Adölesan Dönemde Riskli Sağlık Davranışları: Ebeveyn, Okul, Akranların Rolü

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 4, 321 - 327, 30.10.2023

Tuğçe Mehlika Şanver , Şevkat Bahar Özvarış

https://doi.org/10.17942/sted.1184826

Öz

Adölesan dönem, sağlıkla ilgili bilgi, beceri ve davranışların kazandırılabilmesi, bireylerin doğru sağlık davranışlarını benimsemeleri açısından kritik bir dönemdir. Bu dönemde yaşanan değişimlerin ve sorunların anlaşılamaması, uygun müdahalelerin zamanında yapılmaması, ergenlerin riskli davranışlara yönelmesine neden olabilmektedir. Bu derlemede; adölesan dönemdeki riskli sağlık davranışlarının önemini vurgulamak, dünyada ve Türkiye’deki güncel durumu ortaya koymak, bu davranışların önlenmesinde ebeveyn, akran ve okul ortamı ile ilişkilerin önemine dikkat çekmek amaçlanmıştır. Dünya genelinde 2021 yılında, 10-24 yaşlarında 1,5 milyondan fazla ergen ve genç yetişkin ölmüş, Türkiye’de 2019 yılında adölesan kızlarda 1.397, adölesan erkeklerde 2.304 ölüm görülmüştür. Yaralanmalar, şiddet, kendine zarar verme, annelik koşulları, dünya genelinde ergenler ve genç yetişkinler arasında önde gelen ölüm nedenleriyken, Türkiye'deki ergenlerde trafik kazaları, şiddet ve kendine zarar verme önde gelen ölüm nedenlerindendir. Ebeveynleri ile ilişkileri iyi olan, okulunu seven, olumlu akran ortamına sahip bireylerin riskli sağlık davranışlarını daha az gösterme eğiliminde oldukları araştırmalarla ortaya koyulmuştur. Bu davranışları ve altta yatan sebepleri ortaya çıkararak değiştirmede, olumlu sağlık davranışlarının geliştirilmesinde, gerekli müdahalelerin ilgili tüm kurumlar ile birlikte yürütülmesi gerekmekte, bu süreçte sağlık eğitiminin etkili şekilde kullanılması oldukça önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Adölesan, Ergen sağlığı, Risk-alma, Sağlık eğitimi, Ebeveyn-çocuk ilişkileri

Risky Health Behaviors in Adolescence: The Role of Parents, School, Peers

Öz

Adolescence is a critical period in terms of acquiring knowledge, skills and behaviors related to health, and adopting the right health behaviors for individuals. Failure to understand the changes and problems experienced in this period, and failure to make appropriate interventions in a timely manner cause adolescents to tend to risky behaviors. In this study; it is aimed to emphasize the importance of risky health behaviors in adolescence, to reveal the current situation in the world and in Turkey, and to draw attention to the importance of relationships with parents, peers and school environment in the prevention of these behaviors. More than 1.5 million adolescent and young adult deaths between the ages of 10-24 were reported in 2021, while 1,397 deaths in adolescent girls and 2,304 deaths in adolescent boys were observed in Turkey in 2019. Injuries, violence, self-harm, maternal conditions are the leading causes of death among adolescents and young adults worldwide, while road injury, violence and self-harm are the leading causes of death among adolescents in Turkey. Studies have shown that individuals who have good relationships with their parents, love their school, and have a positive peer environment tend to show less risky health behaviors. In order to reveal and change these behaviors and their underlying causes, to develop positive health behaviors, necessary interventions should be carried out together with all relevant institutions, and it is very important to use health education effectively in this process.

Anahtar Kelimeler

Adolescent, Adolescent health, Risk-taking, Health education, Parent-child relations

Kaynakça

• 1. World Health Organization. Adolescent health, Overwiew. Accessed December 15, 2021, at https://www.who.int/health-topics/adolescent-health#tab=tab_1
• 2. World Health Organization. Adolescent health, More. Accessed December 15, 2021, at https://www.who.int/health-topics/adolescent-health#tab=tab_2.
• 3. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. 2018 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ve TÜBİTAK. 2019, Ankara, Türkiye.
• 4. Akdur R, Piyal B, Çalışkan D, Ocaktan ME. Halk Sağlığı. Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları. 2011.
• 5. Hendekçi A, Hacer GÖK. Ergenlik Dönemi Öğrencilerinin Riskli Sağlık Davranışları ve Anne Baba Ergen İlişkilerinin İncelenmesi. BAUN Sağ Bil Derg 2021;10(2):134-146.
• 6. Gölbaşı Z. Adölesan Dönem Üreme Sağlığı Sorunları ve Etkileyen Faktörler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2005;8(1):100-108.
• 7. Gençtanırım-Kuru D. Ergenlerde Riskli Davranışların Yordanması. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bilim Dalı. Doktora Tezi. Ankara, 2010.
• 8. Ansari T, Alghamdi T, Alzahrani M, Alfhaid F, Sami W, Aldahash BA et al. Risky health behaviors among students in Majmaah University, Kingdom of Saudi Arabia. J Family Community Med. 2016;23(3):133.
• 9. Alikaşifoğlu M, Ercan O. Ergenlerde riskli davranışlar. Turk Arch Pediatr 2009;44(1).
• 10. World Health Organization. Adolescent and young adult health. Accessed July 20, 2022, at https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescents-health-risks-and-solutions
• 11. World Health Organization. Adolescent Country Profile. Turkey. Accessed July 20, 2022, at https://platform.who.int/data/maternal-newborn-child-adolescent-ageing/static-visualizations/adolescent-country-profile
• 12. Centers for Disease Control and Prevention. Adolescent and School Health. Accessed July 20, 2022, at https://www.cdc.gov/healthyyouth/data/yrbs/overview.htm
• 13. Youth Risk Behavior Survey Data Summary&Trends Report 2009-2019. Accessed July 23, 2022, at https://www.cdc.gov/healthyyouth/data/yrbs/pdf/YRBSDataSummaryTrendsReport2019-508.pdf
• 14. World Health Organization, Suicide. Accessed August 23, 2022, at https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/suicide 15. Suicide worldwide in 2019: global health estimates. Geneva: World Health Organization; 2021. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
• 16. World mental health report: transforming mental health for all. Geneva: World Health Organization; 2022. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
• 17. Erik HE, Aslan D, Tunç B. Türkiye’de 2009 ve 2016 yılları arasında adölesan yaş grubunda ölüm nedenlerinin değerlendirilmesi. Turk J Public Health 2019;17(1):28-37.
• 18. Türkiye İstatistik Kurumu. İstatistik Veri Portalı. Yaş grubu ve cinsiyete göre intiharlar. Accessed July 23, 2022, at https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=intihar
• 19. World Health Organization. Maternal, newborn, child and adolescent health and ageing. Turkey. Accessed July 20, 2022, at https://platform.who.int/data/maternal-newborn-child-adolescent-ageing/static-visualizations/adolescent-country-profile
• 20. World Health Organization. Adolescent pregnancy. Accessed July 20, 2022, at https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-pregnancy
• 21. UNFPA. Facing the facts, Adolescent girls and contraception. Accessed October 4, 2022 at https://www.unfpa.org/sites/default/files/resource-pdf/UNFPA_Adolescent_brochure.pdf
• 22. World Health Organization. Cervical Cancer. Accessed August 20, 2022, at https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cervical-cancer
• 23. Smoking and youth. . Accessed July 23, 2022, at https://www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/sgr/50th-anniversary/pdfs/fs_smoking_youth_508.pdf
• 24. T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Küresel Gençlik Tütün Araştırması (KGTA-2017) Accessed July 23, 2022, at https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tutun-mucadele-bagimlilik-db/duyurular/KGTA-2017_pdf.pdf
• 25. World Obesity. Childhood obesity. Accessed July 23, 2022, at https://www.worldobesity.org/what-we-do/our-policy-priorities/childhood-obesity
• 26. World Obesity. Prevalence of Obesity. Accessed July 20, 2022, at https://www.worldobesity.org/about/about-obesity/prevalence-of-obesity
• 27. Türkiye Çocukluk Çağı (ilkokul 2. Sınıf öğrencileri) Şişmanlık Araştırması. Accessed July 20, 2022, at https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/haberler/turkiye-cocukluk-cagi-sismanlik/COSI-TUR-2016-Kitap.pdf
• 28. Global Status Report on Noncommunicable Diseases 2014. Accessed July 20, 2022, at https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/148114/9789241564854_eng.pdf
• 29. Branje S. Development of parent–adolescent relationships: Conflict interactions as a mechanism of change. Child Dev Perspect 2018;12(3):171-176.
• 30. Weymouth BB, Buehler C, Zhou N, Henson RA. A meta‐analysis of parent–adolescent conflict: Disagreement, hostility, and youth maladjustment. J Fam Theory Rev 2016; 8(1):95-112.
• 31. American Psychological Association. Facets of peer relationships and their associations with adolescent risk-taking behavior. Accessed July 20, 2022, at https://www.apa.org/pi/families/resources/newsletter/2015/12/adolescent-risk-taking#:~:text=Research%20suggests%20that%20peer%20influence,Gardner%20%26%20Steinberg%2C%202005
• 32. Güney N. Ergenlikte Risk Almanın İçsel Kaynaklarının Benmerkezlilik, Akran Baskısı, Sosyo-Ekonomik Düzey ve Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bilim Dalı. Doktora Tezi. Ankara, 2007.
• 33. Şimşek H, Çöplü F. Lise öğrencilerinin riskli davranışlar gösterme düzeyleri ile okula bağlanma düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2018; 4(1):18-30.
• 34. Demanet J, Van Houtte M. School belonging and school misconduct: The differing role of teacher and peer attachment. J Youth Adolesc 2021; 41(4):499-514.
• 35. Hallinan MT. Teacher influences on students' attachment to school. Sociol Educ 2008; 81(3):271-283.