Temenni Neighborhood in Ürgüp: Texture, Structures and Conservation Problems

Yıl 2022, , 947 - 975, 31.12.2022

Aytülü Dırık

https://doi.org/10.29135/std.1059599

Öz

Different cities and towns in Anatolia form the urban texture with the original houses built to meet the need for shelter and the combination of these houses. These buildings reflects social, technological and economic lifestyle of the period in the most rational way and they are the original examples of both life culture and architectural culture. Settlements with unique textures, which carry the traces of the past and are in constant motion, need to be protected with site-specific multifaceted approaches. The aim of this study, which is handled with the understanding of shared memory and responsibility for protection, is to protect the natural and cultural heritage values ​​of the Temenni Neighborhood of Ürgüp, one of the important symbols of the Cappadocia Region, to make a documentation study on the civil architectural texture of the neighborhood and to determine its protection problems In this context, the historical buildings and streets in the neighborhood were visited by conducting field studies, and the drawings of some buildings whose facades were documented with photographs were made. In the houses examined, places such as courtyards, sofas, rooms, tafana (kitchen), barns and cigars, which reflect the traditional texture, were determined. It is seen that the texture is formed by the intertwining of rock carving and the physical environment made by human hands as a whole. The houses built with the masonry stone architecture, which is the local construction system of the region, were generally built as two floors.
The neighborhood is located within the borders of Natural and Urban- Archaeological sites. Unfortunately, a holistic understanding of protection has not yet developed in the neighborhood, which includes different layers of protection. In this context, many conservation problems have been identified within the scope of the study. One of the important threats in the area is the melting and losing shape of the Temenni rock due to external climatic conditions. The unconscious expansion of this rock-carved texture causes great problems. As a result of the increasing use of tourism in the neighborhood, many buildings have been abandoned and the traditional texture has remained largely idle. According to the results of the texture analysis studies carried out in the neighborhood, which has many functional, social and physical problems, the original texture resists to survive with a small number of examples. In addition to these, many problems have been identified respectively, such as theft of the stones of the ruined buildings, the elements that create visual pollution on the facades, the unqualified additions made with the wrong materials, the use of materials that are not suitable for the original texture. In this research, it is suggested to find a solution to this problem identified in the neighborhood within the boundaries of the site and to intervene in the area by drawing a common roadmap for local administrations, universities and the field presidency in this context.

Anahtar Kelimeler

Urgup, Temenni, neighborhood, Natural-Archaeological Site, Historical Tissue, Conservation, Ürgüp, Temenni Mahallesi, Doğal-Arkeolojik Sit, Tarihi Doku, Korunma

Ürgüp Temenni Mahallesi Dokusu, Yapıları ve Korunma Sorunları

Öz

Kapadokya Bölgesi’nin önemli yerleşimlerinden biri olan Ürgüp kenti tarihi neolitik döneme kadar dayanan eski bir yerleşimdir. Temenni Mahallesi ise bu tarihi kentin ilk yerleşim alanlarından biridir. Ürgüp’ün simgesi olan ve kentte önemli bir seyir terası konumunda bulunan Temenni Tepesi’nin eski bir kült merkezi olduğu da bilinmektedir. Ürgüp Temenni Mahallesi organik tüf kaya dokusu, cami, mescit gibi anıtsal yapıları, sokak dokusu, geleneksel sivil mimari yapıları ile farklı dönemlerin kültürel, sosyal ve fiziksel özelliklerini gösteren önemli bir doğal-kültürel miras alanıdır. Alanda kentsel doku bütünlüğü korumasına rağmen mahalle fiziksel ve sosyal birçok sorunla karşı karşıyadır. 3. Derece Doğal Sit Sınırı ve Kentsel Arkeolojik Sit Sınırı içerisinde kalan bu alanın korunmasının sürdürülebilirliği, alanın özgünlük ve görsel zenginlik işlevinin korunması önemli bir konudur. Çevre mirası olarak değerlendirilen Temenni Mahallesi’nin, mimari ve kentsel dokusu özelliklerinin korunması, alana özgü geleneksel yaşam kültürünün özgününe sadık şekilde onarılması ve yeniden işlevlendirilmesi önemli bir konudur. Bu çalışmada, Temenni Mahallesi’nin kentsel doku ve geleneksel konutlarının özellikleri ve korunma sorunlarının sunulması amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında mahallenin özgün fiziksel ve sosyal özelliklerinin yanında günümüze dek geçirdiği süreç, dokusu ve konutlarının güncel durum ve sorunları da aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ürgüp, Temenni Mahallesi, Doğal-Arkeolojik Sit, Tarihi Doku, Korunma

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2007). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul: Yem Yayınları.
• Ahunbay, Z. (2019). Kültür Mirasını Koruma-İlke ve Teknikleri. İstanbul: YEM Yayınları.
• Aktüre, S. (1978). 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi. Ankara: O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
• Altınöz, G. B. (2010). Tarihi Dokuda Yeni’nin İnşaası. Ege Mimarlık, sayı:75, 18-26.
• Anastasopoulos, G. (1914). Ürgüp. Mikrasiatikon Imerologion “O Astir” (s. 110-119). Atina.
• Anonim. (1983). Yurt Ansiklopedisi, C:8. . İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
• Arel, A. (1982). Osmanlı Konut Geleneğinde Tarihsel Sorunlar. İzmir: Ege Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi.
• Balta, E. (2010). Prokopi. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
• Binan, D. U. (1994). Güzelyurt Örneğinde Kapadokya bölgesi Yığma Taş Konut Mimarisinin Korunması İçin Bir Yöntem Araştırması. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. İstanbul.
• Brandi, C. (2021). Restorasyon Kuramı. İstanbul: Janus Yayıncılık.
• Büyükmıhçı, G. (2000). Anadolu’da Konut; Nevşehir Evleri. Arkitect, Sayı:478.
• Cappadocia Explorer. (2021, 12 2). https://fi-fi.facebook.com/pg/CappadociaExplorer/posts/. adresinden alındı.
• Eldem, S. H. (1954). Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Elmacı, O. (2008). Ürgüp Tarihi. Ankara: Ürün Yayınları.
• Eravşar, O. (1993). Ürgüp ve Çevresindeki Türk-İslam Devri Yapıları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Konya.
• Erder, C. (2020). Tarihi Çevre Algısı. İstanbul: Yem Yayınları.
• Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehrindeki ‘Mahalle’ nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine. Osmanlı Araştırmaları, 69-78.
• Erten, E. (2014). Mimarlıkta Yapı- Yapım. İstanbul: Birsen Yayınevi.
• Erzen, J. N. (2015). Üç Habitus - Yeryüzü Kent Yapı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Esmer, M. A. (1984). Avanos’un Eski Evleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ICOMOS. (1999). Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü. ICOMOS 12. Genel Kurulu. Meksika.
• ICOMOS. (2011, Kasım 28). The Valletta Principles for the Safeguarding and Management of Historic Cities, Towns and Urban Areas / 2011. http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomostuzukleri&dil=tr / (Erişim Tarihi: 09.08.2021) adresinden alındı.
• ICOMOS. (2013). Mimari Mirası Koruma Bildirgesi.
• Jerhphanıon, G. d. (1925-1942). Une Nouvelle Province de I’Art Byzantine Les Eglises Rupestre de Cappadoce. Paris: I-VII.
• Kalaycı, M. G. (2006). Geleneksel Ürgüp Konutları ve Dereler Mahallesi Koruma Geliştirme Önerisi. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Yüksek Lisans Tezi. içinde Ankara.
• Kaya, M. (1994). Geçmişten Günümüze Ürgüp. Nevşehir: Özel Baskı.
• Korat, G. (2003). Taş Kapıdan Taç Kapıya. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kuban, D. (2013). Türkiye’de Kentsel Koruma. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Küçükerman, Ö., & Güner, Ş. (1995). Anadolu Mirasında Türk Evleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Oflaz, M. (1992). 16. Yüzyılda Niğde Sancağı. Anakara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Ankara.
• Oflaz, M. (2004). 16. Yüzyıl Başlarında Ürgüp Kazası. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37-63.
• Oymael, S. (2015). Yapı Bilgisi- 2. İstanbul: Birsen Yayınevi.
• Öger, A., & Özdem, O. (2013). Nevşehir Salnamesi 1914. Ankara: Nevşehir Üniversitesi Yayınları.
• Özbek, Y. (2019). Tanzimat Sonrası Osmanlı Eğitim Yapıları. A. Budak, & M. Yılmaz, Osmanlı Sanatında Değişim Dönüşüm (s. 317-356). Konya: Literatürk.
• Özdemir, A., & Şimşek, İ. (2021). Kentsel Arkeolojik Sit Alanlarında Koruma Yaklaşımı: Denizli, Hisar (Attouda) Örneği. Art- Sanat Dergisi, 230-247.
• Özgönül, N., & Madran, E. (2011). Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Özügül, M. D., & Uzbek, M. H. (2003). ‹Semboller ve Mekan/ Mustafapaşa›da Sivil Mimari Cephe Örnekleri Üzerine Bir Çözümleme›, Kapadokya Üzerine. YTÜ Basım Yayın Merkezi, Üniversite Yayın No: YTÜ.mf.sm-03.0702/ Fakülte Yayın No: MF.ŞBP-03.001,İstanbul., 119-139.
• Solmaz, F., & Şahin Güçhan, N. (2011, Kasım 16-19). Kapadokya Geleneksel Konutlarının Mimari Özellikleri. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu , s. 237-264.
• Sözen, M. (1998). Kapadokya. İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı.
• Sözen, M., & Tanyeli, U. (1986). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Sözlü, H., & Allak, F. (2019). Nevşehirli Sadrazam Damat İbrahim Paşa’nın Bânîliğindeki Ürgüp Çeşmeleri. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 127-145.
• TC Kültür ve Turizm Bakanlığı. (1983). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu- 2863. Resmi Gazete, Sayı : 18113.
• Türkmen, K. T. (1999). Bilinmeyen Kapadokya’dan Bir Kesit: Ürgüp. İstanbul: Ürün Yayınları.
• Uluengin, F., Uluengin, B., & Uluengin, M. B. (2010). Osmanlı Anıt Mimarisinde Klasik Yapı Detayları. İstanbul: Yem Yayınları.
• UTTA Planlama Projelendirme Danışmanlık Tic.Ltd.Şti. (2014). Ürgüp Koruma Amaçlı İmar Planı Araştırma Raporu. Ankara.
• Ürgüp Belediyesi Arşivi. (2019, 09 26). Nevşehir, Ürgüp.