Batılılaşma Dönemi Osmanlı Mimarisinde Uygulanabilmiş Bir Hapishane Projesi: Siroz (Serez) Hapishane Binası

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 1, 153 - 171, 30.04.2020

Emre Kolay

https://doi.org/10.29135/std.619421

Cited By: 2

Öz

Osmanlı Devleti’nde Ceza Hukukunu modernleştirme çabaları Tanzimat’ın ilanına kadar uzanmaktadır. 1840, 1851, 1858 ve 1880 yıllarında çıkartılan kanun ve nizamnameler ile Osmanlı Ceza Hukuku, Batı normları doğrultusunda temel şeklini almıştır. Bu süreç 20. yüzyılın ilk çeyreği içerisinde yeni nizamname ve talimatnamelerle gelişim göstermiştir. Söz konusu ıslahat programları kapsamına hapishanelerin fiziki koşulları da dahil edilmiştir. Bu kapsamda hapishane binalarının da modern hukuk ilkelerine uygun bir şekilde belirli standartlara sahip olması için çalışmalar başlatılmıştır. Avrupa ülkelerinin müdahaleleri ve yönlendirmeleri ile de hız kazanan bu modernizasyon süreci Cumhuriyet dönemine kadar devam etmiş fakat tam olarak istenilen düzeye ulaşamamıştır. Özellikle II. Abdülhamid ve II. Meşrutiyet dönemlerinde yoğunlaşan hapishane inşası projeleri, genellikle Avrupa kaynaklı projelerden hazırlanmış ve tip proje olarak Osmanlı topraklarında uygulanmıştır. Arşiv belgeleri, söz konusu projeler hakkında araştırmacılara hatırı sayılır düzeyde kaynak sunmaktadır. Genellikle Neo-klasik cephe ve plan düzenlemelerinin tercih edildiği hapishane projelerinde mekânların kullanım amaçları da ayrıntılı bir şekilde belirtilmiştir. Projelerin yoğunluğuna karşın inşa edildiği tarihten günümüze ulaşabilen Osmanlı hapishanelerinin sayısı yok denecek kadar azdır. Bu da söz konusu projelerin hangi oranda uygulanabildiği sorusunu akla getirmektedir. Bu çalışmada ele alınan Siroz (Serez) Hapishanesi, uygulanabilmiş olması açısından önem kazanmakta, modern bir Osmanlı hapishanesinin genel hatlarını proje dosyası aracılığıyla bize sunmaktadır. Arşiv belgeleri ışığında Siroz (Serez) Hapishane binasının tarihî ve mimarî özellikleri bu makalenin içeriğini teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Serez, Siroz, Hapishane, Osmanlı Mimarisi, kamu binaları, Batılılaşma

Destekleyen Kurum

Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Proje Numarası

20.M.001

An Actualized Prison Project in the Westernizaton Period Ottoman Architecture: Siroz (Serez) Prison Building

Öz

Efforts to modernize the Penal Law in the Ottoman Empire date back to the proclamation of the Tanzimat. Ottoman Criminal Law took its basic form in line Western norms with the laws and regulations enacted in 1840, 1851, 1858 and 1880. This process developed with new regulations in the first quarter of the 20th century. The physical conditions of the prisons were included in the reform programs. In this context, studies have been initiated to ensure that the prison buildings meet certain standards in accordance with the principles of modern law. This modernization process, which was accelerated with the interventions and instructions of European countries, continued until the Republic period but did not reach the desired level. Prison building projects, concentrated particularly in the reign of Abdulhamid II and Second Constitutional Period were prepared mainly from European projects and applied as typical project in the Empire. These projects with different capacities -75, 130, 150, 250 and 300 prisoners- have different designs with their layout features. Archival documents provide considerable resources to researchers about prison building projects. For instance, the purpose of the use of the space are explained in detail. Neo-classical façade and architectural layout are common in the prison projects. Thus, new data on the architectural terminology of the period and the methods of space identification can be reached. Despite the intensity of the projects, most of the Ottoman prisons haven’t survived to the present day. This raises the question to what extant the projects have been applied. Ishakpasa Murder Prison in Istanbul (present used as a hotel), Sinop Prison and Kastamonu Prison are examples of Ottoman prisons that have survived to the present. Siroz (Serez) Prison building gains importance in that it was implemented and it presents us the outlines of a modern Ottoman prison building through its project document. At this juncture, this article discusses the historical and architectural features of the Siroz (Serres) Prison building in the light of archival documents.

Anahtar Kelimeler

Serres, Siroz, Public Building, Prison, Ottoman Architecture, Westernization

Proje Numarası

20.M.001

Kaynakça

• Akın, H. (2011). Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatına Dair 1893 Tarihli Bir Nizamname Önerisi. History Studies International Journal of History, (3/3), 23-36.
• Aydın, R. (2018). Mühendis Mehmed Ali Bey’in Avanos’taki Projeleri. İstem, (18/32), 357-383.
• Balta, E. (2009). Serez, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 36, 556-558.
• Bozkurt, G. (1996). Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çiftçi, A. (2004). 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Askeri Mimari ve İstanbul’da İnşa Edilen Askeri Yapılar, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Demiryürek, H. (2019). Osmanlı Hapishaneleri (1913-1914), İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Erim, N. (1984). Osmanlı İmparatorluğunda Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme. Osmanlı Araştırmaları IV, 79-88.
• Foucault, M. (2019). Hapishanenin Doğuşu, (M. A. Kılıçbay, Çev.) İstanbul: İmge Kitabevi.
• Kolay, E. (2019). Arşiv Belgeleri Işığında Amasya Mülkiye İdadi Mektebi Binası. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (12/64), 318-328.
• Osmanlı İzleri. ([2019]). Eserler - Yunanistan - Serez: http://ottoman.mfa.gov.tr/eser.aspx?g=3dcc2653-743d-4c0e-8249-13b5475e2973 [Erişim: Aralık 11, 2019]
• Özgüven, B. (1990). İdadi Binaları. Tarih ve Toplum, (14/82), 44-47.
• Özkul, A. E. (2018). XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kalebentler ve Cezirebentler. E. Gürsoy Naskali ve H. Oytun Altun (Ed.), Hapishane Kitabı, 130-139, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Saner Gönen, Y. (2018). Osmanlı İmparatorluğunda Hapishaneleri İyileştirme Girişimi, 1917 Yılı. E. Gürsoy Naskali ve H. Oytun Altun (Ed.), Hapishane Kitabı, 173-183, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Şen, Ö. (2007). Osmanlı’da Mahkûm Olmak: Avrupalılaşma Sürecinde Hapishaneler, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şenyurt, O. (2003). 20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Anadolu ve İstanbul’da Bazı Hapishane İnşaatları. Arredamento Mimarlık, (9), 76-80.
• Şenyurt, O. (2015). Osmanlı Mimarisinin Temel İlkeleri Resim ve İnşa Üzerinden Geliştirilen Farklı Bir Yaklaşım, İstanbul: Doğu Kitabevi Yayınları.
• Yazıcı Metin, N. (2019). Devlet Kapısı, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yazıcı Metin, N. (2013). An Example of Ottoman Architecture in the Balkans. The Government Office Building in Thessaloniki, Frederic Hitzel (Ed.), 14th International Congress of Turkish Art Proceedings, 869-876, Paris: College de France.
• Yıldıran, N. (2002), II. Abdülhamid Dönemi Mimarlığı, Türkler, (15), 367-373.
• Yıldız, G. (2012). Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), İstanbul: Kitabevi Yayınları.