koç Üniversitesi Yayınları. İstanbul. s.33.
• Yıldırım, N. (2020). Sinope Kentinden Boğa Başlı Girland Bezemeli Mimari Bloklar. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt 14(Sayı 28), 547‐568.
• Yılmaz, Ö., Becene, N., Hasırcı, B., & Kaçmaz, G. (2015). Yozgat İli Sarıkaya İlçesi Roma Hamamı 2014 Yılı Temizlik ve Kazı Çalışması. 24. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 04‐07 Mayıs 2014, 607‐624.
• Görsel 1. Mitchell, S. (1993). Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor. Oxford: Clarendon Press. Cilt 2. s.156.
• Görsel 2. Lamba, M., & Metin, H. (2015). Hititlerden Türkiye Cumhuriyeti’ne Anadolu Uygarlıklarında Yönetim. Orion Kitabevi. Ankara. s.88.
• Görsel 3. Smith, W., Muller, C., & Weller, E. (1874). Asia Minor (Atlas Map). John Murray; David Rumsey Historical Map Collection. Web sayfası, https://www.davidrumsey.com/luna/servlet/s/2pgxyq, Erişim tarihi :28.10.2021
• Görsel 4. Yandex. (2021) Yandex.maps: Ulaşım Navigasyon Yer Arama, Yozgat İli Sarıkaya İlçesi Haritası, https://yandex.com.tr/harita/geo/sarikaya/2215945543/?ll=35.097648%2C39.451359&z=8.01 Erişim tarihi: 1.11.2021 (üstte); Google. (2021) Google Earth Pro Uygulaması, Yozgat İli Sarıkaya İlçesi Uydu Fotoğrafı, Erişim tarihi: 22.08.2021 (altta).
• Görsel 5. Ramsay, S. W. M. (1890). Index Map to Professor W. M. Ramsay’s Ancient Asia Minor. The Historical Geography of Asia Minor. Cilt IV. Supplementary Papers Royal Geographical Society, 1890. Published Under the Authority of Council. s.23.
• Görsel 6. Ramsay, S. W. M. (1890). Cappadocia (Except the Western Part) and Armenia Minor. The Historical Geography of Asia Minor. Cilt IV. Published Under the Authority of Council. s.267.
• Görsel 7. Yegül, F. K., & Favro, D. G. (2019). Roman Architecture and Urbanism: From the Origins to Late Antiquity. Cambridge University Press. s.806.
• Görsel 8. Yegül, F. K., & Favro, D. G. (2019). Roman Architecture and Urbanism: From the Origins to Late Antiquity. Cambridge University Press. s.66,226. (solda ve sağda); Yegül, F. K. (2006). Antik Çağ’da Hamamlar ve Yıkanma (B. Avunç, Ed.; E. Erten, Çev.). Homer Kitabevi ve Yayıncılık. s.77. (ortada).
• Görsel 9. Osten, H. H. von der. (1927). Explorations in Hittite Asia Minor: A Preliminary Report. University of Chicago Press. s.33.
• Görsel 10 Sarıkaya Belediyesi Fotoğraf Arşivinden (2009), Erişim tarihi: 08.07.2020.
• Görsel 11. Ertuğrul, Ö. (2021) Sarıkaya Basilica Therma‐Roma Hamamı ziyarete açılacak, https://www.arkeolojikhaber.com/haber‐sarikaya‐basilica‐therma‐roma‐hamami‐ziyarete‐acilacak‐ 30496, Erişim Tarihi: 27.10.2021
• Görsel 12. https://www.yozgatcamlik.com/images/upload/AW134139_05.jpg (solda) Erişim tarihi: 28.10.2021; Sorumlu yazar arşivinden, 2020 (sağda).
• Görsel 13. Sarıkaya Belediyesi Fotoğraf Arşivinden (2009), Erişim tarihi: 08.07.2020.
• Görsel 14. Sorumlu yazar arşivinden, 2020.
• Görsel 15. Sorumlu yazar arşivinden, 2020.
• Görsel 16. Yazarlar tarafından uydu görüntülerine göre hazırlanmıştır.
• Görsel 17. Ertuğrul, Ö. (2021) Sarıkaya Basilica Therma‐Roma Hamamı ziyarete açılacak, https://www.arkeolojikhaber.com/haber‐sarikaya‐basilica‐therma‐roma‐hamami‐ziyarete‐acilacak‐ 30496, Erişim Tarihi: 27.10.2021 (solda); Toplicic‐Curcic, G., Grdić, Z., Ristic, N., Grdic, D., Mitkovic, P., Bjelic, I., & Momcilovic‐Petronijevic, A. (2014). Characterization Of Roman Mortar From The Mediana Archeological Site. Tehnicki Vjesnik, 21, 191‐197, (sağda).
• Görsel 18. https://yozgat.ktb.gov.tr/TR‐92801/sarikaya‐roma‐hamami.html, Erişim tarihi: 27.10.2021, (solda). ; http://www.yozgat.gov.tr/sarikaya‐roma‐hamam, Erişim tarihi: 27.10.2021, (sağda).