İzmir Konutlarında Çeşme

Yıl 2016, Sayı: 38, 251 - 274, 25.08.2016

Aygül Uçar

Öz

Suyolları
ve su yapıları bakımından zengin bir alt yapıya sahip olan İzmir’de çok sayıda
çeşme bulunmaktadır. Bu çeşmelerin büyük bir çoğunluğu cami, han gibi anıtsal
yapıların duvarlarında ve meydanlarda kamusal kullanıma sunulmuştur. Vazgeçilmez
bir mimari unsur olan çeşmeler özel kullanımlarıyla sivil mimaride de yerini
almıştır. İzmir’deki çeşmelerin kamusal kullanımlı olanları birçok araştırmaya
konu olmuş, ancak konutlarda yer alanları yeterince incelenememiştir. İzmir
çeşmelerini konu alan yayınlarda tanıtımı saptanamayan yedi adet konut çeşmesi çizim
ve fotoğraflarla desteklenerek ilk kez bu makalede ayrıntılı bir şekilde
tanıtılmaya çalışılmıştır. İncelenen çeşmelerin tamamına yakını anıtsal
yapılardaki çeşmeler gibi özenli tasarlanmıştır. Bu çeşmeler konut sahiplerinin
prestijini yansıtmaları yanında motif ve tasarımlarıyla da Batılılaşma Dönemi süsleme
özelliklerini sergilemektedir. Şehir içi su dağıtım şebekesiyle suyun konut
içlerine kadar taşınması sonucu işlevlerini kaybeden konut çeşmeleri yok oluş sürecine
girmiştir. Bu çalışmayla mevcut çeşmelerin yerlerinin belirlenip belgelenmesi
ve Anadolu çeşme mimarisindeki yerinin saptanması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İzmir, Konut Çeşmesi, Çeşme, Batılılaşma Dönemi, Süsleme

Kaynakça

• ACAR, Türkan, “Kemeraltı Çarşısı'ndaki Duvar Çeşmelerinin Bezeme Öğeleri Açısından İrdelenmesi”, Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. XXX, S. 1, 2013, s. 1-18.
• AKTEPE, Münir, “İzmir Suları, Çeşme ve Sebilleri ile Şadırvanları Hakkında Bir Araştırma”, İzmir Yazıları Camiler, Hanlar, Medreseler, Sebiller, (Der. F. Yılmaz), İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir 2003.
• AREL, Ayda, Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
• ARIK, Rüçhan, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1988.
• ATASOY, Nurhan-RABY, Julian, Iznik The Pottery of Ottoman Turkey, Alexandra Press, London 1989.
• AYNUR, Hatice-KARATEKE, Hakan T., III. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri (1703-1730), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 1995.
• BARIŞTA, H. Örcün, İstanbul Çeşmeleri Bereketzade Çeşmesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• BARIŞTA, H. Örcün, İstanbul Çeşmeleri Beyoğlu Cihetindeki Meyve Tabağı Motifleriyle Bezenmiş Tek Cepheli Anıt Çeşmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• DAŞ, Ertan, İzmir’de Taş Çiçekler, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir 2012.
• DAŞ, Ertan, Taşa Kazınan Hayatlar Bornova/Yakaköy Mezarlığı’ndaki Mezar Taşları, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir 2014.
• DENKTAŞ, Mustafa, Karaman Çeşmeleri, Kıvılcım Yayınları, Kayseri 2000.
• Nil Yaprak, a.g.t., s. 168-170.
• Nil Yaprak, a.g.t., s. 160-162.
• Nil Yaprak, a.g.t., s. 35-137; R. Eser Gültekin, a.g.e., s. 39.
• DENKTAŞ, Mustafa, Kayseri’deki Tarihi Su Yapıları (Çeşmeler, Hamamlar), Kıvılcım Yayınları, Kayseri 2000.
• ERSOY, Bozkurt, İzmir Hanları, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1991.
• GÜLTEKİN, R. Eser, İzmir Kemeraltı Bölgesi’ndeki Osmanlı Dönemi Çeşmeleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir 2013.
• İPEKOĞLU, Başak- ÇİZER, Özlem-REYHAN, Kader, “İzmir’de Tarihi Bir Konak-Yahya Paşa Konağı’nın Tanıtılması ve Koruma Sorunlarının Değerlendirilmesi”, Yapı Dergisi, S. 263, 2003, s. 81-87.
• KOCAYİĞİT, Fazilet, “Lale Devri Çeşmelerinin Karakteristik Özellikleri”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 16, 2014, s. 291-326.
• KUBAN, Doğan, Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul 1954.
• KUYULU ERSOY, İnci, “Salepçioğlu Ailesinin Katkıları ve Salepçioğlu Camii”, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu: Gönül Öney’e Armağan, Bildiriler (10-13 Ekim 2001), Ege Ü. Yayınları, İzmir 2002, s. 281-293.
• ÖNGE, Yılmaz, Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, TTK, Ankara 1997.
• RENDA, Günsel, Batılılaşma Dönemi Türk Resim Sanatı, 1700-1850, TTK, Ankara 1977.
• ÖZDENİZ, Engin, İstanbul’da Kaptan-ı Derya Çeşmeleri ve Sebilleri, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Kültür Yayınları, İstanbul 1995.
• UÇAR, Aygül, “İzmir Konutlarında Çakıl Mozaik Örnekleri”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 28, Isparta, 2013, s. 207-222.
• UÇAR, Aygül, ““Maşallah” Nazar Değmez İnşallah”, Kent Konak KNK, İlkbahar 2015/23, s. 28- 31.
• UÇAR, Hasan, Spilden Manisaya Ab-ı Hayat Manisa Çeşmeleri, Manisa Belediyesi Kültür Yayını, Manisa 2009.
• ÜLKER, Necmi, “İzmir Ali Ağa Camii Mezar Kitabeleri”, VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1988, s. 19-33.
• ÜNAL, H. Rahmi-TÜTÜNCÜGİL, Ersel, Urla’nın Tarihi Camileri ve Hazireleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir 2016.
• ÜRER, Harun, “Su Yapıları Mimarisi”, İzmir Kent Ansiklopedisi, Mimarlık 1 (Birinci Cilt), İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir 2013.
• WEBER, Georg, İzmir’in Suyolları, (çev. İ. Pınar), İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir 2011.
• YAPRAK, Nil, Tarihi Kent Merkezindeki Su Yapılarının Koruma Problemleri İzmir Kemeraltı Örneği, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül ÜniversitesiFen Bilimleri Enstitüsü, İzmir 2009.
• YAVUZYILMAZ, Ahmet, “Gebze Çeşmeleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, /The Journal of International Social Research, Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Armağanı, c. VI, S. 25, s. 577-593.