Sanal Gerçeklik Ne Kadar ‘Gerçek’: Joe Hunting’in VR Belgeselleri

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2 (Uluslararası Kısa Film, Video ve Fotoğraf Sempozyumu Özel Sayısı), 164 - 179

Onur Aytaç , Servet Can Dönmez

Öz

Giriş ve Çalışmanın Amacı: Belgesel sinema, temel olarak gerçeklikle kurduğu ilişki bakımından kurmaca filmlerden ayrılır. Gerçeğin yeniden yorumlanması biçiminde özetlenebilecek belgeselci tavır, belgesel filmlerin üzerinde yükseldiği ana dinamik olarak belirtilebilir. Yeni teknolojilerle birlikte gerçeğin bozulması, değiştirilmesi gibi durumlar ortaya çıkabilmekte, gerçeğin inşası dahi söz konusu olabilmektedir. Bu inşa süreci irdelendiğinde, sıklıkla tartışılan bir kavram olarak sanal gerçeklik gündeme gelmektedir. Gelişen teknolojilerle beraber çeşitlenerek artacak/artacağı düşünülen sanal gerçeklik belgesellerinin, Türkiye’deki belgesel sinema alanı açısından da değerlendirilmesi gerektiği düşüncesiyle, bu konu farklı yönleriyle tartışmaya açılmıştır.
Kavramsal/Kuramsal Çerçeve: Sanal gerçekliğin de gerçek ile kurduğu ilişki oldukça tartışmalıdır. Bu konu farklı boyutlarıyla incelenmekte ve sanal gerçekliğin gerçek olup olmadığı sorgulanmaktadır. Bu bağlamda tartışmayı belgesel sinema ile sanal gerçekliğin kesiştiği bir alan olan “sanal gerçeklik belgeselleri” zemininde yürütmenin verimli olacağı ifade edilebilir. Gerçeklikle farklı ilişki kurma düzeyleri olan bu iki kavramın yan yana gelmesiyle oluşan bu yeni türün belgesel sinema alanına kattıkları ve bu alanda ne gibi kayıplara neden olduğu çalışmanın temel problemidir. Belgesel sinemanın gerçeklikle kurduğu ilişki ve sanal gerçekliğin yarattığı gerçeklik algısı bu çalışmanın temel kavramsal çerçevesini oluşturmaktadır.
Yöntem: Bu çalışmada örneklem olarak Joe Hunting’in ürettiği sanal gerçeklik belgeselleri betimsel analiz yöntemiyle ele alınmaktadır. Hunting’in üretimleri çerçevesinde yapılan bu araştırmada gerçeğin bu yeni teknolojiler aracılığıyla yorumlanması sonucu ortaya çıkan sanal gerçeklik belgeselleri, belgesel sinema içerisinde konumlandırılmaya çalışılmaktadır. Bu filmler üzerinden sanal gerçeklik teknolojisinin sunduğu imkanların belgesel sinema açısından ne gibi olanaklar sağladığı tartışılmıştır. Geleneksel üretim pratikleri ve sanal gerçeklik teknolojisiyle birlikte değişen üretim biçimleri arasında nasıl farklar olduğu incelenirken, seyircinin seyir deneyimi bakımından da sanal gerçekliğin belgesel sinemada nasıl bir değişime işaret ettiği üzerinde durulmaktadır.
Bulgular: Hunting’in geleneksel belgesel sinema üretim pratiklerini sanal gerçeklik teknolojisi içerisinde kullandığı ve bu yolla yeni bir alan olan sanal gerçeklik içerisinde eski yöntemlerle üretim pratikleri geliştirdiği ve bu yeni yöntemin aslında geleneksel yöntemin sanal evrendeki bir uzantısı olduğu sonucuna varılmıştır.
Sonuç: Gerçekliğin olabildiğince objektif olarak aktarılması ve izleyicinin tanıklığı üzerine kurulu yapısıyla belgesel sinema sanal gerçeklik ile birlikte dönüşüm içerisinde yer almaktadır. Sanal gerçeklik teknolojisi ile izleyici artık olaylara başkasının kadrajından tanık olmak yerine, olayı bizzat deneyimlemektedir. Sanal gerçeklik deneyimlerinde bireyler sanal evren içerisinde fiziki evrendeki gibi var olabildikleri için o sanal evrende geleneksel üretim pratiklerini de kullanabilmelerinin mümkün olduğu sonucuna varmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Sanal Gerçeklik, Belgesel, Sanal Gerçeklik Belgeselleri, Teknoloji, Sinema

How ‘Real' Virtual Reality Is: Joe Hunting's VR Documentaries

Öz

Introduction and Aim of the Study: Documentary cinema is fundamentally different from fiction films in terms of the relationship it establishes with reality. The documentary attitude, which can be summarised as the reinterpretation of reality, can be stated as the main dynamic on which documentary films are based. With new technologies, situations such as distortion and alteration of reality may arise, and even the construction of reality may come into question. When this construction process is analysed, virtual reality comes to the fore as a frequently discussed concept. With the idea that virtual reality documentaries, which are thought to diversify and increase/increase with the developing technologies, should also be evaluated in terms of the field of documentary cinema in Turkey, this issue has been opened to discussion from different aspects.
Conceptual/Theoretical Framework: The relationship between virtual reality and reality is quite controversial. This issue is analysed in different dimensions and it is questioned whether virtual reality is real or not. In this context, it can be stated that it would be efficient to conduct the discussion on the ground of ‘virtual reality documentaries’, which is an area where documentary cinema and virtual reality intersect. The main problem of this study is what this new genre, which is formed by the juxtaposition of these two concepts, which have different levels of relationship with reality, adds to the field of documentary cinema and what kind of losses it causes in this field. The relationship between documentary cinema and reality and the perception of reality created by virtual reality constitute the basic conceptual framework of this study.
Method: In this study, the virtual reality documentaries produced by Joe Hunting are analysed by descriptive analysis method. In this research conducted within the framework of Hunting's productions, virtual reality documentaries, which are the result of the interpretation of reality through these new technologies, are tried to be positioned within documentary cinema. Through these films, the possibilities offered by virtual reality technology in terms of documentary cinema are discussed. While examining the differences between traditional production practices and the changing forms of production with virtual reality technology, it is also emphasised how virtual reality points to a change in documentary cinema in terms of the audience's viewing experience.
Findings: It is concluded that Hunting uses traditional documentary cinema production practices within virtual reality technology and in this way, he develops production practices with old methods in a new field, virtual reality, and that this new method is actually an extension of the traditional method in the virtual universe.
Conclusion: Documentary cinema, with its structure based on the transfer of reality as objectively as possible and the testimony of the audience, is in transformation with virtual reality. With virtual reality technology, the viewer no longer witnesses the events from someone else's frame, but experiences the event personally. In virtual reality experiences, individuals experience the physical universe within the virtual universe.

Anahtar Kelimeler

Virtual Reality, Documentary, Virtual Reality Documentaries, Technology, Cinema

Kaynakça

• AKBULUT, D. (2012). Sinemanın ilkleri: Belgesel ve deneysel sinema. İstanbul: Etik Yayıncılık
• ARIK, M. B. (2005). Popüler kültür ve belgesel tüketimi. Belgesel film üstüne yazılar. (ss. 144-157). Ankara: Babil Yayıncılık.
• ARSLAN, A. (2002). Felsefeye giriş. Ankara: Vadi Yayınları.
• ASSMANN, J. (2001). Kültürel bellek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• AYTAÇ, O. (2017). Film festivallerinde belgeseller ve sansür: Yeryüzü Aşkın Yüzü Oluncaya Dek ve Bakur (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BAKER, U. (2005). Siyasal alanın oluşumu üzerine bir deneme. Paragraf Yayınları.
• BARNOUW, E. (1993). Documentary: a history of the non-fiction film, New York: Oxford University Press,
• BARTHES, R. (1992). Camera lucida, (R. Akçakaya, Çev.) İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları,
• BAUDRILLARD, J. (2011). Simulakrlar ve simülasyon. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• BAUMAN, Z. (2019). Akışkan modernite, (S. O. Çavuş, Çev.) İstanbul: Can Yayınları.
• CAMPBELL, J. (2000). Kahramanın sonsuz yolculuğu, (S. Gürses, Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• CANKAYA, Ö. (1977). TRT’nin belgesel yayıncılık politikaları ve belgesel yapımcıların konuya ilişkin değerlendirmeleri, Belgesel Sinema Üzerine, Belgesel Sinemacılar Birliği I. Ulusal Konferansı Bildirileri (ss. 66-67). İstanbul: Tayf Basım.
• CRAWFORD-HOLLAND, S. (2018). Humanitarian VR documentary and its cinematic myths, Synoptique: An Online Journal of Film and Moving Image Studies 7(11), s. 19-31.
• DEMOĞLU, E. (2014). Düş ile gerçek arasında: Sahte-belgesel, İstanbul: Doğu Kitabevi.
• DESCARTES, R. (2007). Felsefenin ilkeleri. İstanbul: Say Yayınları.
• ERKILIÇ, H. & DÖNMEZ, S. C. (2020). Sanal gerçeklik anlatısının izini sürmek: Trinity VR ve Selyatağı VR örnekleri. SineFilozofi, Özel Sayı (2), s. 318-344.
• GOTTSCHAL, J. (2012). The storytelling animal. New York: Houghton Mifflin Harcourt Publishing.
• GOTTSCHAL, J. (2014). The storytelling animal. Erişim tarihi: 09.08.2024, https://www.youtube.com/watch?v=Vhd0XdedLpY
• HARARI, Y. N. (2015). Hayvanlardan tanrılara Sapiens. İstanbul: Kolektif Kitap.
• HASSON, U. (2016). This is your brain on communication. Erişim tarihi: 09.08.2024, https://www.ted.com/talks/uri_hasson_this_is_your_brain_on_communication
• HUNTING, J. (2020). Filmmaking inside VRChat with Joe Hunting. Erişim tarihi: 09.08.2024, https://www.youtube.com/watch?v=qcoba8RESy4
• HUNTING, J. (2021). About. Erişim tarihi: 09.08.2024, https://joeahunting.com/about
• KIM, J. (2021). Synthetic vision in virtual reality documentaries. Film-Philosophy 25 (3), s. 321–345.
• LANG, B. (2019). Roadtovr. Erişim tarihi: 09.08.2024, https://www.roadtovr.com/rec-room-and-vrchat-oculusquest-support-cross-platform-multiplayer
• LUCAS, P. (2008). Human Rights Films Seeding Peace Education: Case Study of Brazil. Film, Politics, and Education: Cinematic Pedagogy Across the Disciplines. (ss. 107-124). New York: Peter Lang.
• MANOVICH, L. (2001). The language of new media. England: The MIT Press.
• NASH, K. (2018). Virtually real: exploring VR documentary, Studies in Documentary Film 12 (2), s. 97-100.
• NEWTON, C. (2021). Mark in the metaverse, Erişim tarihi: 09.08.2024 https://www.theverge.com/22588022/mark-zuckerberg-facebook-ceo-metaverse-interview
• NORA, P. (2006). Hafıza mekanları. (M. E. Özcan, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi.
• RENOV, M. (1993). Introduction: The truth about non-fiction. London: Psychology Press.
• ROTHA, P. (2000). Belgesel sinema. İstanbul: İzdüşüm Yayınları.
• SARI, M. (2017). Belgeselde yeni ufuklar: VR (sanal gerçeklik) belgeselleri ve anlatım olanakları. Belgesel filmde zamanın ruhu: belgesel filmde değişen anlam ve anlatım (ss. 101-116). Ankara: Detay Yayıncılık.
• SHERMAN, R. W., CRAIG, A.B. (2019). Understanding virtual reality. USA: Morgan Kaufmann.
• STEIN, S. (2019). I tried Facebook’s vision for the social future of VR. Erişim tarihi: 09.08.2024. https://www.cnet.com/tech/computing/i-tried-facebooks-vision-for-the-social-future-of-vr-full-of-question-marks/
• ULUTAŞ, S. (2017). Sinema estetiği. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• UYGUN, Z. M. (2021). Yeni medya belgeselleri ışığında sürdürülebilir görsel içerik üretimi. Neo-Sinema: Tekniğe ve Teknolojiye Dair Okumalar (ss. 335-352). İstanbul: Doruk Yayıncılık.
• VERTOV, D. (2007). Sine-Göz. (A. Ergenç, Çev.) İstanbul: Agora Kitaplığı.