Tasarımda Formun 20. Yüzyıl Mimari Akımlar Üzerinden İncelenmesi

Yıl 2024, , 249 - 277, 10.01.2025

Ebra Suyabatmaz , İldem Aytar Sever

https://doi.org/10.56590/stdarticle.1457407

Öz

Giriş ve Çalışmanın Amacı: 20. yy. çeşitli birçok toplumsal olayı içinde barındıran bir zaman dilimidir. Aynı zamanda endüstri ve teknolojinin gelişmesi ve hız kazanması tasarımda formun kullanımını, yapısal özelliklerini, etkilerini ve işlevini değiştirmektedir. Tasarım öğelerinden biri olan form, mimari kimliğin oluşumunu etkileyen önemli bir kavramdır ve çevresel birçok etmen doğrultusunda değişkenlik gösterebilmektedir. Bu bağlamda 20. yy. sürecini irdelemek, tasarımda formun oluşumunu etkileyebilecek faktörleri ortaya çıkarabilmek adına önemlidir. Çalışmanın amacı çevresel etkenlerin formun oluşumunu nasıl etkilediği, tarihsel tasarım sürecinde formun işlevinin ve gelişiminin nasıl olduğu sorusuna cevap aramak ve mimari kimlikte oluşan bu form tasarımlarını incelemektedir. Çalışmanın bir diğer amacı mimarlık tarihinde yer alan ‘Form fonksiyonu izler (Biçim işlevi izler)’ ve ‘Fonksiyon formu izler (İşlev biçimi izler)’ metaforlarında form kavramının nasıl ele alındığını irdelemektir.

Kavramsal/Kuramsal Çerçeve: 20. yy. savaşlar, ekonomik zorluklar, toplumsal olaylar, endüstriyel gelişmeler bakımından çeşitli birçok durumun yaşandığı ve bu durumların mimari kimliğin oluşumunu doğrudan etkilediği bir dönemi kapsamaktadır. Aynı zamanda 20. yy. da yaşanan gelişmeler yaşadığımız yüzyılın temellerini oluşturma ve yeni bir tasarım anlayışı geliştirmede etkili bir zaman dilidir. Bu sebeple çalışmada incelenecek form tasarımları 20. yy. ile sınırlandırılmıştır.

Yöntem: Çalışmada araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden doküman ve veri inceleme yöntemi kullanılarak yapılmıştır. 20. yy. ile sınırlandırılan çalışma alanında ilgili görsel ve yazılı kaynaklar taranmış ve form tasarımları incelenmiştir. 20. yy. dönemini kapsayan mimari akımlar Art Nouveau, Art Deco, Fütürizm, De Stijl, Bauhaus, Konstrüktivizm, Pürizm, Brütalizm, Ekspresyonizm, Modernizm, High-Teach, Dekonstrüktivizm, Minimalizm, Fonksiyonalizm, Ekoloji ve Organik Mimari olarak belirlenmiştir. Zaman dilimi olarak 19. yy.ın ikinci yarısı itibariyle görülen Arts and Crafts akımı, Art Nouveau akımı üzerindeki etkileri sebebiyle çalışma kapsamında öncül bir mimari akım olarak incelenmiştir. Her bir mimari akımın form tasarımı, akımın öncüsü olan mimar ve tasarımcılardan seçilmiş projeler üzerinden analiz edilmiştir. Doküman ve veri incelemeleri sonucunda mimari akımlarda görülen formun yapısal özellikleri, kullanım biçimleri ve mimaride etkileri ortaya çıkarılmıştır.

Bulgular: Tasarımda formun 20. yy. döneminde yaşanılan ekonomik, toplumsal birçok durumdan etkilendiği ve mimari kimlikte bir ifade biçimi olarak kullanıldığı gözlenmiştir. ‘Biçim işlevi izler’ ve ‘İşlev biçimi izler’ metaforları irdelenmiş, elde edilen bulgularda formun mimari kimliğin sahip olduğu işlevi karşılamada önemli bir araç olarak kullanıldığı görülmüştür.

Sonuçlar: 20. yy. kapsamında incelenen mimari akımlar sonucunda form mimari kimlikte birçok farklı işlevi ile var olmaktadır. Mimari kimlikte fonksiyonel bir işlevi karşılayabileceği gibi, toplumsal, ekolojik, psikolojik ya da teknolojik bir işlevi de karşılayabilmektedir. Form mimari kimliğe katmış olduğu işlev sayesinde, mimari kimliğin algılanmasını ve özgün tasarımların ortaya çıkmasına olanak sağlamaktadır. Form günümüz yüzyılında mutlaka çevresel etkenler doğrultusunda ele alınmalı, sınırlayıcı kalıplardan arındırılarak tasarımda yer almalıdır.

Anahtar Kelimeler

Form, Tasarım, 20. yy., Mimari Akım, Mimari Kimlik

Examination of Form in Design through 20th Century Architectural Movements

Öz

Introduction and Purpose of the Study: Form, which is one of the elements of design, is an important concept that affects the formation of architectural identity. The determination and use of the form in the design process varies depending on various factors such as architectural identity, space that constitutes architectural identity, user criteria, and environmental factors. The 20th century is a period of time that includes many social events. At the same time, the development and acceleration of industry and technology change the use of form, structural features and effects in design. In this context, it is important to examine the 20th century process in order to reveal the factors that may affect the formation of form in design. The aim of the study is to seek an answer to the question of how environmental factors affect the formation of form, how form development is in the historical design process, and to examine these form designs formed in architectural identity. Another aim of the study is to examine how the concept of form is handled in the metaphors 'Form follows function (Form follows function)' and 'Function follows form (Function follows form)' in the history of architecture.

Conceptual/Theoretical Framework: The 20th century covers a period in which many situations were experienced in terms of wars, economic difficulties, social events, industrial developments, and these situations directly affected the formation of architectural identity. At the same time, the developments in the 20th century are an effective time language in forming the foundations of the century we live in and developing a new understanding of design. For this reason, the form designs to be examined in the study are limited to the 20th century.

Method: In the study, the research was carried out by using document and data analysis method, which is one of the qualitative research methods. In the study area, which is limited to the 20th century, relevant visual and written sources were scanned and form designs were examined. Architectural movements covering the 20th century period have been determined as Art Nouveau, Art Deco, Futurism, De Stijl, Bauhaus, Constructivism, Purism, Brutalism, Expressionism, Modernism, High-Teach, Deconstructivism, Minimalism, Functionalism, Ecology and Organic Architecture. The Arts and Crafts movement, which was seen as of the second half of the 19th century as a time period, was examined as a pioneering architectural movement within the scope of the study due to its effects on the Art Nouveau movement. The form design of each architectural movement was analyzed through projects selected from architects and designers who were the pioneers of the movement. As a result of document and data examinations, the structural features of the form seen in architectural movements, the ways of use and its effects on architecture were revealed.

Results: It has been observed that the form in the design was affected by many economic and social situations experienced in the 20th century and was used as a form of expression in architectural identity. The metaphors of 'Form follows function' and 'Function follows form' were examined, and in the findings obtained, it was seen that form was used as an important tool to meet the function of architectural identity.

Conclusions: As a result of the architectural movements examined within the scope of the 20th century, form exists with many different functions in architectural identity. It can meet a functional function in architectural identity, as well as a social, ecological, psychological or technological function. Thanks to the function it adds to the architectural identity, the form allows the perception of the architectural identity and the emergence of original designs. In today's century, the form must be considered in line with environmental factors, and it must be included in the design by being free from limiting patterns.

Anahtar Kelimeler

Form, Design, 20th Century, Architectural Movement, Architectural Identity

Kaynakça

• AKMAN, S. (2001). Türk resminde Ekspresyonizm. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ALSAÇ, Ü. (2008). Bauhaus. (1.cilt). Eczacıbaşı Sanat Anksiklopedisi, İstanbul: YemYayın.
• AYMELEK, Y., ÖZGENCİL YILDIRIM, S., (2015). Çağdaş Mimariyi Etkileyen iki metafor: Form Fonksiyonu İzler ve Form Akışı İzler. Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 8 (2), 33-60. https://doi.org/10.20854/befmbd.75359
• BEDÜK, D. (2003). Bilgi/iletişim çağı ve iç mekan tasarımı. (Sanatta Yeterlilik Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• BEYAZTAŞ, H. S. (2012). Mimari Tasarımda Ekolojik Bağlamda Biçim ve Doğa İlişkisi.(Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• BORDEN, D., ANOWSKI, J.E., LAWRENZ, C., MILLER, D., SMITH, A., TAYLOR, J. (2009), Başvuru kitaplar ‘mimarlık’. (D.N. Özer, Çev.) İstanbul: NTV Yayınları.
• BOYLA, O. (2008). İç Mimarlık. (2.cilt). Eczacıbaşı Sanat Anksiklopedisi, İstanbul: Yem Yayın.
• BRIDGE, N. (2017). Mimarlık 101. (F. Sezer, Çev.) İstanbul: Lord Matbaacılık ve Kağıtçılık.
• CANBAZOĞLU, N. (2022). Minimalizm akımının günümüzdeki ve gelecekti iç mekan ve mobilya tasarımı üzerindeki etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• ÇAKMAKLI, C., MUTLU AVİNÇ, G., ARSLAN SELÇUK, S. (2022). Biyomimikri ve Fütüristik mimarlık: Vincent Callebaut mimarlığı üzerine bir değerlendirme. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, Cilt 7(1), 132-154. https://doi.org/10.30785/mbud.998598
• GÜLER, B. (2000). Mimari-doğa ilişkisi ve doğayla uyumlu mimari tasarım yaklaşımları üzerine bir inceleme (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• HASOL, D., (2010). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. İstanbul: Yem Yayınevi.
• İSPİRLİ GÖNÜLKIRMAZ, Y. (2012). Bauhaus’un Türkiye’de iç mekân tasarımına yansımaları (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• KANDİNSKY, W., (2010). Sanatta ruhsallık üzerine. İstanbul: Altıkırkbeş Yayın.
• KUTLU, İ., ERGÜN, R., (2022). Sanatsal düşüncelerin yapı tasarımlarına yansımasının karşılaştırmalı analizi: Tatlin kulesi ve Einstein kulesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, Cilt 12 (1),170-186. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.985474
• MELVİN, J. (2015). İzmler, mimarlığı anlamak. İstanbul: Yem Yayınevi.
• MÜLAYIM, A. (2017). Art Deco mimarlığı ve iç mekân tasarımına yansımaları. İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi, 6(3), 1009-1026.
• SONER, T.Ş. (2007). Endüstrileşme sürecinde tasarım ve William Morris, (Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• SUYABATMAZ, E., AYTAR SEVER, İ. (2023). İç Mekanlarda Biyomorfik Yaklaşımlarla Parametrik Tasarım. Yapı Bilgi Modelleme, 5(1), 26-38. https://doi.org/10.53033/ybm.1132835
• SUYUM, F.N., ZÖNGÜR, C. (2021). Minimal sanat ve kamusal alanda minimal heykel. Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, Cilt 6(13), 26-39.
• TANYELİ, U. (2008). Modernizm - Modern Mimarlık. (2.cilt). Eczacıbaşı Sanat Anksiklopedisi, İstanbul: Yem Yayın.
• TANYELİ, U., SÖZEN, M. (2016). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• URAL, A. G. (2020). Konut tasarımında Formsuzluk, Sanat Dergisi (35), 41-48.
• ULUOĞLU, B. (2008). Dekonstrüktivizm. (1.cilt). Eczacıbaşı Sanat Anksiklopedisi, İstanbul: Yem Yayın.
• YÜCEL, A. (2018). Mimarlıkta brütalizm ve brütalizmler: bir retrospektif panorama, Arredamento Mimarlık- Tasarım Kültür Dergisi,318, 65-83
• YÜREKLİ, H. (2008). Geç Modernizm. (2.cilt). Eczacıbaşı Sanat Anksiklopedisi, İstanbul: Yem Yayın.
• Url 1. (03.12.2023). Red House. Erişim tarihi: 03.12.2023 https://www.archdaily.com/873077/ad-classics-red-house-arts-crafts-william-morris-philip-webb?ad_medium=gallery
• Url 2. (02.12.2023). Hotel Tassel. Erişim tarihi: 05.12.2023 https://en.wikipedia.org/wiki/H%C3%B4tel_Tassel
• Url 3. (06.12.2023). Chrysler Binası. Erişim tarihi: 06.12.2023 https://tr.wikipedia.org/wiki/Chrysler_Binas%C4%B1#
• Url 4. (08.12.2023). Daily Express. Erişim tarihi: 08.12.2023 https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Dosya:Express_Building_Manchester.jpg
• Url 5.(22.05.2024). Çığlık Tablosu. Erişim tarihi: 22.05.2024 https://ajp.psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.ajp.2017.16121333
• Url 6.(15.12.2023). Einstein Kulesi. Erişim tarihi: 15.12.2023 https://www.archdaily.com/402033/ad-classics-the-einstein-tower-erich-mendelsohn?ad_medium=gallery
• Url 7. (22.05.2024). Schröder Evi. Erişim Tarihi: 22.05.2024 https://www.archdaily.com/99698/ad-classics-rietveld-schroder-house-gerrit-rietveld
• Url 8. (22.05.2024). Piet Mondrian Tablo. Erişim Tarihi: 22.05.2024 https://tr.wikipedia.org/wiki/Piet_Mondrian
• Url 9. (22.12.2023). Rietveld Koltuğu. Erişim Tarihi: 22.12.2023 https://www.arkitektuel.com/rietveld-schroder-evi/
• Url 10. (22.05.2024). Dessau Bauhaus Okulu. Erişim Tarihi: 22.05.2024 https://www.archdaily.com/87728/ad-classics-dessau-bauhaus-walter-gropius
• Url 11. (18.12.2023). Tatlin Kulesi. Erişim Tarihi: 18.12.2023 https://en.wikipedia.org/wiki/Tatlin's_Tower
• Url 12. (18.12.2023). Villa Savoye. Erişim Tarihi: 18.12.2023 https://www.arkitektuel.com/villa-savoye-2/
• Url 13. (25.12.2023). Chur Klisesi. Erişim Tarihi: 25.12.2023 https://www.archdaily.com/232766/ad-classics-holy-cross-church-in-chur-switzerland-walter-forderer?ad_medium=gallery
• Url 14. (27.12.2023). Centraal Beheer Sigorta Şirketi Binası. Erişim Tarihi: 27.12.2023 https://www.arkitera.com/haber/mvrdv-centraal-beheeri-konut-bolgesine-donusturme-planlarini-acikladi/
• Url 15. (08.01.2024). 30 St Mary Axe Tower. Erişim tarihi: 08.01.2024 https://www.archdaily.com/928285/30-st-mary-axe-tower-foster-plus-partners
• Url 16. (09.01.2024). Coop Himmelb(l)au - Çatı Yenilemesi. Erişim tarihi: 09.01.2024 https://www.dezeen.com/2022/05/09/coop-himmelblaus-falkestrasse-rooftop-extension-deconstructivism/
• Url 17.(10.01.2024). Farnsworth Evi. Erişim tarihi: 10.01.2024 https://wannart.com/icerik/19734-minimalist-bir-vaha-farnsworth-evi
• Url 18. (10.01.2024). Filarmoni Binası. Erişim tarihi: 10.01.2024 https://www.archdaily.com/108538/ad-classics-berlin-philharmonic-hans-scharoun
• Url 19. (12.01.2024). Dünya Ticaret Merkezi. Erişim tarihi: 12.01.2024 https://www.arch2o.com/bahrain-world-trade-center-killa-design/