Gölmarmara Şahuban Hatun Camii (Manisa) Avlusunda Yapılan Kazı Çalışmaları ve Bilinmeyen Bir Sıbyan Mektebi

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 1, 397 - 421, 14.07.2025

Ertan Daş , Hasan Uçar

https://doi.org/10.29135/std.1645354

Öz

Manisa’nın yaklaşık 60 km. kuzeydoğusunda yer alan Gölmarmara ilçesinde yer alan Şahuban Camii, tek kubbeli ve tek minareli bir yapıdır. Güneyinde, sonradan oluştuğu anlaşılan bir hazire, kuzeybatısında tek mekanlı bir yapıdan ibarettir. Giriş açıklığı üzerindeki kitabe 1803 tarihli bir onarım kitabesidir. Yapının inşa tarihi belli değildir. Şahuban/Cami-i Atik/Kadın Camii adlarıyla da anılan yapının Erke Osmanlı döneminde, 15. yüzyıl başlarında Sarı İbrahim Paşa’nın kızı Şahuban Hatun tarafından inşa ettirildiği söylenmektedir. Çeşitli yayın ve çalışmalarda kısaca tanıtılan cami ile ilgili ayrıntılı bir çalışma yoktur. Oldukça harap durumda olan yapı 2016 yılında ibadete kapatılmış ve İzmir Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyon çalışmaları öncesi avluda kazı çalışmaları yapılmasına karar verilmiştir. Kazı çalışmaları sonucunda cami avlusunun özgün durumu hakkında önemli verilere ulaşılmıştır. ●Avlunun ortasında bir şadırvan ve şadırvana su sağlayan künk sistemi; ●Avlunun kuzeybatısında, önünde tonoz örtülü bir eyvan bulunan tek birimli yapının işlevi; ●Haziredeki mezar taşları; ●Son cemaat yerinin özgünde üç kubbeli bir sisteme sahip olduğunu gösteren izler; ●İki kitabe parçası; ●Çok sayıda Avrupa’dan ithal beyaz hamurlu seramik parçası; ●Çeşitli metal objeler. H. Acun ve O. Aslanapa yapı hakkında kısaca bilgiler vermiştir. Bu tanıtım yayınlarında avlunun kuzeybatı köşesindeki tonozlu kare mekan ile önünde tonozlu bir giriş mekanından oluşan yapının, günümüze ulaşamayan medreseye ait bir hücre olduğu belirtilmiştir. Ancak, elde edilen veriler, bu yapının bağımsız bir sıbyan mektebi olduğunu göstermektedir. Bu makalede, bir cami tanıtımından ziyade, kazı çalışmaları sırasında elde edilen veriler tartışılacak ve cami avlusundaki Sıbyan Mektebi ilk kez bilimsel bir makale çerçevesinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Manisa, Gölmarmara, Şahuban Camii, Sıbyan Mektebi, Kazı, Osmanlı Mimarisi

Excavations in the Courtyard of Gölmarmara Şahuban Hatun Mosque (Manisa) and an Unknown Primary School

Öz

Şahuban Mosque in Gölmarmara district approximately 60 km northeast of Manisa is a structure with a single dome and a single minaret. It consists of a Hazire/burial ground in the south and a single-roomed building in the northwest.
The inscription on the entrance opening is a repair inscription dated 1803. The construction date of the building is unknown. It is believed that, the building, aka Şahuban/Cami-i Atik/Kadın Mosque was built by Şahuban Hatun, the daughter of Sarı İbrahim Pasha in the early 15th century, during the Early Ottoman period.
There is no detailed study about the mosque other than brief introductory work in various publications and studies. The building, which is in a very dilapidated condition, was closed to worship in 2016 and before the restoration works, it was decided to carry out excavations in the courtyard by the İzmir Regional Directorate of Foundations. The following were discovered after excavations and will be discussed in this article.
a Şadırvan located in the middle of the courtyard and water supply pipeline
a single-room structure/Sıbyan Mektebi with a vaulted iwan at the front at the northwest of the courtyard;
the function, architectural features and similar examples of the structure in the courtyard;
the status of the tombstones in the Hazire/cemetery;
traces showing that the narthex originally had a three-domed system;
hand-drawn decoration on the dome and wall surfaces of the sanctuary;
two inscriptions;
a large number of white paste ceramic pieces imported from Europe;
H.Acun and O.Aslanapa gave brief information about the building. In these promotional publications, it was stated that the building in the northwest corner of the courtyard used to be a cell belonging to the madrasah, which has not survived. However, the data obtained show that this structure is an independent Sıbyan Mektebi/Primary School.
Rather than a mosque introduction, this paper focuses on and discusses the traces found in and around the Şadırvan during the excavations; the function of the building/Sıbyan Mektebi discovered in the courtyard and its relation with the mosque; the traces that give information about the original structure of the narthex and its restoration, hand-drawn decorations on the walls of the sanctuary and the quality of the small finds. The mosque and the Sıbyan Mektebi in its courtyard will be evaluated for the first time in a scientific meeting and shared with scientists.

Anahtar Kelimeler

Manisa, Gölmarmara, Şahuban Mosque, Primary School, Excavation

Kaynakça

• Acun H. (1999), Manisa’da Türk Devri Yapıları, Ankara 1999; .
• Acun H. ve Diğerleri, (2013), Manisa İlçeleri Türk Kültür Varlıkları Envanteri, Ankara 2013.
• Aksoy Ö. (1989), Osmanlı Devri İstanbul Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme, M.S.Ü., Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Ayverdi E.H. (1973), Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri 855-886 (1451-1481) III, İstanbul.
• Akyüz Y. (1994), Türk Egitim Tarihi (Baslangıçtan1993’e), Kültür Koleji Yayınları No:4, İstanbul.
• Arslan H.D. (2018), Eğitim Binasının Temeli: Sıbyan Mektepleri, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt:5, Sayı,26, s.2562-2570.
• Aslanapa O. (1986), Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul.
• Çelik A. (2007), Hatıralarla Sıbyan Mektepleri, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 27, Erzurum.
• Ergün M. (2005), Medreseden Mektebe Osmanlı Egitim Sistemindeki Degisme, http://www.egitim.aku.edu.tr/ergun3.htm. 29.01.2005.
• Karabiberoğlu Ü.(1997),Kastamonu İsmail Bey Külliyesi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Kuban D.(1962), Anadolu Gezilerinden İzlenimler, Bir Batı Anadolu Gezisi, İstanbul.
• Kuran A. (1969), Anadolu Medreseleri, c:1, Ankara.
• Öztuna F. (1991), Sinan Dönemi Sıbyan Mektepleri, İstanbul Ünv. Sosyal Bil. Enst. Sanat Tarihi Yüksek Yayınlanmamış Lisans Tezi, İstanbul.
• Pakben T. (1986), Gölmarmara Osmanlı Şehir Dokusu; Şahuban Camii ve Halime Hatun İmareti Yapı Analizi ve Restorasyon Önerileri, D.E.Ü Fen Bilimleri Enst. Restorasyon Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Ünalan H.S. (1998), Akhisar ve Gölmarmara’daki Türk Anıtları, E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.