An Original Composition in Anatolian Turkish Carpet Art During the Nineteenth and Twentieth Centuries: Landscape Description

Yıl 2023, , 257 - 279, 23.09.2023

Çiğdem Karaçay

https://doi.org/10.29135/std.1136564

Öz

The subject of this article is landscape depicted carpets woven in Kırşehir, Kula and Ladik in the 19th and 20th centuries, which constitute a unique group in Turkish carpet art in terms of motif and composition features. The number of carpets with landscape depictions in Anatolian Turkish carpet art is substantial. Carpets with landscape depictions registered in museum inventories in many cities of Turkey confirm this information. These carpets, which have enriched the Anatolian carpet art in terms of composition since the first quarter of the 19th century, should be considered as a separate group from other contemporary works with their motif and composition features. The motifs depicted on carpets with a view are highly stylized. In some carpets, efforts to bring perspective to house motifs can be seen. The same is true for tree motifs. In some of the detected carpets, the depth is partially felt as much as the weaving technique allows. In particular, these examples clearly show the motif that is desired to be depicted on carpets with a view. Although there are stylized house and tree motifs and garden depictions in the foreground of these motifs in the landscape composition, it is referred to cemetery rug, grave rug and friedhofteppiche in international sources. These terms have been translated into Turkish as graveyard/cemetery. Although there are different assumptions for the term graveyard or cemetery carpet, the most emphasized point is that the architectural elements depicted in the composition are likened to tombstones in some carpets. Deterioration or dissolution of the motifs is observed in some of the carpets with a view. There are also unidentified motifs. For this reason, it is possible to misinterpret the motifs when the carpets with a view are examined in the context of a few examples. In the samples examined within the scope of this study, no motifs that evoke a grave/cemetery were found in the composition. The result of this study, in which 22 carpets with landscape depictions, selected as samples from 84 carpets with landscape depictions, are examined in detail, the result is that it is necessary to evaluate the motif and composition features of the carpets with landscape depictions within the framework of the artistic characteristics of the period they belong to. When we look at the origin of Turkish carpet art, it is seen that the understanding of decoration is open to innovations. Although the motifs woven in the carpet art are accepted as the expression of the emotions of the carpet weavers, the influence of the cultural texture of the period on the carpet motifs is undeniable. The public is familiar with the landscape depictions that became widespread in religious and civil architecture in Anatolia in the aforementioned period. The carpet, on the other hand, impresses with its decorative feature as well as its function in religious and civil architecture. In this context, the landscape depicted in the composition should be accepted as the characteristic of the period in carpet art, as much as the weaving technique allows.

Anahtar Kelimeler

Carpet art, landscape depiction, cemetery rug, mihrab, stylized house and tree motifs

19-20. Yüzyıllar Anadolu Türk Halı Sanatında Özgün Bir Kompozisyon: Manzara Tasvirleri

Öz

Bu makalenin konusunu, 19. ve 20. yüzyıllarda Kırşehir, Kula ve Lâdik’te dokunan, motif ve kompozisyon özellikleri açısından Türk halı sanatında özgün bir grup teşkil eden manzara tasvirli halılar oluşturmaktadır. Manzara kompozisyonları mihrap tasvirli halılarda mihrap nişinde, mihrap tasviri olmayan halılarda zeminde üst üste birkaç sıra tekrarlanmaktadır. Kula yöresine ait halılarda manzara kompozisyonlarının mihrap nişinde, mihrap tasviri olmayan halılarda zeminde iki yanda üst üste simetrik tasvir edilmesi karakteristiktir. Manzara kompozisyonunda, stilize ev ve ağaç motifleri ile bu motiflerin ön planında bahçe tasvirleri görülmektedir. Manzara tasvirli halılar uluslararası kaynaklarda cemetery rug, grave rug ve friedhofteppiche gibi isimlerle anılmaktadır. Bu terimler Türkçeye mezarlı/mezarlıklı olarak çevrilmiştir. Mezarlı/mezarlıklı halı tabiri için üzerinde en çok durulan nokta kompozisyonda tasvir edilen mimari unsurların bazı halılarda mezar taşına benzetilmesidir. Çalışma kapsamında, müze koleksiyonları ve kaynaklardan tespit edilen manzara tasvirli halılar detaylı olarak incelenmiştir. Üslup özellikleri ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Manzara kompozisyonlarında mezar/mezarlık ile ilgili motif bulunmamaktadır. Manzara tasvirli halıların motif ve kompozisyonları ait olduğu dönemin sanatsal özellikleri çerçevesinde değerlendirildiğinde, tasvir edilen motiflerin batılılaşma dönemi süslemelerinin sevilen kompozisyonu hayali manzara tasvirleri olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Halı sanatı, manzara tasviri, mezarlı halı, mihrap, stilize ev ve ağaç motifleri

Kaynakça

• Kaynakça And, M. (2004). Osmanlı Tasvir Sanatları:1 Minyatür. İstanbul: YKY.
• Anmaç, E. (1997), Geçmişten Günümüze Kula Halılarının Teknik Ve Sanatsal Özellikleri Ve Yeni Tasarımlar, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Arık, R. (1976). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arık, R. (1983), Manzaralı Halılar, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, V. Cilt, 23-30.
• Aslanapa, O. (2005). Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: İnkilap Kitabevi.
• Bennett, I. (1985). Oriental Carpets and Rugs. Portugal.
• Butterweck, G. ve Orasch, D. (1986). Handbook of Anatolian Carpets. Wien: Im Eigenverlag.
• Deniz, B. (1984), Kırşehir Halıları. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, S. 3, 25-81.
• Deniz, B. (2009), Türk Dünyasında Ölümlük Halı, Düz Dokuma Yaygı Ve Keçe Geleneği, Akdeniz-Sanat Dergisi, Y. 2, C. 2, S. 4, 1-16.
• Dimand, M.S. (1973). Oriental Rugs in the Metropolitan Museum of Art. New York.
• Eiland, M.L. (1998). Oriental Carpets. Belgium: Bulfinch.
• Formenton, F. (1972). Oriental Rugs and Carpets. London: The Hamlyn Publishing Group Limited.
• Haack, H.(1960). Oriental Rugs. London: Faber.
• Hawley, W. A. (1970). Oriental Rugs Antique and Modern. New York: Dover Publications.
• Işıksaçan, G. (1964). Batı Anadolu’nun Başlıca Halı Merkezlerinde İmal Edilen Halıların Desen ve Kaliteleri Üzerine Araştırmalar. İzmir.
• Karaçağ, A. (2011), Bir Halk Sanatı Örneği: 1879-80 (1297 H.) Tarihli Edirnekâri Ahşap Sandık, Milli Folklor, Yıl 23, S. 89, 248-256.
• Kuyulu, İ. (2000), Anatolian Wall Paintings and Cultural Traditions, EJOS, III, No: 2, 1-27.
• Kuyulu, İ. (1998), İzmir ve Çevresindeki Bir Grup Duvar Resminin İncelenmesi, II. Uluslararası İzmir Sempozyumu, 58-78.
• Kuyulu, İ. (1994), Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir), Vakıflar Dergisi, Sayı XXIV, 147-158.
• Kuyulu, İ. (1992). Kara Osman-Oğlu Ailesine Ait Mimari Eserler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kuyulu, İ. (1988), Geç Dönem Anadolu Tasvir Sanatından Yeni Bir Örnek: Soma Damgacı Cami, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, S. IV, 67-85.
• Mumford , J. K. (1900). Oriental Rugs. New York.
• Neugebauer, R. ve Orendi, J. (1920). Handbuch der Orientalischen Teppichkunde.Germain.
• Neugebauer, R. ve Troll, S. (1930). Handbuch der Orientalischen Teppichkunde. Leipzig.
• Öney, G. (2007), Çanakkale Seramikleri, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, 365-375.
• Zipper, K., Fritzsche, C. ve Jourdan, U. (1990). Tappeti Orientali Turchi-Turcomanni. Sonzogno.