Implications of a Greek Church in Osmaneli to Us

Yıl 2007, Cilt: 16 Sayı: 2, 27 - 47, 01.12.2009

Hatice Özyurt Özcan

Öz

Osmaneli, a small district of Bilecik today, was a significant midpoint in the era of Byzantium and Ottoman empires and all armies have walked through this point during their expeditions. Osmaneli was a town, where Turks and Greeks have lived together until the War of Independence. The only structure in Osmaneli, left from such Greek people was a church, named Aya Yorgi, located on Cumhuriyet Avenue. It is understood from the archived documents that this 19th century structure had passed through several different construction cycles. It is written in details in those documents that the first structure had a basilica type crushed wooden roof and following the privileges granted to Greek people as a result of Royal Edict of Reform, the current plan was implemented. This plan, in the shape of a Greek cross, currently does not have the top cover. The most remarkable point of the structure is the towers on both side of the entrance, at the western side. These towers, covered with small domes, are used not only for climbing to the second floor but also as bell towers. Such type of twin towers at western sides of the buildings is common until the first years following Christ. These towers, which can also be seen in early Byzantium era churches, have also been integral parts of Romanic, Gothic, and Baroque cathedrals in European architecture since the days of Carolingian Empire. It is also possible to see in Greek churches of 19th century located in Istanbul and Anatolia during the Ottoman Empire that such towers were being used for the same functions and in the same shapes as they were being used in Europe. The most beautiful representative of this trend is this Greek Church in Osmaneli

Anahtar Kelimeler

-

Osmaneli’ndeki Bir Rum Kilisesi’nin Düşündürdükleri

Öz

Günümüzde Bilecik’e bağlı küçük bir ilçe olan Osmaneli, Bizans ve Osmanlı İmparatorlukları döneminde önemli bir geçiş noktası olmuş, sefere giden ordular buradan geçmiştir. Osmaneli, Kurutuluş savaşına kadar Türk ve Rumların birlikte yaşadığı bir kaba olarak kalmıştır.

Osmaneli’nde Rum halktan kalan tek eser Cumhuriyet caddesinde yer alan Aya Yorgi olarak adlandırılan kilisedir. Bu 19.yy yapısının birkaç yapım evresi geçirdiği arşiv belgelerinden anlaşılmaktadır. İlk yapının bazilikal planlı kırma ahşap çatılı olduğu, Islahat fermanı ile birlikte Rum halkın elde ettiği imtiyazlardan sonra bugünkü plana kavuştuğu arşiv kayıtlarındaki belgelerde detaylı olarak anlatılmaktadır. Yunan haçı planındaki yapının bugün üst örtüsü mevcut değildir. Yapının en dikkat çekici noktasını batı cephede, girişin iki yanında yükselen kuleler oluşturmaktadır. Üzerleri küçük kubbeler ile örtülü olan bu kuleler, hem ikinci kata çıkışı sağlamakta hem de çan kulesi işlevini görmektedir. Yapıların batı cephelerinde yükselen çift kulelerin varlığı milattan sonraki dönemlere kadar gitmektedir. Erken dönem Bizans kiliselerinde de yer alan bu kuleler, Avrupa mimarisinde Karolanj dönemden itibaren, Romanik, Gotik ve Barok dönemi katedrallerinin ayrılmaz parçaları olmuşlardır. 19. yy Osmanlı dönemi Rum kiliselerinde Avrupa’daki örneklerle aynı işlev ve formlarda kullanıldığını İstanbul ve Anadolu’da bulunan örneklerde görmek mümkündür. Bunun Anadolu’daki en güzel temsilcisi ise Osmaneli’ndeki bu Rum Kilisesidir.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• H. Gündoğdu - A. Bayhan, Şebinkarahisar, İstanbul 2005.
• B. Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, Ankara 1993.
• B. Umar, Bithynia, İstanbul 2004.
• Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası (çev. A. Pekman), İstanbul 2000.
• G.Long, ‘ Bithynia’, Dictionary of Grek and Roman Geography, London 1870.
• Texier, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası ( çev. M. Pektaş), İstanbul 1966.
• A. Komnena, Alexiad (çev. B.Umar), İstanbul 1996.
• R.Janin, ‘ La Bithynia Sous L’ampire Byzantine’, Echos d’Orient, XX (1921), s.168.
• J. Haldon, Bizans Tarih Atlası (çev.A. Özdamar), İstanbul 2006.
• Texier, küçük Asya (çev. A. Suat), İstanbul 2002.
• I. Demirkent, Haçlı Seferleri, İstanbul 2004.
• S. Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi (çev. F.Işıltan), I, Ankara 1985.
• M.S. Şahin, Fener Patrikhanesi ve Türkiye, İstanbul 1980.
• İ.H.Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1983.
• G. Bozkurt, Alman- İngiliz Belgelerinin Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu ( 1839- 1914), Ankara.
• Z. Karaca, İstanbul’da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, İstanbul 2001.
• N. Erim, Devletler Arası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri I, Osmanlı Antlaşmaları, Ankara 1953.
• E.Z. Karal, Osmanlı Tarihi VIII, Ankara 1988.
• B. Bakır, Mimaride Rönesans ve Barok; Osmanlı Başkenti İstanbul’a Etkileri, İstanbul 2002, s.44- 46.
• Bakır, age, s.47 vd.
• Z. Karaca, ‘İstanbul’da 1453 Sonrası İnşa Edilen Kiliseler’, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1992.
• Z. Karaca, ‘ İstanbul’da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri’ Tarih ve Toplum, 104 ( 1992), 13- 17.
• Z. Karaca, İstanbul’da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, İstanbul 2001.
• E. Parman, ‘ Niğde Çevresi Araştırmaları’, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, II ( 1988), s. 123- 148.
• F. İlter, ‘Batı Anadolu’da Azınlık Kiliselerinden İkonografik Belirlemeler ve Kimi
• İrdelemeler’, Günal İnal’a Armağan, Ankara 1993, s. 213- 238.
• F. İlter, ‘ Doğaya Bırakılmış Bir Akdeniz Yerleşmesi Kaya Köy ( Levisi) ve Kiliseleri’, Belleten, LV( 1991), s. 473- 482.
• F. İlter, ‘Bazı Örneklerle Osmanlı Dönemi Mimarlığında XIX. yy Ege Bölgesi Kiliseleri; Gökçeda, Ayvalık, Selçuk( Şirince, Kırkıca köyü), XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1990, s. 1987- 2001.
• F. İlter, ‘ XIX. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Mimarlığında Kayseri Yöresi Hıristiyan Yapıları: Gemir ve Endürlük Kiliseleri’, Belleten, 205 ( 1989), s. 1663- 1682.
• S. Pekak, ‘ 18- 19.yy’larda Anadolu’da Yaşayan Gayri Müslimlerin İmar Faaliyetleri ve Foça’daki Post Bizans Kiliseleri’, Geçmişten Günümüze Foça Uluslararası Sempozyumu 1996, Ankara 1997.
• S. Pekak, ‘ Selçuk ve Çevresinde Osmanlı İdaresindeki Gayri Müslim Tebaanın İmar Faaliyetleri’, I. Uluslar arası Selçuk Sempozyumu 1997;
• S. Pekak, ‘ Kappadokya’da Post- Bizans Dönemi Dini Mimarisi: Nevşehir ve Çevresi, XV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, I (1997), s. 1- 43.
• S. Pekak, ‘ 18- 19.yy’larda Niğde ve Çevresinde Hıristiyan Dini Mimarisi’, XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, I ( 1998), s. 65–75.
• S. Pekak, ‘ Güzelyurt’ta ( Gelveri) Bulunan Bizans, Post- Bizans Kiliseleri I’, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c.10, 2 ( 1993), s. 123- 160.
• S. Pekak, ‘ Güzelyurt’ta ( Gelveri) Bulunan Bizans, Post- Bizans Kiliseleri II’, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c.II, 1-2 ( 1994), s. 177- 216.
• S.Y. Ötüken, A. Durukan, H. Acun, S. Pekak, Türkiye’de Vakıf Abideleri ve Eski Eserler IV, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1986.
• E. Akurgal, Anadolu Uygarlığı, Ankara 1990.
• E. Akurgal, Hitit ve Hitit uygarlığı, İzmir 1995.
• M. Ünal, Hititler Devrinde Anadolu II, İstanbul 2003.
• R. Naumann, Eski Anadolu Mimarlığı ( çev. B. Marda), Ankara 1991.
• H.W. Beyer, Der Syrische Kirchenbau, Berlin 1925.
• H. Frankfort, ‘The origin of the Bit Hilani’, Iraq, XIV, II (1952), s.120–131.
• R. Duru, ‘Bit Hilani Hakkında Genel Bir Derleme’ , Karadağ ve Karaman, İstanbul 1971, s.188- 192.
• A. Nicol- T. Winikoff, ‘A Hellenistic Fortress in Lycia- The Isian Tower’, American Journal of Archaeology, 87 ( 1983), s. 311- 323.
• S.Eyice, Karadağ ve Karaman Çevresinde Arkeolojik İncelemeler, İstanbul 1971.
• O. Wulff, Bibliographisch- kritischer Nachtrag zur altchristliche- byzantinische Kunst, Potsdam 1938.
• A. M. Mansel, Side, Ankara 1978.
• J. Strzygowski, Kleinasien: ein Neuland der Kunstgeschichte, Leipzig 1903.
• W. Ramsay- M. Bell, Thousand and One Churches, Londra 1909.
• M. Vogüe, La Syrie Centrale Architecture, Paris 1867.
• H.C. Butler- E.B Smith, Early in Syria, Fourth to Seventh Centuries, Princeton 1929.
• J. Lassus, Sanctuaires Chretiens de Syrie, Paris 1947.
• H.W. Beyer, der Syrische Kirchenbau, Berlin 1925.
• W. Koch, Baustilkunde, München 1994.
• A. Khatchatrian, ‘L’architecture armenienne, essai analytique’, Vostan, I (1948- 1949), s. 89–90.
• E. Akyürek, Khalkedon’lu Azize Euphemia ve Sultanahmet’teki Kilisesi, İstanbul 2002.
• L.M. Roth, Mimarlığın Öyküsü (çev. E. Akça), İstanbul 2000.
• J. Morganstern, The Church at Dereağzı: Secand preliminary report, Türk Arkeoloji Dergisi, XVIII, I( 1969), s. 85- 97.
• R. Krautheimer, Early Christian and Byzantine Architecture, 1986.
• C. Mango, Bizans Mimarisi ( çev. M. Kadiroğlu), İstanbul 2006.
• C. Mango- E.J. Hawkins, The Monastery of Lips at İstanbul, Dumbarton Oaks Papers, XVIII( 1964).
• J.Freely- A.S. Çakmak, İstanbul’un Bizans Anıtları ( çev. G. Tanman), İstanbul 2004.
• W. Koch, Baustilkunde, München 1994.
• G. Monnier, Mimarlık Tarihi (çev. İ. Verguz), Ankara 2006.
• H. Rahmi Ünal, Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Taç Kapı, İzmir 1982.
• F. Conti, Rönesans Sanatını Tanıyalım (çev. S. Turunç), İstanbul 1982.
• F.Conti, Barok Sanatını Tanıyalım (çev. S. Turunç), İstanbul 1982.
• N. Atasoy, 17 ve 18. Yüzyıllarda Avrupa Sanatı, İstanbul 1985.
• M. Sarı- O. Karababa, Dünden Bugüne İncesu, Kayseri 2005.
• N. Çorağan, ‘Kayseri Şehir Merkezindeki Üç Kilise’, Sanatsal Mozaik, 2000, s.106 - 111.
• E. H. Gombrich, Sanat’ın Öyküsü ( çev. B. Cömert), İstanbul 1986.
• B. Bakır, Mimaride Rönesans ve Barok’un Osmanlı Başkenti İstanbul’da Etkileri, İstanbul 2002.
• B.S. Baykal, Yeni Zamanda Avrupa Tarihi ( Otuz yıl Savaşları), Ankara 1988.
• S. Eyice, ‘ Amasra Büyük Adası’nda Bir Bizans Kilisesi’, Belleten, XV( 1952), s. 469- 491
• S. Eyice, ‘ L’eglise Cruciforme byzantine de Side en Pamphylie’, Anatolia, III 39( 1958).
• Krautheimer, Early Christian and Byzantine Architecture, 1965.
• R. Ousterhout, ‘ The Byzantine Church at Enez: Problems in Twelf Century Architecture’, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 35(1985), s. 261- 275. Fig. 2- Aya Yorgi Kilisesi Batı Cephe
• Fig. 3-Aya Yorgi Kilisesi Batı Cephe Kuleler
• Fig. 4 -Aya Yorgi Kilisesi Kule detay Fig. 5- Aya Yorgi Kilisesi Güney Cephe (Alman Arkeoloji’den)
• Fig. 6- Aya Yorgi Kilisesi Doğu Cephe Fig. 9- Kalb Lauzeh Kilisesi (www. Brynmawr.edu)
• Fig 10- Turmanin Kilisesi
• (www. research.yde.edu)
• Fig. 11- Preslav Yuvarlak
• Kilise(www.otkrivam.com)
• Fig. 12- Corvey Kilisesi
• (www.artificeimages.com)
• Fig. 13- Hildesheim Manastır Kilisesi
• ( www.unesco-welterbe.de)
• Fig. 14- Paris Notr Dome Katedrali ( www.flickr.com)
• Fig. 15- Vierzehnheilige
• Kilisesi(www.besteauktion.de)
• Fig. 16- Panayia Evangelistria Kilisesi ( www.geocities.com)
• Fig. 17- Hagia Triada Kilisesi
• Fig. 19-Talas Kilisesi
• Fig. 18- Panagia Kilisesi( Karaca’dan) (www.kentrehberi.com