Süreklilik ve Değişim Üzerinden Bir Kırsal Peyzaj Okuması: Antalya İli Elmalı İlçesi Gölova Kırsal Mahallesi (Köyü)

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 1, 325 - 359, 22.08.2024

Selin Akdeğirmen Ercan , Ceylan İrem Gençer

https://doi.org/10.29135/std.1407913

Öz

Kırsal alanlar, kentsel ve doğal çevrelerin ara kesitinde oluşan ve insanın doğayla kurduğu ilişkinin görünür hale geldiği önemli alanlardır. Tarihi kırsal peyzajlar doğal, tarihi, kültürel, sosyal, ekonomik, politik, ideolojik, sembolik, çevresel ve ekolojik gibi somut ve somut olmayan bileşenlerin birlikte çalıştığı bir sistemden oluşur. Palimsest gibi çok katmanlı ve tarihi pek çok izi barındıran bu alanlar; bir bireyin değil, bütün bir topluluğun; programlı ve planlı bir projenin değil, nesilden nesile aktarılan ve geliştirilen tekniklerin sonucudur. Yaşamın döngüsel olarak hareket ettiği bu alanlar zamanla dışarıdan yapılan müdahalelerle büyük değişiklikler yaşamakta olsa da, yere ait pek çok izin devamlılığı kırsal alanda ve en büyük bileşeni olan mimaride varlığını sürdürmektedir. Bu çalışmada kırsal alanlara bütüncül bir bakış açısıyla yaklaşılarak, somut ve somut olmayan değerlerin birlikte kurdukları ilişkinin ve bu alanlara dair tarihsel katmanların, sürekliliğin ve değişimin ortaya konulması amaçlanmıştır. Antalya’nın batısında, Elmalı İlçesi kırsal alanı incelenmiş ve belirlenen alanlarda kırsal mimari miras tespit çalışmaları yapılmıştır. Tarihi araştırmalara ek olarak herhangi bir koruma çalışmasının yapılmadığı ve çevresel alanıyla bir bütün oluşturan Semayük/Müğren Ovası ve burada bulunan Gölova yerleşimi merkeze alınarak yerinde dijital belgeleme yapılmıştır. Çalışmalarda pek çok bilgi, yerleşimler arası ilişkiler, benzerlikler ve özgünlükler saptanmıştır. Belirlenen alanlardaki somut ve somut olmayan değerler incelenmiş, bu bilginin gelecek kuşaklara aktarılması amaçlanmış ve koruma sorunları saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarihi kırsal peyzaj, kırsal yerleşimler, kırsal miras, yöresel mimari, Elmalı Gölova Köyü, halk yapı sanatı, geleneksel konut mimarisi

A Rural Landscape Reading Through Continuity and Change: Gölova Rural Neighborhood (Village) in Elmalı District of Antalya Province

Öz

Rural areas represent significant zones where urban and natural environments intersect, showcasing the connection between humans and nature. Historic rural landscapes are comprised of a system in which tangible and intangible components such as natural, historical-cultural, social, economic, political, ideological, symbolic, environmental, and ecological factors collaboratively operate. These areas, like Palimsest, are multi-layered and contain many historical traces. It is not the result of an individual, but of a whole community, not a programmed and planned project, but the result of techniques passed down and developed from generation to generation. Although these areas, where life flows in cycles, have undergone major changes over time with external interventions. Many traces of the place continue to exist in the rural area and its biggest component, architecture. Settlements in rural areas do not exist on their own. It maintains its existence as a network in relation to the surrounding areas and settlements. Based on the necessity of understanding these environments as a whole, the rural area of Antalya Province Elmalı District, which constitutes holistic relationship between settlements and areas, has been determined as the sample area. In this study, the environmental area and settlement pattern of Semayük/Müğren Plain of Elmalı District and Gölova (Müğren) village were investigated, and the conservation problems of the area were examined. Elmalı District, located in the west of Antalya Province, is a fertile region with alluvial-covered plains. It has been determined that the settlement history of this area on the Taurus Mountains goes back to the Neolithic Age, and it has been the dominion area of many civilizations. Semayük/Müğren Plain is located in the north-east of Elmalı center. The architectural characteristics of the settlements are similar to each other in the plain. Gölova is an important settlement where the changes experienced over time and traces from the past can be seen. Surrounded by vineyards, seasonal pastures, secondary settlement areas (Kasaba), ritual spaces, and communal zones, the settlement forms a cohesive whole. In the area surrounding the archaeological site, there are numerous spolia materials found. The houses built using the mudbrick construction technique, which has been developed and employed in the region for generations, along with their extensions like granaries, bread ovens (ekmeklik), sheep shelter, stables, and haylofts, create a texture that emerges from the symbiosis of the natural environment and traditions. Presently in Gölova, no craftsmen continue the traditional construction techniques, leading to the abandonment of some rural structures that are incompatible with contemporary conditions. Additional structures are added to some of these buildings using modern materials. The mudbrick dwellings in the vineyards have collapsed, and concrete structures have been erected in some of these spaces. Although livestock farming persists today, the number of households participating in highland migration has significantly decreased, and the traditional shelters in the highlands are no longer in use. Since rural areas are undergoing rapid transformation, rapid documentation is of great importance. While developing conservation strategies, it is necessary to act with the awareness that human life in the countryside is a part of natural life, and the relationship of all dynamics of the place with each other should be considered.

Anahtar Kelimeler

Historic rural landscapes, rural settlements, rural architecture, vernacular architecture, Elmalı Gölova village, folk building art

Kaynakça

• Adak, M. ve Şahin, S. (2004). Das Römische Straessen- Und Siedlungssystem In Der Lykischen Milys (Elmalı-Hochebene), Gephyra 1, 67-83.
• Aran, K. (2000), Barınaktan Öte: Anadolu Kır Yapıları. İstanbul: Tepe İnşaat Yayınları.
• Armağan, A. L. (1996), XVI. Yüzyılda Teke Sancağı (Tapu-Tahrir Defterlerine Göre), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Antalya İl Yıllığı 1967 (1969), Ankara: Ajans-Türk Matbaacılık.
• Antalya İl Yıllığı 1973 (1973), Ankara: Turan Ofset.
• Asrav, E., Ç. (2019), Protecting Landscape As a Network of Relations: Challenges and Perspectives in the Case of Imerhev (Meydancık) Valley, Turkey, R Ri.Vista, 17, 116-129, Erişim 05.04.2020 https://doi.org/10.13128/rv-7640
• Aya, F. (2019), 99 Numaralı Antalya (Finike) Şer›iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Aydın, T. (2019), Elmalı İlçesinin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Balta, S. (2018), Köy Tasarım Rehberlerinin Hazırlanmasında Kırsal Peyzaj Karakterinin Yeri: Antalya Elmalı Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• ÇEKÜL Vakfı (2012). Anadolu’da Kırsal Mimarlık, Bursa. Erişim 3 Ekim 2022, https://www.tarihikentlerbirligi.org/wp-content/uploads/AnadoludaKirsalMimarlik-Ekitap.pdf
• Çevik, N. (1996), Yeni bulgular ışığında Elmalı Yaylası, Adalya, 1, 61-72.
• Çiftçi, A. (2008), İlçenin Coğrafi, İdari, Ekonomik ve Sosyal Yapısı, Elmalı ve Yöresel Mimarlığı. İstanbul: Ege Yayınları, 19-30.
• Danacı, H. M. (2012), Yöresel Mimari ve Kültürel Peyzaj Analizi: Antalya Elmalı Örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Dahiliye Vekaleti, Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü. (1933), Köylerimiz, Ankara.
• Davis, E. J. (2003), Life in Asiatic Turkey: A Journal of Travel in Cilicia (Pedias Trach(ea), Isauria and Parts of Lycaonia anda Cappadocia. Londra: Stanford.
• Davulcu, M. (2020), Halk Mimarisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Pegem Akademi.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Haritalar (HRT.h..) 824, 4 Rebiülahir 1331 [13 Mart 1913].
• Doğrular, A. H. (1967), Elmalı Ovası Jeomorfolojisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü, 1967.
• Durgun, H. (2014), XIX. Yüzyılda Teke Sancağı’na Bağlı Elmalı Kazasının Sosyo-Ekonomik Yapısı, 1839 – 1914, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Ekiz, A. (2001), Dünden Bugüne Elmalı. Antalya: Akdeniz Yayınları.
• Elmalı’nın Sesi, 5 Ocak 1965.
• Eres, Z. (2007), Türkiye’de Planlı Kırsal Yerleşmelerin Tarihsel Gelişimi ve Erken Cumhuriyet Dönemi Planlı Kırsal Mimarisinin Korunması Sorunu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Eres, Z. (2016), Türkiye’de Geleneksel Köy Mimarisini Koruma Olasılıkları, Ege Mimarlık, 92/1, Erişim 10.09.2020.
• Eres, Z. (2020), Kırsal Mimarlığın “Miraslaşma” Süreci: Avrupa Açık Hava Köy Müzeleri Üzerinden Bir Değerlendirme”, Mimarist 67 (2020): 40-51.
• Ersoy, N. (1969), Elmalı Polyesinin Beşeri ve İktisadi Etüdü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü.
• Genç, U. D. (2019), Kırsal Yerleşimlerin Koruma Sorunlarının İrdelenmesi ve Model Geliştirilmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Güler, K. (2020), Kamunun Kırsal Mimari için Gelecek Öngörüleri, Mimarist, 67, 65-77.
• Holat, H. (2019), Elmalı’nın Yer Adları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• ICOMOS. (2014), İnsani Değer Olarak Peyzaj ve Miras: Floransa Bildirgesi, İtalya.
• ICOMOS-IFLA. (2017), Principles Concerning Rural Landscapes as Heritage, India.
• İlseven, Y. (1999), Elmalı Plain: A Review of Its Environmental Setting and Archaeological Settlements, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karaca, N. (2023), Antalya-Elmalı Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Köy Okulları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Kavas, K. R. (2012), Türk Konut Mimarisinde Tarihsel Süreklilikler: Orta Asya ve Anadolu. Belleten, 76, no. 276, 503-526.
• Koday, Z. ve Aydın, T. (2019), İdari Coğrafya Özellikleri Açısından Elmalı (Antalya) İlçesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23(1), 67-92.
• Köksal, G. (2018), From Universal to Local: Safeguarding and Sustaining the Built Vernacular Heritage, The Conservation and Enhancement of Built and Landscape Heritage, Milano: Politecnico di Milano, 49-54.
• Kul, F. N. (2011), Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları. Mimarlık 360, Erişim: 15.07.2023, http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=374&RecID=2862.
• Kurdoğlu, N. (1970)., Elmalı ve Köylerinde Mesken Tipleri, (Yayımlanmamış Lisans Bitirme Tezi), İstanbul Üniversitesi/ Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü, İstanbul.
• Laviscio, R. (2018), Knowledge of Rural Landscape Systems:An International Proposal of a Classification, The Conservation and Enhancement of Built and Landscape Heritage. The Conservation and Enhancement of Built and Landscape Heritage, Milano: Politecnico di Milano, 55-65.
• Lawrence, R. J. (1983), The Interpretation of Vernacular Architecture, Vernacular Architecture 14, no. 1, 19-28.
• Oktaç, D. (2005), Elmalı (Antalya) Kentsel Kültür Varlıkları Envanteri, Tüba Kültür Envanteri Dergisi 4, 111-129.
• Öğdül, H. (2019), Kırsal Alanların Değişimi ve Kırsal Planlama Çerçevesinde Bir Değerlendirme, Mimarist, 66, 41-49.
• Öncel, K. (2013), 98 Numaralı Antalya Şer’iyye Sicili H.1330-1331/M.1912-1913 (Vr. 1-50), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Polat, I., Eyüpgiller, K. K. ve Topçubaşı, M. (2008), Kentsel Koruma Çalışması: Elmalı, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 23, 853-862.
• Saraçoğlu, H. (1989), Akdeniz Bölgesi. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Scazzosi, L. (2018), Landscapes as Systems of Tangible and Intangible Relationships. Small Theoretical and Methodological Introduction to Read and Evaluate Rural Landscape as Heritage, The Conservation and Enhancement of Built and Landscape Heritage, Milano: Politecnico di Milano, 19-40.
• Sönmez, M. (2019), Tarımda Gerileme ve Köy Mekanına Yansıması, Mimarist, 66, 63-72.
• Suiçmez, B. R. (2019), Kalmayan Köylü ve Yok Olan Küçük Çiftçi ile Ülkemizde Tarımsal Üretim Artırılarak Kırsal Kalkınma Başarılabilir mi?. Mimarist, 66, 50-62.
• Şahin, S. (2014), Stadiasmus Patarensis Likya Eyaleti Roma yolları, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Tunçdilek, N. (1978), Türkiye’nin Kır Potansiyeli ve Sorunları, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tunçdilek, N. (1967), Türkiye İskan Coğrafyası: Kır İskanı (Köy-Altı İskan Şekilleri), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tütengil, C. O. (1979), 100 Soruda Kırsal Türkiye’nin Yapısı ve Sorunları, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Warner, J. (1994), Elmalı-Karataş II, The Early Bronze Age village of Karataş, Pennsylvania: Bryn Mawr College.
• Yazar (2022).