COLOURED STONE DECORATIONS IN ANITKABİR -An Iconographic Approach-

Yıl 2017, Cilt: 26 Sayı: 1, 69 - 93, 28.04.2017

Alev Çakmakoğlu Kuru

https://doi.org/10.29135/std.290790

Cited By: 3

Öz

It is certain that Anıtkabir has a very important place among the works of the Turkish Architecture in the Republican Era. This structure, which carries the characteristics of the Second National Architecture trend, has been defined more often with the information in the articles and books of the architecture originated researchers, while it has not been dealt with by the art historians who are more interested in the Turkish works of the Seljuki and Ottoman periods based on the worry that the assessment value might be early. In this paper, an attempt has been made to summarize what is already known about the structure and focus has been given on the coloured stone decorations used in Anıtkabir and on their meanings.

The colored stone decorations took place in various buildings of Seljuks, Beyliks and Ottoman Periods in Anatolian Turkish Architecture and continued to exist in buildings belonging to the Second National Architecture Movement during the Republican Period. The colored stone decorations of Anıtkabir, especially the Hall of Honor, the Ceremony Hall and Atatürk’s Grave Room, which are the most important works of this movement, are the motifs of Turkish Art originating from Central Asia. These motifs have traces of Turkish Mythology as well as their decoration and meaning.

Anahtar Kelimeler

Anıtkabir, Decoration, Iconography, Coloured stone, Emin Onat, Orhan Arda

ANITKABİR’DEKİ RENKLİ TAŞ SÜSLEMELER -İkonografik Bir Yaklaşım-

Öz

Türk mimarisinin Cumhuriyet Dönemi eserleri arasında Anıtkabir’in çok önemli bir yeri olduğu muhakkaktır. İkinci Ulusal Mimarlık Akımı’nın özelliklerini taşıyan bu yapı daha çok mimar kökenli araştırmacıların makaleleri ve kitaplarındaki bilgilerle tanımlanırken, Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Türk eserlerine daha fazla ilgi gösteren sanat tarihçileri tarafından belki de değerlendirme sürecinin erken olabileceği endişesi ile ele alınmamıştır. Bu çalışmada yapı hakkında bilinenler özetlenerek, Anıtkabir’de kullanılan renkli taş süslemeler ve anlamları üzerinde durulmuştur.

Renkli taş süslemeler Anadolu Türk mimarisinde Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemlerinin farklı türdeki yapılarında yer almış, Cumhuriyet Dönemi’nde İkinci Ulusal Mimarlık Akımı’na ait yapılarda varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Bu akımın önemli eseri olan Anıtkabir’in özellikle Şeref Salonu, Tören Alanı ve Atatürk’ün Mezar Odası’nda yer alan renkli taş süslemeler Türk sanatının Orta Asya kaynaklı motiflerini yaşatmaktadır. Bu motifler süslemenin yanı sıra taşıdıkları anlamları ile de Türk mitolojisinden izlere sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Anıtkabir, süsleme, ikonografi, renkli taş, Emin Onat, Orhan Arda

Kaynakça

• Alpagut Karslı, Leyla (1999), Mimar Clemens Holzmeister ve III. T.B.M.M. Binası, Hacettepe Üniv., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Arda, Orhan (1961-62), Anıt Kabir, Mimarlık ve Sanat, C.1, S. 4-5.
• Aslanapa, Oktay (1996), Türk Cumhuriyetleri Mimarlık Abideleri, Ankara.
• Aslanoğlu, İnci (1994), Ankara’da Yirmi Yılın Mimarlık Değerlendirmesi: 1940-1960. Enis Batur (Ed.), Ankara Ankara, 227-242, İstanbul: YKY.
• Aslanoğlu, İnci (2000), 1928-1946 Döneminde Ankara’da Yapılan Resmi Yapıların Mimarisinin Değerlendirilmesi. Ayşıl Tükel Yavuz (Derleyen), Tarih İçinde Ankara, 271-286, Ankara: ODTÜ - Ankaralılar Vakfı.
• Ateş, Mehmet (1996), Mitolojiler Semboller ve Halılar, İstanbul.
• Azak, Gürbüz (1993), 3000 Türk Motifi ,İstanbul.
• Batur, Afife (2001), Anıtkabir, Büyük Ölümün Patetik Yontusu, Ozan Sağdıç, Anıtkabir,Anıtkabir, Ankara
• Cezar, Mustafa (1977), Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul.
• Çakmakoğlu, Alev (1983), İstanbul Türk Mimarisinde Renkli Taş Süslemeler, Türkiyemiz, Yıl:14, S. 40, 1-12. (İstanbul)
• Çakmakoğlu, Alev (1989), Süleymaniye Camii’nin Renkli Dünyası, Kültür ve Sanat Dergisi, Yıl: 1, S. 3, 29-33. (Ankara)
• Çal, Halit (2007), Erzincan Çayırlı Eşmepınar Köyü Mezar Taşları, Sanat Tarihi Araştırmaları - Prof. Dr. Haşim Karpuz’a Armağan, 125-154. (Konya)
• Çay, M. Abdulhaluk (1983), Anadolu’da Türk Damgası, Koç Heykel Mezar Taşları ve Türklerde Koç-Koyun Meselesi, Ankara.
• Çay, M. Abdulhaluk (1990), Türk Milli Kültürü’nde Hayvan Motifleri (I), Ankara.
• Çoruhlu, Yaşar (2002), Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul.
• Diez, Ernst - Aslanapa, Oktay - Koman, M. Mesut (1950), Karaman Devri Sanatı, İstanbul.
• Diyarbekirli, Nejat (1969), Türk Sanatının Kaynaklarına Doğru, Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, 112-204. İstanbul.
• Eberhard , Wolfram (2000), Çin Simgeleri Sözlüğü, İstanbul.
• Erdoğdu, Şeref (1965), Ankaram, Ankara.
• Ersoy, Necmettin (2000), Semboller ve Yorumları, Bölüm I-II, İstanbul.
• Eser, Erdal (2000 ), 11-14. Yüzyıllarda Anadolu Suriye Sanat İlişkileri, Hacettepe Üniv., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Esin, Emel (1978), İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, İstanbul.
• Esin, Emel (2003), Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul.
• Esin, Emel (2004), Türk Sanatında İkonografik Motifler , İstanbul.
• Evliyagil, Nejdet (1947), Anıt-Kabir İnşaatı 3 Seneden Evvel İkmal Edilemeyecek, Cumhuriyet Gazetesi, 27 Kasım 1947.
• Evliyagil, Nejdet (1988), Atatürk ve Anıtkabir, Ankara.
• Genç, Reşat (1999), Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil, Ankara.
• Gülekli, Can (1973), Anıtkabir Rehberi, Ankara.
• İnan, Afet (1972), Atatürk’ün Biyografisi, Etibank Bülteni Atatürk Özel Sayısı, 43-57. Ankara.
• Karamağaralı, Beyhan (1980), Türk Damgalarının Devamlılığı Hakkında, Türk Dünyası Araştırmaları, Yıl: 2, C. 3, S. 9, İstanbul.
• Karamağaralı, Beyhan (1992), Ahlat Mezar Taşları, Ankara.
• Kırzıoğlu Görgünay, Neriman (2001), Altaylardan Tuna Boyuna Türk Dünyasında Ortak Yanışlar (Motifler), Ankara.
• Kortan, Enis (2005), Anıtkabir Projesi Üzerine,Yapı, S. 283, 57-61.
• Ögel, Bahaeddin (1991), Türk Kültür Tarihi, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (1993), Türk Mitolojisi, I. Cilt, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (1995), Türk Mitolojisi, II. Cilt, Ankara.
• Öney, Gönül (1970), Anadolu Selçuklu Mimarisinde Antik Devir Malzemesi, Anadolu, XII, 27-38. (Ankara)
• Önge, Yılmaz (1997), Türk Mimarisinde Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Su Yapıları, Ankara.
• Önkal, Hakkı (1996), Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara.
• Pektaş, Kadir (2001), Bitlis Tarihi Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Ankara.
• Soustiel, J. - Porter, Y. (2003), Tombs of Paradise, Saint-Rémy-en-l’Eau : Monelle Hayot.
• Sözen, Metin - Tapan, Mete (1973), 50 Yılın Türk Mimarisi, İstanbul.
• Sözen, Metin (1984), Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarisi, Ankara.
• Şapolyo, E. Behnan (1972), Atatürk Anıtkabir’de, Etibank Bülteni Atatürk Özel Sayısı, 111-115, Ankara.
• Tekin, Serdar (2005), Atatürk ve Anıtkabir, Hacettepe Üniv. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Tuncer, O. Cezmi (1986), Anadolu Kümbetleri, C. I., Ankara.
• T. C. Genel Kurmay Başkanlığı (2001), Anıtkabir Tarihçesi, Ankara.
• Yavi, Ersal (1996), Anadolu Mermer Uygarlığı, İzmir.
• Yetkin, Şerare (1972), Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul.
• Yıldırım, Yavuz (1994), 1923-1940 Arası Ankara’da Mimari. Enis Batur (Ed.), Ankara Ankara, 201-208, İstanbul: YKY.