The Development and Scope of The Concept of Prevention in Health

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 2, 146 - 156, 13.09.2024

Hayriye Çisem Akyıldız , Pınar Okyay

https://doi.org/10.17942/sted.1391900

Öz

The decrease in deaths from infectious diseases in the 19th century and non-communicable diseases in the late 20th century demonstrated that the diseases can be preventable through preventive measures. This review article thoroughly examines the levels of health prevention, the historical development of the prevention concept, and other related concepts. Primordial, primary, secondary, tertiary, and quaternary prevention levels are explained with examples. In addition to prevention levels, the article also discusses concepts such as "preventive medicine”, “prevention spectrum", "prevention paradox" and "holistic prevention". Furthermore, it includes Froom and Benbassat's seven-stage classification.
This comprehensive perspective encompasses a wide spectrum for the prevention of diseases, early diagnosis, effective treatment, and rehabilitation. Emphasis is placed on measures such as increasing health literacy, promoting a healthy lifestyle, and preventing over-medicalization.
The greatest challenge in selecting prevention levels is giving importance to the distribution of health within society (i.e., health equity). In this regard, the "Public Health Perspective" focuses on playing a significant role in identifying the community's health problems and synthesizing protective and therapeutic approaches to health preservation. Particularly, in addressing future climate crises and environmental challenges, it is evident that preventive medicine practices will be cost-effective in ensuring equality. In conclusion, a comprehensive perspective on health prevention is presented, emphasizing the principle that "prevention is better than cure".

Anahtar Kelimeler

primary prevention, secondary prevention, tertiary prevention, quaternary prevention, public health

Sağlıkta Koruma Kavramının Gelişimi ve Kapsamı

Öz

19. yüzyılda bulaşıcı hastalıklar ve 20. yüzyılın sonlarında bulaşıcı olmayan hastalıklardan ölümlerinin azalması, koruyucu önlemlerle hastalıkların önlenebilir olduğunu göstermiştir. Bu derleme makalede, sağlıkta koruma düzeyleri, koruma kavramının tarihsel gelişimi ve koruma ile ilgili diğer kavramlar ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Primordial, birincil, ikincil, üçüncül ve dördüncül koruma düzeyleri örneklerle ilişkilendirilerek açıklanmıştır. Koruma düzeylerine ek olarak “koruyucu tıp”, “koruma spektrumu”, "koruma paradoksu" ve "bütüncül koruma" ile ilgili kavramları da ele almaktadır. Ayrıca Froom ve Benbassat'ın yedi aşamalı gruplamasına yer verilmiştir.
Bu kapsamlı bakış açısı; hastalıkların önlenmesi, erken teşhisi, etkili tedavisi ve rehabilitasyonu için geniş bir spektrumu içermektedir. Sağlık okuryazarlığının artırılması, sağlıklı yaşam tarzının teşvik edilmesi, aşırı tıbbileştirmenin (medikalizasyonun) önlenmesi gibi önlemlere vurgu yapılmaktadır.
Koruma düzeylerinin seçilmesindeki en büyük zorluk, sağlığın toplum içindeki dağılımına (yani sağlıkta eşitlik) önem verilmesidir. Bu konuda “Halk sağlığı anlayışı," toplumun sağlık sorunlarını belirlemede önemli bir rol oynayarak, sağlığın korunması ve koruyucu ile tedavi edici yaklaşımların sentezlenmesine odaklanmaktadır. Özellikle gelecekteki iklim krizi ve çevresel zorluklarda eşitliği sağlamada koruyucu tıp uygulamalarının maliyet açısından avantajlı olacağı aşikardır. Sonuç olarak, sağlıkta koruma kavramına kapsamlı bir bakış açısı sunularak "koruma tedaviden üstün olacaktır" ilkesi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

birincil koruma, ikincil koruma, üçüncül koruma, dördüncül koruma, halk sağlığı

Kaynakça

• World Health Organization. Mortality and global health estimates [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023]. Erişim adresi: https://www.who.int/data/gho/data/themes/mortality-and-global-health-estimates
• Pandve HT. Changing concept of disease prevention: From primordial to quaternary. Arch Med Heal Sci [Internet]. 2014 [Erişim tarihi: 23 Mart 2023];2(2):254. Erişim adresi: https://www.amhsjournal.org/article.asp?issn=2321-4848;year=2014;volume=2;issue=2;spage=254;epage=256;aulast=Pandve
• Last JM. A Dictionary of epidemiology [Internet]. 4. baskı. Spasoff, RA;Harris, SS;Thuriaux M, editör. C. 47, Journal of Epidemiology and Community Health. Newyork: Oxford UniversityPress, Inc.; 1993. 141–142 s. Erişim adresi: https://www.goodreads.com/book/show/1226093.A_Dictionary_of_Epidemiology
• Leavell H CE. Preventive medicine for the doctor in his community an epidemiologic approach [Internet]. 1959 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023]. s. 947. Erişim adresi: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1551701/pdf/amjphnation01077-0114a.pdf
• Clark DW, MacMahon B. Preventive medicine. 1967 [Erişim tarihi: 31 Ekim 2023];897. Erişim adresi: https://books.google.com/books/about/Preventive_Medicine.html?hl=tr&id=QxogAAAAIAAJ
• Leavell, H. R., & Clark EG. Preventive medicine for the doctor in his community (3rd ed.) [Internet]. 3rd baskı. McGraw-Hill. NY, editör. 1965. Erişim adresi: https://archive.org/details/preventivemedici0000leav_3edi/mode/1up
• Strasser T. Reflections on Cardiovascular Diseases. Interdiscip Sci Rev. 1978;3(3):225–30.
• Starfield B, Hyde J, Gérvas J, Heath I. The concept of prevention: A good idea gone astray? J Epidemiol Community Heal [Internet]. 01 Temmuz 2008 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023];62(7):580–3. Erişim adresi: https://jech.bmj.com/content/62/7/580
• National Public Health Partnership. Preventing Chronic Disease: A Strategic Framework. 2001 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023]; Erişim adresi: www.nphp.gov.au
• Jamoulle M, Roland M. Quaternary prevention From Wonca World Hong Kong 1995 to Wonca World Prague 2013. Wonca World Conference Prague 2013. 2013 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023]; Erişim adresi: https://orbi.uliege.be/bitstream/2268/188697/1/Jamoulle, Roland - 2013 - Quaternary prevention From Wonca world Hong Kong 1995 to Wonca world Prague 2013.pdf
• WHO 1986. Ottawa Charter for Health Promotion. 1986 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023]; Erişim adresi: https://www.who.int/publications/i/item/WH-1987
• Patel SS, Daniels SR. Beginning With the End in Mind: The case for primordial and primary cardiovascular prevention in youth. Can J Cardiol [Internet]. 01 Eylül 2020 [Erişim tarihi: 30 Ekim 2023];36(9):1344–51. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0828282X20305894?via%3Dihub
• Climie R, Fuster V, Empana JP. Health literacy and primordial prevention in childhood—An opportunity to reduce the burden of cardiovascular disease. JAMA Cardiol [Internet]. 01 Aralık 2020 [Erişim tarihi: 30 Ekim 2023];5(12):1323–4. Erişim adresi: https://jamanetwork.com/journals/jamacardiology/fullarticle/2768902
• Feigin VL, Owolabi M, Hankey GJ, Pandian J, Martins SC. Digital health in primordial and primary stroke prevention: A systematic review. Stroke [Internet]. 01 Mart 2022 [Erişim tarihi: 30 Ekim 2023];29(2):1008–19. Erişim adresi: https://www.ahajournals.org/doi/abs/10.1161/STROKEAHA.121.036400
• Lutsey PL, Zakai NA. Epidemiology and prevention of venous thromboembolism. Nat Rev Cardiol [Internet]. 01 Nisan 2023 [Erişim tarihi: 30 Ekim 2023];20(4):248. Erişim adresi: /pmc/articles/PMC9579604/
• Luyckx VA, Cherney DZI, Bello AK. Preventing CKD in developed countries. Kidney Int Reports [Internet]. 01 Mart 2020 [Erişim tarihi: 30 Ekim 2023];5(3):263–77. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2468024919315864#:~:text=Primordial prevention of CKD can,factors for CKD are important.
• Hussain M. Primordial prevention: The missing link in neurological care. J Fam Med Prim Care [Internet]. 2021 [Erişim tarihi: 30 Ekim 2023];10(1):31. Erişim adresi: /pmc/articles/PMC8132846/
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı, Dokümanlar [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/dokumanlar-6.html
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Kronik Hastalıklar ve Yaşlı Sağlığı Dairesi Başkanlığı, Dokümanlar [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/dokumanlar-kronikhastaliklar.html
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Kanser Dairesi Başkanlığı [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Türkiye Tuz Azaltma Programı [Internet]. 2011 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://www.saglik.gov.tr/TR,52848/turkiye-tuz-azaltma-programi-15112018.html
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Tuz ve Sağlık [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/tuz-ve-saglik.html
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Sağlıklı Beslenme Ve Hareketli Hayat Programı İşbirliği Platformu Aşırı Tuz Tüketiminin Azaltılması. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]; Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-ve-hareketli-hayat-db/Is_Birligi_Platformu/Saglikli_Beslenme_ve_Hareketli_Hayat_Programi_Isbirligi_Platformu_Asiri_Tuz_Tuketiminin_Azaltilmasi.pdf
• Bonita R, Beaglehole R, Kjellström T. World Health Organization, Temel Epidemioloji, T.C. Sağlık Bakanlığı, 2. Basım. 2009 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023]; Erişim adresi: https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/epidemiyoloji.pdf
• Halter M, Joly L, de Lusignan S, Grant RL, Gage H DV. Capturing complexity in clinician case-mix: classification system development using GP and physician associate data. BJGP open [Internet]. 2018;2(1). Erişim adresi: https://doi.org/10.3399/bjgpopen18X101277
• WHO 2020. Screening programmes: A short guide [Internet]. 2020. Erişim adresi: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/330829/9789289054782-eng.pdf
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Kanser Taramaları [Internet]. [Erişim tarihi: 09 Kasım 2023]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-taramalari
• T.C. Sağlık bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Okulda Sağlığın Korunması ve Geliştirilmesi Programı [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/sagligin-gelistirilmesi-programlari/okulda-sagligin-korunmasi-gelistirilmesi-programi.html
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı . Protokoller [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://okulsagligi.meb.gov.tr/www/protokoller/dosya/15
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Programlar [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/programlar-2.html
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Kadın ve Üreme Sağlığı Dairesi Başkanlığı, Dokümanlar [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/dokumanlar-kadinüremesagligi.html
• WHO 2024. Promoting healthy, safe and resilient workplaces for all [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://www.who.int/activities/promoting-healthy-safe-and-resilient-workplaces-for-all
• WHO 2024. Occupational health [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://www.who.int/health-topics/occupational-health
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Temel İş Sağlığı Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/1359/0/yonergepdf.pdf
• WHO 2024. Protecting workers’ health [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/protecting-workers’-health
• Yıldız M. GMA. Tıp eğitiminde insani boyut ve anlatı tıbbının imkânları. Tıp Eğitimi Dünyası [Internet]. 2019 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023];123–37. Erişim adresi: https://doi.org/10.25282/ted.569519
• Journal Watch N. How worthwhile are routine checkups? [Internet]. 2021 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://www.jwatch.org/na53727/2021/06/15/how-worthwhile-are-routine-checkups
• Ponka D. The periodic health examination in adults. CMAJ [Internet]. 04 Kasım 2014 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024];186(16):1245. Erişim adresi: https://www.cmaj.ca/content/186/16/1245
• Froom P, Benbassat J. Inconsistencies in the classification of preventive interventions. Prev Med (Baltim) [Internet]. 01 Ağustos 2000 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023];31(2):153–8. Erişim adresi: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0091743500906893
• Cohen L, Swift S. The spectrum of prevention: Developing a comprehensive approach to injury prevention. Inj Prev [Internet]. 01 Eylül 1999 [Erişim tarihi: 20 Mart 2023];5(3):203–7. Erişim adresi: https://injuryprevention.bmj.com/content/5/3/203
• Blackwood R. Epidemiological basis for preventive strategies:| Health knowledge [Internet]. Public Health Textbook. 2009 [Erişim tarihi: 17 Mart 2023]. Erişim adresi: http://www.healthknowledge.org.uk/public-health-textbook/research-methods/1c-health-care-evaluation-health-care-assessment/epidemiological-basis-pstrategies
• Rose G, Khaw KT, Marmot M. Strategy of preventative medicine. OUP. Rose’s strategy of preventative medicine. Oxford University Press. [Internet]. 2008. Erişim adresi: https://scholar.google.com/scholar_lookup?title=The strategy of preventive medicine&publication_year=1992&author=G Rose#d=gs_
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Hastalık Yönetim Platformu [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 10 Kasım 2023]. Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/hastalik-yonetim-platformu.html
• Küçükali H. Halk sağlığında yapay zeka. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Derg [Internet]. 2021;(58):92–5. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Huseyin-Kucukali/publication/351904546_Halk_Sagliginda_Yapay_Zeka/links/60b36c6b92851cd0d985efa6/Halk-Sagliginda-Yapay-Zeka.pdf
• American Diabetes Association. Clinical Diabetes [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024]. Erişim adresi: https://diabetesjournals.org/clinical
• Moynihan RN, Cooke GPE, Doust JA, Bero L, Hill S, Glasziou PP. Expanding disease definitions in guidelines and expert panel ties to industry: A cross-sectional study of common conditions in the United States. PLOS Med [Internet]. Ağustos 2013 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024];10(8):e1001500. Erişim adresi: https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.1001500
• Curry SJ, Krist AH, Owens DK, Barry MJ, Caughey AB, Davidson KW, vd. Screening for cardiovascular disease risk with electrocardiography: US Preventive Services Task Force Recommendation Statement. JAMA [Internet]. 12 Haziran 2018 [Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024];319(22):2308–14. Erişim adresi: https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2684613