Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Osmanlı’nın Son Döneminde Bir Kasaba Hastanesi: İnşa Süreci ve Mimarisiyle Dedeağaç Gurebā Hastanesi

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 945 - 961, 16.11.2020
https://doi.org/10.29135/std.778800

Öz

Batı Trakya’da, bugün Yunanistan sınırları içinde yer alan Dedeağaç (Alexandroupolis), uzun yıllar Osmanlı hakimiyetinde kalmış; Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında da önemi artmış bir yerleşimdir. Bir liman kenti olması, İstanbul’a yakınlığı ve Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde İstanbul-Selanik demiryolu hattının Dedeağaç bağlantısının sağlanması ile birçok imar etkinliğine sahne olan şehirde bir de hastane inşa edilmiştir. Osmanlı sağlık hizmetlerindeki modernleşmenin bir parçası olarak Tanzimat Dönemi’yle birlikte inşa edilmeye başlanan ve sivil halka hizmet vermek amaçlı “gurebâ” hastanelerinden olan Dedeağaç Gurebâ Hastanesi, XIX. yüzyılın sonlarında, bu amaçla inşa edilmiş ve açılmıştır. Kârgir, yüksek bodrum kat üzerine tek katlı olarak inşa edilmiş olan hastane büyük bir bahçe içinde yer almaktadır. Bulaşıcı hastalıklar için ayrı daireleri ve büyük bir de hamamı olan hastane oldukça modern bir sağlık tesisidir. Bu makalede, orjinal belgeler ışığında, hastanenin inşa süreci, planı, mimarisi ve dönemi içindeki yeri, diğer gurebâ hastaneleri ile karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

Destekleyen Kurum

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Proje Numarası

2019/38

Kaynakça

  • Ahmed Şükrü (1883). Fenn-i Mimari, Piyade ve Süvari sınıflarına mahsus ve programına muvafık, 1300 H./1883. URL: http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php [Erişim: 9 Ekim 2019]
  • Ağanoğlu, Y. - Bayram S. ve Yıldıztaş, M. (Ed.) (2009). Osmanlı Belgelerinde Batı Trakya. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını.
  • Cantay, G. (2014), Anadolu Selçuklu Ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • BOA - Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV.), 175/317, H. 23 Zilkade 1315 (M. 14 Nisan 1898).
  • BOA - Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A. RES.), 87/73, H. 17 Safer 1315 (M. 18 Temmuz 1897).
  • BOA - Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 2167/72, H. 8 Şevval 1316 (M. 19 Şubat 1899).
  • BOA - Bâbıali Evrak Odası (BEO.), 1020/76453, H. 10 Rebiulahir 1315 (M. 8 Eylül 1897).
  • BOA - Plan Proje Kataloğu (PLK-p), No:55/1.
  • BOA - Şura-yı Devlet (ŞD.), 1921/7, H. 8 Muharrem 1314 (M. 19 Haziran 1896).
  • BOA - ŞD., 2116/27, H. 27 Şubat 1287 (M. 10 Mart 1872).
  • BOA - Y.MTV., 119/16, H. 2 Zilkade 1312 (M. 27 Nisan 1895).
  • BOA - Y.MTV., 133/15, H. 2 Receb 1313 (M. 19 Aralık 1895).
  • Ertuğrul, Ö. (2019). Dedeağaç (Alexandropolis) ve Etnoloji Müzesi. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi 3, 67-119.
  • Google Maps (2020). Music School of Alexandroupoli. URL: https://www.google.com/maps/place/Music+School+of+Alexandroupoli/ [Erişim: 8 Eylül 2019]
  • Halil, H. (2018). Sultan II. Abdülhamid Döneminde (1876-1908) Dedeağaç. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi 2: 99-118.
  • II. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri, İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi. URL: http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/search/results?qu=90624&lm=IUNEKABDUL&isd=true
  • İgüs, E. (2008). II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Doktora Tezi.
  • İgüs, E. (2016). II.Abdülhamid Dönemi Askeri Rüşdiyelerini Mimari Planları Üzerinden Okumak. Sosyal ve Liberal Bilimlerde Yeni Yönelimler I. (293-315), (Ed. H. Babacan, S. Özer). Ankara.
  • Mursal, S. (2017). Osmanlı Devleti’nde İlk Gureba Hastaneleri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
  • Özbek, Y. (2019). Tanzimat Sonrası Osmanlı Eğitim Yapıları. Osmanlı Sanatıında Değişim ve Dönüşüm, (317-355), (Ed. A. Budak, M. Yılmaz). Konya: Literatürk Academia.
  • Pabuçcu, M. (2014). Osmanlı Devleti’nde Askeri Hastaneler (1876-1908). Cappadocia Journal of Social Sciences, 3: 85-100.
  • Servet-i Fünun, 412, R. 21 Kanunisani 1314 (M. 2 Şubat 1899), 340.
  • Şemseddin Sami. (1308/1891). Kamûs’ül Alâm, 3. İstanbul, 2123.
  • Tanyeli, U. (1995). Türkiye’de Modernleşmenin Unutulmuş Tanıkları: Askeri Mimarlık Elkitapları. Mimarlık 95/263: 38-42.
  • Tebriknâme-i Millî. Tahir Bey Matbaası, tarih yok.
  • Yavuz, Y. (1988). Batılaşma Döneminde Osmanlı Sağlık Kuruluşları. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi 8:2, 123-142.
  • Yazıcı Metin, N. (2019a). Devlet Kapısı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Yazıcı Metin, N. (2019b). Osmanlı’da Gurebâ Hastaneleri: Canik/ Samsun Gurebâ Hastanesi’nin İnşa Süreci ve Kitabesi. TUBA-KED, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi 19: 47-54.
  • Yazıcı Metin, N. (2019c). Osmanlıda Gurebâ Hastaneleri ve Bolu Gurebâ Hastanesi. 23. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (Edirne, 6-8 Kasım 2019). Edirne.
  • Yıldırım, B., Haluk K. (2016). Balkan Savaşları Öncesi Batı Trakya’nın İdari ve Demografik Durumu. Dünden Bugüne Batı Trakya Uluslararası Sempozyumu (23-24 Ekim 2014) Bildiriler, 42-63. İstanbul: Türk Ocakları İstanbul Şubesi Yayını.

A Town Hospıtal in the Last Period of Ottoman Empire: Dedeağaç Gurebā Hospital with its Building Process and Architecture

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 945 - 961, 16.11.2020
https://doi.org/10.29135/std.778800

Öz

Dedeağaç (Alexandroupolis), which is within the borders of Greece today in Western Thrace, passed under the Ottoman rule in 1360 and maintained this position until 1912. In the Sultan Abdulhamid II Period (1876-1909), the importance of the Dersaadet-Selanik (Thessaloniki) railroad with the connection of Dedeağaç increased. Dedeağaç has gained the appearance of a modern city where many architectural works were built in this period. The reconstructed government building and its attached structures, educational buildings, military buildings, and consular buildings have changed the face of the city, which was the banner center during this period. These new buildings include the gurebâ hospital, which is a part of the innovative approaches of the Tanzimat Period, the modernization movements in the field of health, and was built to serve the civilian population. The first modern health institutions in the Ottoman Empire, as in other fields, are hospitals established in the military field. The hospitals, which were established for the civilian people, apart from the military, were originally named as “gurebâ hospital” with a special definition. Gurebâ hospitals continued to be built in almost every part of the Ottoman geography during this period and afterward, especially during the Sultan Abdulhamid II period. Gurebâ hospitals, which are masonry buildings, usually have single or double floors. These hospitals have different plans and façade arrangements. Unlike the common architectural language in other public buildings, different plans and especially façade arrangements are encountered in gurebâ hospitals. The Gurebâ Hospital in Dedeağaç was started to be built in in 1896. Separate apartments of the hospital are planned for “the poor and stray,” for women, for men, and for infectious diseases. It was stated in the correspondence in the period that the hospital, which was originally planned as fifty-bed and sized to fit a hundred-bed, was later built with a hundred-bed. The hospital building was built with “iane-i tedarik”, that is, with the aid collected. The building must have been completed at the end of 1898. In a document dated 1899, it is stated that the “big hospital construction” made with aids for the women and men in the town of Dedeağaç, which has the capacity of a hundred-bed, two hundred beds when necessary, has been completed and it was officially opened. The plans of Dedeağaç Gurebâ Hospital and the photos of the period they were built have survived. The hospital, which is located in a large garden according to the plan, has a single floor on a rectangular plan, high basement. It is seen that the hospital has a middle hall plan scheme and this scheme is repeated on both floors. Units connected to the middle corridor on both sides were added to the short sides of the main building of the rectangular shape. There are two independent departments/wards for infectious diseases in the garden. The hospital has a very symmetrical façade with a door opening in the middle of the facade and a rhythmic window arrangement on both sides. The entrance with a triangular pediment is accessed by double-arm stairs. In the doors and windows, the movement has been added to the facades with the stone weave used in different colors. The hospital building is covered with a tile gable-roof. The gurebâ hospitals, which offer modern health services in a European sense, are different from those of the Ottoman era health facilities. It is known that the first examples of modern hospital buildings were applied in military hospitals during the Selim III Period. Following the military hospitals built in parallel with the innovation movements in the military field, gurebâ hospitals have also started to be built to serve the civilian population. It is understood that there are some criteria in the construction process and planning of these hospitals. As a matter of fact, there are definitions and drawings about the hospitals in the Fenn-i Mimari (Technical Architecture) books prepared for being taught in the military schools of the period. In these books, although military hospitals were mostly defined, gurebâ hospitals were also mentioned. As a matter of fact, it is understood that some criteria such as where they will be located, building material, plans, space distribution, dimensions, and being in the garden were also applied in civil hospitals of the period. Dedeağaç Gurebâ Hospital is a large-sized masonry building located in a specially arranged large garden. It reflects the modern hospital architecture of the period with its attached spaces, bathhouse, and departments for infectious diseases built separately for the garden. It is seen that the planning scheme of the hospital in Dedeağaç was applied in the hospital structures as well as its use in other public buildings of the period. It was also common practice for modern hospital buildings of the period to be located in the garden.

Proje Numarası

2019/38

Kaynakça

  • Ahmed Şükrü (1883). Fenn-i Mimari, Piyade ve Süvari sınıflarına mahsus ve programına muvafık, 1300 H./1883. URL: http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php [Erişim: 9 Ekim 2019]
  • Ağanoğlu, Y. - Bayram S. ve Yıldıztaş, M. (Ed.) (2009). Osmanlı Belgelerinde Batı Trakya. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını.
  • Cantay, G. (2014), Anadolu Selçuklu Ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • BOA - Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV.), 175/317, H. 23 Zilkade 1315 (M. 14 Nisan 1898).
  • BOA - Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A. RES.), 87/73, H. 17 Safer 1315 (M. 18 Temmuz 1897).
  • BOA - Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 2167/72, H. 8 Şevval 1316 (M. 19 Şubat 1899).
  • BOA - Bâbıali Evrak Odası (BEO.), 1020/76453, H. 10 Rebiulahir 1315 (M. 8 Eylül 1897).
  • BOA - Plan Proje Kataloğu (PLK-p), No:55/1.
  • BOA - Şura-yı Devlet (ŞD.), 1921/7, H. 8 Muharrem 1314 (M. 19 Haziran 1896).
  • BOA - ŞD., 2116/27, H. 27 Şubat 1287 (M. 10 Mart 1872).
  • BOA - Y.MTV., 119/16, H. 2 Zilkade 1312 (M. 27 Nisan 1895).
  • BOA - Y.MTV., 133/15, H. 2 Receb 1313 (M. 19 Aralık 1895).
  • Ertuğrul, Ö. (2019). Dedeağaç (Alexandropolis) ve Etnoloji Müzesi. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi 3, 67-119.
  • Google Maps (2020). Music School of Alexandroupoli. URL: https://www.google.com/maps/place/Music+School+of+Alexandroupoli/ [Erişim: 8 Eylül 2019]
  • Halil, H. (2018). Sultan II. Abdülhamid Döneminde (1876-1908) Dedeağaç. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi 2: 99-118.
  • II. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri, İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi. URL: http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/search/results?qu=90624&lm=IUNEKABDUL&isd=true
  • İgüs, E. (2008). II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Doktora Tezi.
  • İgüs, E. (2016). II.Abdülhamid Dönemi Askeri Rüşdiyelerini Mimari Planları Üzerinden Okumak. Sosyal ve Liberal Bilimlerde Yeni Yönelimler I. (293-315), (Ed. H. Babacan, S. Özer). Ankara.
  • Mursal, S. (2017). Osmanlı Devleti’nde İlk Gureba Hastaneleri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
  • Özbek, Y. (2019). Tanzimat Sonrası Osmanlı Eğitim Yapıları. Osmanlı Sanatıında Değişim ve Dönüşüm, (317-355), (Ed. A. Budak, M. Yılmaz). Konya: Literatürk Academia.
  • Pabuçcu, M. (2014). Osmanlı Devleti’nde Askeri Hastaneler (1876-1908). Cappadocia Journal of Social Sciences, 3: 85-100.
  • Servet-i Fünun, 412, R. 21 Kanunisani 1314 (M. 2 Şubat 1899), 340.
  • Şemseddin Sami. (1308/1891). Kamûs’ül Alâm, 3. İstanbul, 2123.
  • Tanyeli, U. (1995). Türkiye’de Modernleşmenin Unutulmuş Tanıkları: Askeri Mimarlık Elkitapları. Mimarlık 95/263: 38-42.
  • Tebriknâme-i Millî. Tahir Bey Matbaası, tarih yok.
  • Yavuz, Y. (1988). Batılaşma Döneminde Osmanlı Sağlık Kuruluşları. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi 8:2, 123-142.
  • Yazıcı Metin, N. (2019a). Devlet Kapısı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Yazıcı Metin, N. (2019b). Osmanlı’da Gurebâ Hastaneleri: Canik/ Samsun Gurebâ Hastanesi’nin İnşa Süreci ve Kitabesi. TUBA-KED, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi 19: 47-54.
  • Yazıcı Metin, N. (2019c). Osmanlıda Gurebâ Hastaneleri ve Bolu Gurebâ Hastanesi. 23. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (Edirne, 6-8 Kasım 2019). Edirne.
  • Yıldırım, B., Haluk K. (2016). Balkan Savaşları Öncesi Batı Trakya’nın İdari ve Demografik Durumu. Dünden Bugüne Batı Trakya Uluslararası Sempozyumu (23-24 Ekim 2014) Bildiriler, 42-63. İstanbul: Türk Ocakları İstanbul Şubesi Yayını.
Toplam 30 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm ARAŞTIRMA
Yazarlar

Nurcan Yazıcı Metin 0000-0003-3859-4847

Proje Numarası 2019/38
Yayımlanma Tarihi 16 Kasım 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020 Cilt: 29 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Yazıcı Metin, N. (2020). Osmanlı’nın Son Döneminde Bir Kasaba Hastanesi: İnşa Süreci ve Mimarisiyle Dedeağaç Gurebā Hastanesi. Sanat Tarihi Dergisi, 29(2), 945-961. https://doi.org/10.29135/std.778800