Divriği Kale Kazısı Sırlı Seramiklerinden Kuş ve Balık Figürlü Örnekler

Yıl 2019, Sayı: 48, 41 - 60, 30.12.2019

Meryem Acara Eser

Öz

Divriği Kalesi kazı çalışmalarında ele geçen küçük
buluntular, Anadolu’daki tüm Orta Çağ kazılarında olduğu gibi yerleşimin
tarihçesi açısından önem taşır. Kalenin inşasına dair ilk bilgiler Bizans
dönemine kadar uzanır. Ardından Mengücekoğulları, Selçuklular, Memluklular ve
son olarak Osmanlı hâkimiyetine giren Divriği, Mengücekoğulları’nın Divriği
kolunun başkenti olması nedeni ile ayrıca önemlidir. Kalede söz konusu
grupların izleri küçük buluntularda da takip edilebilir. Bu çalışmada; sırlı
seramiklerde tespit edilen kazıma ve oyma (champlevé) teknikleri ile bezemeleri
yapılmış, boyalı ve/veya tek renk sırlı, farklı üslup özellikleri gösteren
buluntular içerisinden kuş figürlü on üç, balık figürlü dört örnek tanıtılarak
değerlendirilmiştir. Orta Çağ Anadolu’suna tarihlenen seramiklerde, kimi zaman
teknik, kimi zaman renk ve üslup açısından benzerleri görülmekle birlikte, çoğu
kendine özgü özelliklere sahiptir ve bilinen repertuvarı yeni örnekler ile
zenginleştirir. Buluntular teknik, renk ve üslup özellikleri ile 12.-14.
yüzyıllar arasına tarihlenir. Figürlü seramikler, ithal örneklerin yanı sıra
yerel üretime ait olduğu düşünülen örnekler ile dikkati çekmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Divriği Kalesi, Sırlı, Seramik, Kuş, Balık

Kaynakça

• Armağan, E. (2014). Aigai (Aiolis) Kazısı Bizans Dönemi Seramik Buluntuları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Armstrong, P. (1989). Some Byzantine and Later Settlements in Eastern Phokis. The Annual of the British School at Athens, 84, 1-47.
• Aytaç, İ. (2018). Harput İç Kalesi 2016 Yılı Çalışmaları. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt (22-26 Mayıs 2017, Bursa). Bursa, 317-328.
• Balgalmış, A. (1994). Divriği. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 9, s. 452-454). İstanbul.
• Böhlendorf Arslan, B. (2004). Glasierte Byzantinische Keramik Aus Der Türkei. Teil I-III. İstanbul: Ege Yayınları.
• Çeken, M. (2007). Hasankeyf Kazısı Seramik Fırınları, Atölyeleri ve Seramikleri. G. Öney-Z. Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı içinde (s. 243-261). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Doğer, L. (1997). İslam Sanatı Etkisinde Kuş Figürlü Bizans Seramikleri. Arkeoloji ve Sanat, 77, 15-17.
• Doğer, L. (1999). İzmir Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Balık Figürlü Sgrafitto Bizans Seramikleri. Arkeoloji ve Sanat, 93, 38-42.
• Doğer, L. (2001). İzmir Arkeoloji Müzesi’ndeki Kuş Figürlü Bizans Seramiklerine Üslupsal Açıdan Bir Yaklaşım. Sanat Tarihi Dergisi, XI, 57-96.
• Dostiyev, T. M. (2017). Glazed Ceramics of Medieval Shamkir City. Glazed Pottery of the Mediterranean and the Black Sea Region, 10th-18th Centuries. Vol. 2. Kazan-Kishinev, 639-674.
• Eser, E. (2008). Divriği Kalesi Yüzey Araştırması 2006. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3. Cilt (28 Mayıs-01 Haziran 2007, Kocaeli), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi, 189-204.
• Eser, E. (2017). Divriği Yapı Topluluğu. Bir 13. Yüzyıl Anadolu Aşk Hikayesi. Middletown.
• Eser, E. ve Acara Eser, M. (2018). Divriği Kalesi Kazısı-I 2006-2017, Columbia SC.
• Eser, E., Görür, M. ve Acara Eser, M. (2018). Divriği Kalesi: 2016. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt (22-26 Mayıs 2017, Bursa). Bursa, 345-354.
• Gök Gürhan, S. (2009). 1995-2009 Yılları Arasında Beçin Kazısı’nda Ortaya Çıkarılan Seramiklerin Değerlendirilmesi. Sanat Tarihi Dergisi, XVIII/2, 45-70.
• Gök Gürhan, S. (2011). Bir Seramik Definesinin Öyküsü. Manisa: Manisa Belediyesi Kültür Yayını.
• Grigoryan, A. ve Mkrtchyan, I. (2014). Armenian Ceramics. 9th-13th cc. Dvin, Ani. Yerevan: History Museum of Armenia.
• Hobson, R.L. (1932). A Guide to the Islamic Pottery of the Near East (British Museum). London.
• Işın, E. (Ed.) (2001). Alâeddin’in Lambası. Anadolu’da Selçuklu Çağı Sanatı ve Alâeddin Keykubâd. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Karamağaralı, N. (1991). Ahlat Kazılarında Ortaya Çıkarılan Seramikler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karamağaralı, N. (2007). Ahlat Sırlı Seramikleri. G. Öney-Z. Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı içinde (s. 133-153). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Karasu, Y. E. ve Özkul Fındık, N. (2019). Figured Ceramics Found at Komana (Tokat) Excavations. D.B. Erciyas-M. Acara Eser (Ed.). Komana Small Finds içinde (s. 103-130). İstanbul: Ege Yayınları.
• Kaya, A. (2016). Mengücekli Askeri Savunma Yapılarından Birisi: Divriği Kalesi. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 5, 167-180.
• Korucu, F. (2013). Anadolu ve Yakın Çevresinde Üretilmiş Orta Bizans Dönemi (XI.-XIII. Yüzyıl) Sırlı Seramiklerinde Görülen Figür ve Desen Anlayışı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Mercangöz, Z. (2013). Bizanslı Ustalar. Latin Patronlar/Byzantine Craftsmen. Latin Patrons. İstanbul: Ege Yayınları.
• Morgan, C. H. (1942). The Byzantine Pottery: Corinth XI. Cambridge: The American School of Classical Studies at Athens.
• Ostrogorsky, G. (1981). Bizans Devleti Tarihi. (F. Işıltan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öney, G. (1968). Anadolu Selçuk Sanatında Balık Figürü. Sanat Tarihi Yıllığı, 2, 142-168.
• Öney, G. (1971). Bizans Figürlerinde Anadolu Selçuklu Etkisi. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, III, 91-103.
• Öney, G. (2004). Büyük Selçuklu Seramik Sanatında Resim Programı ve Gelişen Figür Üslubu. Sanat Tarihi Dergisi, XIII/1, 61-82.
• Özkul Fındık, N. (2014). İznik Sırlı Seramikleri. Roma Tiyatrosu Kazısı (1980-1995). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Öztaşkın, M. (2017). Byzantine and Turkish Glazed Pottery Finds from Aphrodisias. Glazed Pottery of the Mediterranean and the Black Sea Region, 10th-18th Centuries, Vol.2. Kazan-Kishinev, 165-188.
• Papanikola-Bakirtzis, D., Dauterman Maguire, E. ve Maguire, H. (1992). Ceramic Art From Byzantine Serres. Urbana and Chicago: University of Illinois Press.
• Papanikola-Bakirtzi, D., Mavrikiou, F. ve Bakirtzis, Ch. (1999). Byzantine Glazed Pottery in the Benaki Museum. Athens: Benaki Museum.
• Parman, E. (2007). Kâse. A. Ödekan (Ed.). Kalanlar. 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans/The Remnants. 12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey içinde (s. 97). İstanbul: Vehbi Koç Vakfı.
• Patterson, N. (1974). Some Thirteenth Century Pottery at Dumbarton Oaks. Dumbarton Oaks Papers, 28, 353-360.
• Rice, D. T. (1965). The Pottery of Byzantium and The Islamic World. Studies in Islamic Art and Architecture. In Honor of Prof. K.A.C. Creswell içinde (s. 194-236), Cairo: The American University in Cairo Press.
• Piltz, E. (1996). The Von Post Collection of Cypriote Late Byzantine Glazed Pottery. Jonsered: Paul Åströms Förlag.
• Sakaoğlu, N. (1971). Türk Anadolu’da Mengücekoğulları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sarafian, A. ve Köker, O. (2010). Aghtamar. A Jewel of Medieval Armenian Architecture/Ahtamar. Ortaçağ Ermeni Mimarlığının Mücevheri. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
• Sümer, F. (1997). Mengücekler. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 7, s. 713-718). Eskişehir.
• Turan, O. (1981). Doğu Anadolu’da Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Tülek, F. (2010). Osmaniye Ortaçağ Seramikleri Ön Değerlendirmesi. XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (14-16 Ekim 2009, Pamukkale), İstanbul: Ege Yayınları, 639-646.
• Yetkin, Ş. (1989). İznikli Balıklar. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2/6, 21-25.
• von Wartburg, M.-L. (1998). Mittelalterliche Keramik aus dem Aphroditeheiligtum in Palaipaphos (Grabungsplatz TA). Archäologischer Anzeiger, 1, 133-165.
• von Wartburg, M.-L. (2007). Chronology and Stratigraphy of the Medieval Pottery of Cyprus: a critical review. B. Böhlendorf-Arslan, A.O. Uysal, J. Witte-Orr (Ed.), Çanak BYZAS 7 içinde (s. 419-440). İstanbul: Ege Yayınları.