The Humayunname of Ali Çelebi: The British Library Add.15153

Yıl 2011, Cilt: 20 Sayı: 1, 93 - 131, 31.01.2013

Şebnem Parladır

Öz

Hümâyûnnâme is a masterpiece of Ali Chelebi (d. 1550?) who was a 16th century scholar and calligrapher. This masterpiece was held on the basis of the translation of Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’s (d.1505) Persian nasihatname, Envâr-ı Süheylî, into Turkish by Ali Chelebi. He accomplished Hümâyûnnâme and devoted it to Sultan Suleyman I in 950/1543. Contemporarily there four illustrated copies of Hümâyûnnâme exist. The earliest one among them is dated to April 1, 1567 (974 Şevval AH.) and was produced for Mustafa Pasha, the treasurer of Cairo (d. before 1582) by calligrapher Muhammed b. Muhsin Burhan and was illustrated with 30 miniatures (İTSMK H.359). Another copy of Hümâyûnnâme dated to October-November 1589 (Zilhicce 997 AH.), which appears to be the property of Muhammed Emîn b. Veliyyüddîn (d. 1768) the Kadi of Mecca according to the record in the book, with 165 miniatures has the richest illustration programme (LBL Add. 15153). Another dateless copy of Hümâyûnnâme which contains 87 miniatures also has a rich illustration programme (İTSMK R.843). A third copy of Hümâyûnnâme which was accomplished by Dervîş Muhammed Ahlakî in September 1-10, 1604 (Cemazîü’l-evvel 1013 AH.) contains 10 miniatures (İTSMK H.357). In this paper, a version of Hümâyûnnâme which has the richest illustration programme and was not studied in detail before is being discussed.

Anahtar Kelimeler

-

Ali Çelebi'nin Hümâyûnnâmesi: The British Library Add. 15153

Öz

Hümâyûnnâme 16.yüzyılda yaşamış şair, hattat ve müderris Ali Çelebi’nin (ö.1550?), Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’nin (ö.1505) Envâr-ı Süheylîsine dayanarak Farsça’dan Türkçe’ye tercüme ettiği bir nasihat kitabıdır. Çalışmasını 950/1543 yılında tamamlayarak Kanuni Sultan Süleyman’a sunan Ali Çelebi’nin Hümâyûnnâmesinin günümüze ulaşabilen resimli dört kopyası mevcuttur. Bunlardan en erken tarihli olanı 974 senesi Şevval ayının başında/1 Nisan 1567’de hattat Muhammed b. Muhsin Burhan tarafından Kahire’de defterdar Mustafa Paşa (ö.1582’den önce) için hazırlanmıştır. Yazma otuz minyatür ile görselleştirilmiştir (İTSMK H.359). Hümâyûnnâme’nin Zilhicce 997/Ekim-Kasım 1589 tarihli ve ön kaydına göre Mekke Kadısı Muhammed Emîn b. Veliyyüddîn’in (ö.1768) mülkü olan bir diğer nüshası yüz altmış beş minyatür ile en zengin resim programına sahiptir (LBL Add. 15153). Eserin tarihsiz ve seksen yedi minyatür ile bezenmiş bir diğer nüshası zengin bir resim programına sahip ikinci örnektir (İTSMK R.843). Dervîş Muhammed Ahlakî tarafından 1013 senesi Cemazîü’l-evvel başları/1-10 Eylül 1604’de istinsah edilen bir diğer nüsha ise on minyatür ile görsel dile dönüştürülmüştür (İTSMK H.357). Bu makalede Hümâyûnnâme’nin London British Library Add.15153 numarada kayıtlı ve üzerinde daha önce ayrıntılı bir çalışma yapılmamış olan en zengin resim programına sahip nüshası kitap sanatı açısından ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Minyatür, Hümâyûnnâme, Ali Çelebi, Veliyyüddîn

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk, “Alâeddin Ali Çelebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.2, İstanbul, 1989, s.315-318.
• Akün, Ömer Faruk, “Vasi Alisi”, İslâm Ansiklopedisi, C.13, Eskişehir, 1997, s.226-230.
• Ali Çelebi, Hümâyûnnâme (İTSMK R.843).
• Anafarta, Nigar, Hünernâme Minyatürleri ve Sanatçıları, İstanbul, 1969.
• And, Metin, Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2004.
• Atıl, Esin, The Age of Sultan Süleyman the Magnificent, New York, 1986.
• Beyâni Mustafa bin Carullah, Tezkiretü’ş-şuarâ, Haz. İbrahim Kutluk, Ankara,
• Blois, François de, “Burzoy’s/Burzuyah’s Voyage to India, A Mirror of Princes from India: Illustrated Versions of the Kalilah wa Dimnah, Anvar-i Suhayli, Iyar-i Danish and Humayun Nameh, Ed. Ernst J. Grube Bombay, 1991, s.8-9.
• Blois, François de, “The Pancatantra: From India to the West and Back”, A Mirror of Princes from India: Illustrated Versions of the Kalilah wa Dimnah, Anvar-i Suhayli, Iyar-i Danish and Humayun Nameh, Ed. Ernst J. Grube Bombay, 1991, s.10-15.
• Blois, François de, “Burzoy’s Voyage to India and the Origin of the Book of Kalilah wa Dimnah, Journal of the Royal Asiatic Society, Third Series, Vol. 2, No. 1, April, 1992, s.85-87.
• Burrill, Kathleen R.F., “Wāsi ‘Alisi”, The Encyclopaedia of Islam, V.XI, Leiden Brill, Netherlands, 2002, s.162.
• Bursalı Mehmed Tâhir Bey, Osmanlı Müellifleri, C.2, Haz. Fikri Yavuz – İsmail Özen, Meral Yayınevi, İstanbul, 1972.
• Bülbül, Tuncay, Hümâyûn-nâme (İnceleme-Tenkitli Metin), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2009.
• Çağdaş, Kemal, Pançatantra Masalları, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1962.
• Çağman, Filiz, Tanındı, Zeren, “Osmanlı-Safavî İlişkileri (1578-1612) Çerçevesinde Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Resimli El Yazmalarına Bakış”, Aslanapa Armağanı, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 1996, s.37-62.
• Çağman, Filiz, Tanındı, Zeren, “Firdevsî’nin Şahnâmesi’nde Geleneğin Değişimi”, Türklük Bilgisi Araştırmaları. Şinasi Tekin Hatıra Sayısı III, C.32/I, Harvard Üniversitesi, 2008, s.143-167.
• Çakım, Burhanettin, “Ali Çelebi (Filibeli, Vâsi Alisi)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.1, Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008, s.202-203.
• Çelebioğlu, Amil, Kanuni Sultan Süleyman Devri Türk Edebiyatı, İstanbul, 1994.
• Çığ, Kemal, “Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’ndeki Minyatürlü Kitapların Kataloğu”, Şarkiyat Mecmuası III, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1959, s.51-90.
• Doğrul, Ömer Rıza (Çev.), Kelile ve Dimne, İstanbul, 1941.
• Eastwick, Edward B., The Anvár-ı Suhaili or the Lights of Canopus Being the Persian Version of the Fables of Pilpay of the Book “Kalilah and Damnah” Rendered into Persian by Husain Vá’ız U’l-Káshifi, Hertford, 1854.
• Edgerton, Franklin, The Panchatantra Reconstructed, 2 vols., New Haven,
• Erkmen, Aslıhan, Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’ndeki Tezkiretü’l-Evliya’nın Minyatürleri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Bitirme Projesi, İstanbul, 2007.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu – Dizini, Haz. Zekeriya Kurşun – Seyit Ali Kahraman – Yücel Dağlı, C.II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Mart 1999.
• Fleischer, Cornell H., Tarihçi Mustafa Âli. Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı, Çev.Ayla Ortaç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2009.
• Grube, Ernst, J., “The Early Illustrated Kalilah wa Dimnah Manuscripts”, A Mirror of Princes from India: Illustrated Versions of the Kalilah wa Dimnah, Anvar-i Suhayli, Iyar-i Danish and Humayun Nameh, Ed. Ernst J. Grube, Bombay, 1991, s.33- 52.
• Grube, Ernst, J., “Some Observations Concerning the Ottoman Illustrated Manuscripts of the Kalilah wa Dimnah: Ali Çelebi’s Humayun-name”, 9.Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, C.2, Ankara, 1995, s.195-205.
• Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, 3 (Beşinci Cilt), Yay. Haz. Mümin Çevik - Erol Kılıç, Medya Ofset.
• Hertel, J., Das Pancatantra. Seine Geschichte und seine Verbreitung, Leipzig and Berlin, 1914.
• Husain Vā’iz Kāshifi, Anvār-i suhaili, Tehran, 1362/1983.
• Hüseyin Ayvansarayî, Vefeyât, Süleymâniye-Es’ad Efendi Kütüphanesi, No.1375.
• İnal, Güner, “The Influence of the Kazvin Style on Ottoman Miniature Painting”, Fifth International Congres of Turkish Art, Ed. G. Feher, Budapest, 1978, s.457-476.
• Kâtib Çelebi, Sullam al-vusūl ilā tabakāt al-fuhūl, Süleymaniye-Şehid Ali Paşa Kütüphanesi, No.1887.
• Kaya, Gönül, Resimli Bir Osmanlı Tarihi: Âsafî Paşa’nın Şecâatnâmesi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 2006.
• Kılıç, Filiz, “Kültür Tarihimizde Filibe ve Filibeli Divan Şairleri”, Hacı Bektaş Veli Dergisi, Yıl 2007, S. 43, s.67-80.
• Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şuarâ, C.II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989.
• Latîfî, Tezkire, Haz. Mustafa İsen, Kültür Bakanlığı Yayınları/1120, 1000 Temel Eser Dizisi/149, Ankara, 1990.
• Meredith-Owens, G.M., Turkish Miniatures, London, 1963.
• Milstein, Rachel, Rührdanz, Karin, Schmitz, Barbara, Stories of the Prophets. Illustrated Manuscripts of Qisas al-Anbiya, Mazda Publishers, California, 1999.
• Müstakim-zâde Süleyman, Tuhfe-i Hattâtîn, İstanbul Devlet Matbaası, 1928.
• Müstakim-zâde Süleyman, Macallat al-nisāb, Süleymaniye-Hâlet Efendi Kütüphanesi, No.628.
• Parladır, Şebnem, Resimli Nasihatnâmeler: Ali Çelebi’nin Hümâyûnnâmesi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Türk İslam Sanatı Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2011.
• Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi I, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999.
• Rieu, Charles, Catalogue of the Turkish Manuscripts in the British Museum, London, 1888.
• Renda, Günsel, “İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’ndeki Zübdet-üt Tevarih’in Minyatürleri”, Sanat, Yıl 3, S.6, Haziran, 1977, s.58-67.
• Reşat, Faik, Eslâf. Eski Bilginler, Düşünürler ve Şairler, Haz. Şemsettin Kutlu, Tercüman 1001 Temel Eser.
• Ryder, A.W., The Panchatantra, Chicago, 1925.
• Sims, Eleanor, “16th-Century Persian and Turkish Manuscripts of Animal Fables in Persia, Transoxiana and Ottoman Turkey”, A Mirror of Princes from India: Illustrated Versions of the Kalilah wa Dimnah, Anvar-i Suhayli, Iyar-i Danish and Humayun Nameh, Ed. Ernst J. Grube, Bombay, 1991, s.98-123.
• Stchoukine, Ivan, La Peinture Turque d’aprés les Manuscrits Illustrés, I.re partie: de Sulaymān Ier a’Osman II (1520-1622), Paris, 1966.
• Sugny, M. Edouard Servan de, La Muse Ottomane, Paris, 1853.
• Tanındı, Zeren, “The Miniatures of Hünarname Volume II, in the Light of a Newly Discovered Document”, Yayınlanmamış Bildiri. VII. Uluslar arası Türk Sanatları Kongresi, Varşova, 20-25 Eylül 1983.
• Tanındı, Zeren, “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde Veli Can İmzalı Resimler”, Türklük Bilgisi Araştırmaları. Fahir İz Armağanı II, C.15, 1991, s.287-313.
• Taşköprülüzâde İsâmuddin Ebu’l-Hayr Ahmet Efendi, Eş-Şakâiku’n- nu’maniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. Osmanlı Bilginleri, Çev. Muharrem Tan, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• Tuman, Mehmet Nâil, Tuhfe-i Nâilî, Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, II, Haz. Cemal Kurnaz – Mustafa Tatcı, Bizim Büro Yayınları, Ankara, 2001.
• Türk Ansiklopedisi, C.II, İstanbul Milli Eğitim Basımevi, 1966.
• Wollaston, A.N., The Anvār-i Suhailî or Lights of Canopus, commonly know as Kalilah and Dimnah, being an adaptation by mullā Husain el-Wā’iz al-Kāshifi of the Fables of Bidpai, London, 1877.