Space, Collective Memory and On-Site Transformation: Phases of Matter (2020)

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2 (Uluslararası Kısa Film, Video ve Fotoğraf Sempozyumu Özel Sayısı), 145 - 163

Tuncer Mert Aydın

Öz

The Purpose of the Study: This research centers on the documentary Phases of Matter (2020), which explores the daily lives of staff and patients at Cerrahpaşa Faculty of Medicine. The reconstruction of the faculty through on-site transformation has been a subject of public concern for many years. Initially, the concepts of space and collective memory are addressed, and their place and impact within the cinematic narrative are discussed. Thereafter, the documentary’s formal and experimental narrative, image production techniques, visual compositions, and the relationship between space and memory are analyzed. The director’s perspective on the memory of space, which also constitutes the film’s basis, forms the essence of the study.
Conceptual/Theoretical Framework: The conceptual/theoretical framework of this study is based on Henri Lefebvre's and Maurice Halbwachs' theories on space and collective memory, and it has been approached in parallel with new materialism theories. A discussion of the film has been conducted in connection with the proposed theories. Various studies have been conducted on the film. However, following the earthquakes in Turkey on February 6, 2023, the earthquake risk in Istanbul has been brought back into discussion. Therefore, a series of precautions have been taken, and the existence of Cerrahpaşa Faculty of Medicine’s buildings, the place of the film, has once again become a controversial topic. This research offers an updated perspective on Cerrahpaşa and on-site transformation issues through the film compared to previous studies.
Method: In this study, a discourse analysis was conducted based on qualitative methods with an interdisciplinary approach. While examining the spatial transformation of Cerrahpaşa Faculty of Medicine and its place in collective memory within the context of social memory, archival research and critiques published about the film were evaluated. The narrative and visual elements of the film were analyzed within the framework of relevant theories. Additionally, a semi-structured interview was conducted with the director, Deniz Tortum, on May 17, 2023, and his previous interviews were also included in the study. The relationship between space and memory in the film, as well as its connections to new materialism and political representations, were analyzed in depth.
Findings: The findings of the study reveal that the film offers a socio-political critique within the context of the relationship between space and collective memory. Additionally, the observational role of the director’s cinema and the resulting experiential film perception provide an in-depth perspective on space.
Conclusion: To conclude, Phases of Matter serves as a valuable resource for understanding the place and dynamics of space in collective memory while exploring everyday life at Cerrahpaşa Faculty of Medicine. The analyses reveal that the documentary is an important work on the representation of collective memory and space in cinema.

Anahtar Kelimeler

Space, Collective memory, New materialism, Urban transformation, Cerrahpaşa Faculty of Medicine, Documentary film, Phases of Matter

Teşekkür

I would like to thank apart Art Association and all the components of the symposium for organizing the International Short Film, Video, and Photography Symposium, which contributed to the creation of this article. I also extend my gratitude to Dr. Derya Özkan, from the Department of Cinema and Digital Media at IEU, for support with ideas and feedback during the writing process of this article.

Mekân, Kolektif Hafıza ve Yerinde Dönüşüm: Maddenin Halleri (2020)

Öz

Giriş ve Çalışmanın Amacı: Bu çalışma, yerinde dönüşüm çalışmalarıyla tekrar inşa edilmesi uzun yıllardır kamuoyunu meşgul eden Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde çalışanların ve hastanede tedavi gören hastaların günlük hayatlarını konu alan Maddenin Halleri (Deniz Tortum, 2020) belgeselini merkez eksenine koymaktadır. Çalışmada ilk olarak, kolektif hafıza, mekânın üretimi ve yeni materyalizm kavramlarına değinilmiş; sinema anlatısındaki yeri ve etkisi kısaca ele alınmıştır. Daha sonra belgeselin anlatı yapısı; görüntü oluşturma teknikleri, görsel kompozisyonlar ve mekân/hafıza ilişkisi üzerinden tartışılmıştır. Araştırmanın temel meselesi, filmin çıkış noktasını da barındırdığı için mekânın hafızasına dair yönetmenin bakış açısıdır.
Kavramsal/Kuramsal Çerçeve: Bu çalışmanın kavramsal/kuramsal çerçevesi Henri Lefebvre ve Maurice Halbwachs’ın mekân ve kolektif hafızaya dair teorileri üzerine kurulmuş, yeni materyalizm kuramları ile paralel şekilde ele alınmıştır. Öne sürülen kuramlar bağlantısında film üzerinden bir tartışma yürütülmüştür. Film hakkında farklı mecralarda araştırmalar bulunmaktadır fakat 6 Şubat 2023’te Türkiye’de meydana gelen depremler sonrasında olası İstanbul depremi tekrar tartışılmaya başlanmış, alınan bir dizi önlem ile filmin mekânı Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nin mevcudiyeti yeniden tartışma konusu hâline gelmiştir. Araştırma, öncül araştırmalara kıyasla, film üzerinden Cerrahpaşa ve yerinde dönüşüm meselelerine güncel bir bakış açısı getirmektedir.
Yöntem: Bu çalışmada, interdisipliner bir yaklaşımla nitel yöntemler de temel alınarak bir söylem analizi yapılmıştır. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nin mekânsal dönüşümü ve kolektif hafıza bağlamında toplumsal bellekteki yeri incelenirken, arşiv taraması ve film üzerine yayımlanan eleştiriler değerlendirilmiştir. Filmin anlatısal ve görsel unsurları, ilgili kuramsal çerçeveye dayalı olarak analiz edilmiştir. Ayrıca, yönetmen Deniz Tortum ile 17 Mayıs 2023 tarihinde yarı-yapılandırılmış bir görüşme yapılmış, önceki röportajları da çalışmaya dâhil edilerek, filmdeki mekân-hafıza ilişkisi, yeni materyalizm ve politik temsiller bağlamında derinlemesine incelenmiştir.
Bulgular: Çalışmada elde edilen bulgular, filmin, mekânın toplumsal hafızayla ilişkisi açısından sosyo-politik bir eleştiri içerdiğini göstermektedir. Ayrıca, yönetmenin sinemasının gözlemci rolü ve bu sayede ortaya çıkan deneyime dayalı sinema algısı, mekâna dair derinlemesine bir bakış sunmaktadır.
Sonuç: Sonuç olarak Maddenin Halleri, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde yaşanan gündelik hayatı ele alırken, mekânın toplumsal bellekteki yerini ve bu yerin dinamiklerini anlamak için bir kaynak niteliğindedir. Yapılan analizler, belgeselin, toplumsal hafızanın ve mekânın sinemada temsili üzerine önemli bir çalışma olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mekân, Kolektif hafıza, Yeni materyalizm, Kentsel dönüşüm, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Belgesel sinema, Maddenin Halleri

Teşekkür

Uluslararası Kısa Film, Video ve Fotoğraf Sempozyumu'nu düzenleyerek bu makalenin ortaya çıkmasına katkıda bulunan apart Sanat Derneği'ne ve sempozyumun tüm bileşenlerine teşekkür ederim. Ayrıca makale yazım sürecime fikirleriyle ve geri bildirimleriyle destek olan İEÜ Sinema ve Dijital Medya Bölümü Öğr. Üyesi Dr. Derya Özkan Hocama teşekkür ederim.

Kaynakça

• ALLEN, M. J. ve BROWN, S. D. (2011). Embodiment and living memorials: The affective labour of remembering the 2005 London bombings. Memory Studies, Cilt 4(3), 312-327. doi: 10.1177/1750698011402574
• ALTER, N. M. (2007) Translating the essay into film and installation. Journal of Visual Culture, 6(1), 44-57.
• AVAR, A. A. (2009). Lefebvre’in üçlü–algılanan, tasarlanan, yaşanan mekân–diyalektiği. Dosya, Cilt 17(0), 7-16.
• BÜTE, E. B. (19.06.2021). Maddenin Hâlleri: Sıradan Belirsizliklerin İzinde. Altyazı. Erişim tarihi: 23.05.2023, https://altyazi.net/yazilar/elestiriler/maddenin-halleri/
• COOLE, D. ve FROST, S. (2010). Introducing the new materialisms. D. Coole ve S. Frost içinde, New materialisms: Ontology, agency, and politics (1-43) Durkham, North Carolina: Duke University Press. doi: 10.1215/9780822392996-001
• ÇALIŞKAN, M. ve URAN, E. C. (27.02.2023). Cerrahpaşa Tıp'ın büyük kısmı kapatıldı. Erişim tarihi: 18.10.2023, https://dha.com.tr/gundem/cerrahpasa-tipin-buyuk-kismi-kapatildi-2212546
• ÇAVDAR, O. (2017). Mekan ve kolekti̇f bellek: Si̇vas katli̇amı ve Madımak Oteli̇. Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, Cilt 4(1), 237-257. doi: 10.17572/mj2017.1.237257
• DİNÇ, G. (2020). Tıphane’den Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ne (1827–2019). Cerrahpaşa Medical Journal, Cilt 44(1), 1-20. doi: 10.5152/cjm.2020.19024
• EKİCİ, Ö. K. (Mart 2023). 6 Şubat 2023 Depremleri. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Cilt 664(0), 6-13. Erişim tarihi: 02.10.2023 https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/makale/6_subat.pdf
• GAMBLE, C. G., HANAN, J. S. ve NAIL, T. (2019). What is new materialism? Angelaki, 24(6), 111-134, doi: 10.1080/0969725X.2019.1684704
• HALBWACHS, M. (1980). The collective memory. (F. J. Ditter ve V. Y. Ditter, Çev.) New York: Harper & Row. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Cerrahpaşa Tıp Fakültesi İnternet Sitesi. (t.y.). Tarihçe. Erişim tarihi: 10.07.2024, https://hastanecerrahpasa.iuc.edu.tr/tr/content/tarihce/tarihce
• Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. (t.y.). İstanbul, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Müzesi. 16.10.2023 tarihinde erişildi, http://www.kulturvarliklari.gov.tr/yazdir?57DDCABFE87283511D9C31533432F1D7
• LEFEBVRE, H. (1991). The Production of Space. (D. Nicholson-Smith, Çev.) Oxford, UK: Blackwell Publishers Limited.
• Maddenin Halleri İnternet Sitesi. (t.y.). Sinopsis. Erişim tarihi: 27.02.2024, https://www.phasesfilm.com/tr/ana-sayfa
• MUBI. (t.y.). Anadolu Turnesi. Erişim tarihi: 08.07.2024, https://mubi.com/tr/si/films/anatolian-trip
• TORTUM, H. D. (2016). Embodied montage: reconsidering immediacy in virtual reality (Doktora tezi, Massachusetts Institute of Technology, Department of Comparative Media Studies/Writing).
• SOLAK, S. S. G. (2017). Mekân-kimlik etkileşimi: kavramsal ve kuramsal bir bakış. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 6(1), 13-37.
• TORTUM, D. (08.12.2020). 2020’nin en iyi belgeseli: Maddenin Halleri. [Video] Erişim tarihi: 08.10.2023, https://www.youtube.com/watch?v=sehlREDTNO8
• TORTUM, D. (Yönetmen). (2020). Maddenin Halleri. Türkiye, Hollanda: İstos Film, Yumurta Yapım, Beatrice Films, Institute of Time.
• TORTUM, D. ve ÇAMCI, A. (Yönetmen). (2023). Kesit. Türkiye: Deniz Tortum, Alican Çamcı.
• TORTUM, D. ve ESKİNAZİ, C. (Yönetmen). (2018). Anadolu Turnesi. Türkiye: Aslı Erdem, Cem Celal Bilge, Deniz Tortum.
• TORTUM, D. (17.05.2023). Kişisel görüşme.
• YALVAÇ, F. ve ERÇANDARLI, Y. (2020). Geç kapitalizmin ideolojik söylemi olarak yeni materyalizm: Metalaşmış ‘şeylerin’ egemenliği. Mülkiye Dergisi, Cilt 44(2), 261-285.
• WHAM, J. (31.05.2020). First Look 2020: Phases of Matter. Erişim tarihi: 20.05.2023, https://web.archive.org/web/20200407121843/http://www.reverseshot.org/features/2655/first_look_phases_matter