Bafra Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde Bulunan İbrik ve Güğümler

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 209 - 241, 09.07.2022

Elif Yesil Mehmet Sami Bayraktar

https://doi.org/10.29135/std.979643

Öz

Bu çalışmada Bafra Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde bulunan altı ibrik ve yedi güğüm Sanat Tarihi disiplini çerçevesinde ayrıntılı bir şekilde tanıtılarak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Eserlerin tarihlemesi konusunda biri haricinde biçim, teknik ve süsleme özelliklerine bakılarak tarihlendirilme yapılmaya çalışılmıştır. Buna göre; 1890-91 tarihli güğüm haricinde kalan eserler, Geç Osmanlı veya Cumhuriyet devrine ait olmalıdır. Eserler biçim yönünden kendi aralarında çeşitlilik göstermektedir. İbrikler bombe dipli, alçak kaideli veya yüksek kaidelidir. Gövdeleri çan, silindir ve daire şeklindedir. Boyunları kalın-kısa veya ince-uzundur. Kapaklı veya kapaksız olan bu eserlerin tamamı yandan tek kulplu ve ince-uzun emziklidir. Güğümlerden biri yüksek kaideli, diğerleri düz diplidir. Gövdeleri armudi, çan ve daire şekillidir. Hepsi yandan tek kulplu, biri kapaksız, diğerleri kapaklıdır. Ana malzeme olarak bakır kullanılan kaplarda kulp menteşe gibi ek yerlerinde pirinç ve demir kullanılmıştır. Eserler dövme ve döküm tekniğinde yapılmıştır. Gövde kısımları dövme tekniğinde şekillendirilirken kulp ve kulp tutamakları genelde dökümdür. Dövme ve dökümle elde edilen parçalar kenet, perçin, dişli perçin ve lehim ile birleştirilmiştir. Eserler kazıma, kabartma ve çökertme teknikleri kullanılarak süslenmiştir. Bitki, geometri ve figür kompozisyonlarıyla süslü eserlerin bezeme yönünden mütevazı oldukları söylenebilir. Eserlerden sadece bir tanesinde sahibinin isminin ve tarihin kaydedildiği kitabe bulunmaktadır. Eserlerin üretildiği şehirlerin tespiti konusunda benzer örneklerine bakılarak saptama yapılmaya çalışılmıştır. Eserlerin yarıya yakını, Giresun, Kayseri, Kastamonu, Erzincan, Afyonkarahisar ve Gerede örnekleriyle büyük bir benzerlik göstermektedir. İncelenen eserlerin malzeme, boyut ve biçim özellikleri ile teknik ve süsleme özellikleri Anadolu’nun hemen her bölgesinde karşılaşılan geleneksel kullanım eşyalarının özellikleriyle uyumludur. Eserler özellikle son dönem Osmanlı eserleriyle benzer gelenek içerisinde yer almaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Bafra, maden sanatı, bakır, ibrik, güğüm

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Pitchers and Urns found in Bafra Museum of Archaeology and Etnography

Öz

In this study, six pitchers and seven urns exhibited in the Bafra Archeology and Ethnography Museum were introduced and evaluated in detail within the framework of the Art History discipline. On the subject of dating the works, except for one, they have been dated by looking at their form, technique and ornamental features. According to this, except for the 1890-91 pot, the remaining artifacts must belong to the Late Ottoman or Republican era.
The works vary among themselves in terms of form. The ewers are cambered, low or high pedestal. Their bodies are bell-shaped, cylindrical and circular. Their necks are thick-short or thin-long. All of these works, with or without a lid, have a single handle on the side and a thin-long spout. One of the vessels has a high pedestal and the others have a flat bottom. Their bodies are pear, bell and circle shaped. Instead, all of them have a single handle on the side and all but one is without a cover. Brass and iron were used as auxiliary elements in the vessels using copper as the main material. The works were made in the forging and casting technique. While the body parts are shaped in the forging technique, the handle and handle grips are generally cast. The parts obtained by forging and casting are combined with clamps, rivets, threaded rivets and solder. The works were decorated using scraping, relief and buckling techniques.
It can be said that the works decorated with plant, geometry and figure compositions are modest in terms of decoration. The figural decoration seen on the artifacts - two dragon heads and a bird - has a low density. It has been seen that the figural decoration, which has a traditional and very schematic form style from an iconographic point of view, follows the ongoing line in traditional Turkish art in the context of symbolic references and values (abundance, abundance and healing). It is known that the dragon figure is used as a symbol of abundance, fertility, healing, in various daily use items in Turkish art. We think that the bird figure in the jar may be related to abundance and fertility, as in other water-related items.
Only one of the works has an inscription in which the sponsor and the date are recorded. Except for the inscription mentioned, no master’s name, stamp or similar element was found. It has been tried to determine the cities where the works were produced by looking at similar examples. Nearly half of the works show a great similarity with the examples in Giresun, Kayseri, Kastamonu, Erzincan, Afyonkarahisar and Gerede.
The material of the examined works, its size and shape features, as well as its technical and decorative features, are in harmony with the features of traditional items found in almost every region of Anatolia. The works have especially a similar tradition to the late Ottoman works.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Bafra, Metal Arts, Copper, Pitcher, urn

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Akkoyunlu, Z. (2010), Divânu Lugâti ‘t-Türk’te Evirik (İbrik), Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, (3/6), 176-179.
• Altıer, S. (2019), Osmanlı Sanatı’nda İbrik Tasvirleri ve İkonografisi, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, (17/26, 149-202.
• Arlı, M. (1984), Beypazarı’nda Dövme Bakırcılık, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Arseven, C. E. (1965), Sanat Ansiklopedisi, II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 767.
• Barışta, H. Ö. (1998), Türk El Sanatları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bayhan, A. A. (2009), Erzumdan Figürlü Bir Tas Üzerime, Türk Dünyası Araştırmaları, Prof. Dr. Oktay Aslanapa Özel Sayısı, 183, 223-246.
• Bayraktar, M. S. (2017), Kastamonu’da Üç Tarihi Külhan Kazanı, Vakıflar Dergisi, (47), 99- 132.
• Belli, O. ve Kayaoğlu İ. G. (1993), Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi, İstanbul: Sandoz Kültür Yayınları.
• Belli, O. ve Perk, H. (2005), Batı Anadolu Bölgesinde Bulunan Bizans Dönemi Bakır Güğümleri, İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı Makaleler, Belli, O, Dağlı, Y. ve Genim, M. S. (Ed.), İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı, 59-63.
• Bodur, F. (1987), Türk Maden Sanatı, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Sanat Yayınları, İstanbul.
• Bozkurt, N. ve Ertuğrul, S. (2000), İbrik, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXI, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 372-376.
• Büngül, N. R. (Tarih belirtilmemiş), Eski Eserler Ansiklopedisi, I, Tercüman 1001 Temel Eser.
• Çerezci, J. Ö. O. (2020), Türk Sanatında Ejder ve Su Birlikteliği, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi , 4 (2) , 207-227 . DOI: 10.30692/sisad.756811.
• Çevrimli, N. (2012), Değişik İşlevli Bir Grup Madeni Eser Örnekleri Üzerinde Görülen Ejder Figürleri Hakkında Bir Değerlendirme, Vakıflar Dergisi, 37, 193-222.
• Çınar, S. (2014), Erzurum Arkeoloji Müzesi Deposunda Bulunan Kaçar Dönemine Ait Bir Grup İbrik, Art-Sanat, 2, 163-182.
• Dursun, N. (2014), “Çorum’da Bakırcılık”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 9/5, 2014, 799-824.
• Erginsoy, Ü. (1978), İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Erginsoy, Ü. (1997), Maden Sanatı, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, II, İstanbul: YEM Yayınları, 1138-1147.
• Eruz, F. (1993), Konuşan Maden, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gündoğdu, H. (1979), Türk Mimarisinde Figürlü Taş Plastik İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbulAcara, M. (1998), Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (15/1), 183-201.
• Hasol, D. (1975), Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• Karpuz, E. (2002), Anadolu Mutfaklarında Kullanılan Bakır Kaplar ve Osmanlı Dönemi Örnekleri, Türkler, XII, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 425-432.
• Kayabaşı, N. (1997), Çorum’da Dövme Bakırcılık, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür Seksiyon Bildirileri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 225-238.
• Kayaoğlu, İ. G. (1981), Anadolu’da Yaşayan Bakır İbrik Biçimleri, I. Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri 18-21 Kasım, İsmail Öztürk (der.), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, 263-266.
• Kızılaslan, E. (2013),Yozgat Nizamoğlu Konağı Etnoğrafya Müzesindeki Madeni Mutfak Eşyaları, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Köşklü, Z. (2005), Geçmişten Günümüze Erzurum’da Bakırcılık ve Bakır Kaplar, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, (8), Erzurum, 107-120.
• Kuşoğlu, M. Z. (1994), Dünkü Sanatımız Kültürümüz, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kuşoğlu, M. Z. (2006), Resimli Ansiklopedik Kuyumculuk ve Maden Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi, (Tarih Belirtilmemiş), İbrik, Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi, IX, 358, Sabah Yayınları.
• Naldan, F. (2014), “Erzincan Bakırcılığı”, Turkisk Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 9/10, 2014, 775-796,
• Ölmez, F. N. ve Kılınç, A. (2015), Isparta Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemine Ait Bakır Eşyalar, ARIŞ Geleneksel Türk Sanatları Dergisi, Ankara, 53-72.
• Önder, M. (1998), Antika ve Eski Eserler Kılavuzu, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Piotrovsky, M. B. and Pritul, A. D. (eds.) (2006), Beyond the Palace Walls: A Islamic Art from the State Hermitage Museum, Edinburgh: National Museums of Scotland.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. ( 2011), Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Subaşı, E. (2015), Sivas Yöresine Ait Madeni Eserler, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
• Subaşı, E. (2016), Sivas Maden Sanatına Ait Örneklerden Bir Grup İbrik, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (30), 307-324.
• Tanman, B., Demirsar Arlı, B., Adıgüzel, H. and Sağnak, T. (eds.), (2010), Exhibition on Ottoman Art: 16-17th Century Ottoman Art and Architecture in Hungary and in the Centre of the Empire, İstanbul.
• Uyar, Y. (2005), Türkiye İbrikleri, İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı Makaleler, Belli, O, Dağlı, Y. ve Genim, M. S. (Ed.), İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı, 503-506.
• Yeni Rehber Ansiklopedisi, (1993), Güğüm, Yeni Rehber Ansiklopedisi, VIII, 135, İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Yerlioğlu, N. (1999), Kastamonu Yöresinde Kullanılan Yöresel Mutfak Eşyalarının Tasarım Yönünden Incelenmesi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Yeşil, E. (2020), Bafra Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’ndeki Etnografik Madeni Mutfak Eşyaları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun.