Osmanlı Tarihi Araştırmalarının Ana Kaynaklarından Mühimme Defterleri ve Bir Örnek İnceleme: 146 Numaralı Mühimme Defteri (H. 1150-1151/M. 1738)

Yıl 2020, Sayı: 49, 137 - 159, 30.04.2020

Hakan Karagöz

Öz

Osmanlı Devleti’nin merkezî teşkilât yapısı içerisindeki en önemli müesseselerinden olan Divân-ı Hümâyûn’da, imparatorluk sınırları içerisinde meydana gelen pek çok gelişmeyle ilgili konular müzâkere edilmiş ve padişahın onayıyla karara bağlanmıştır. Bir karar alma organı olma özelliği taşıyan Divân-ı Hümâyûn’da düzenlenen resmî belgeler ise mühimme defterlerine kaydedilmiştir. Çalışmamıza konu olan 146 numaralı Mühimme Defteri, H. 1150-1151/M. 1738 yıllarına ve I. Mahmut (1730-1754) devrine ait askerî, siyasî, idarî, sosyal, iktisadî alanda yaşanan gelişmelerle ilgili önemli bilgiler vermektedir. Mühimme defterlerinin Osmanlı Tarihi araştırmaları için arz ettiği önem üzerinde de durulan bu çalışmada, incelenen mühimme defterinin verileri perspektifinde Habsburg ve Rus seferleri için yapılan hazırlıklar; İstanbul’un ahvali; asayiş ve düzen ortamını ihlal eden zümreler ve Osmanlı yönetiminin bunlara karşı aldığı tedbirler; vergi toplama usulü ve bu esnada yaşanan aksaklıklar; nihayet surre-i hümâyûn ve hacc hakkında dikkate değer bilgiler verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Osmanlı Arşivleri, Tarih Araştırmaları, Mühimme Defteri

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• A-KAYNAK ESERLER Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Mühimme Defteri, 146 (H. 1150-1151/M. 1738).
• B-TELİF ESERLER Akgündüz, M. (2005). Surre-i Hümâyûn Geleneği ve İslâm Toplumunu Kaynaştırmadaki Rolü. DEÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, 107-114.
• Arıkan, Z. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta). Bekir Kütükoğlu’na Armağan, 279-306.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (2010). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. İstanbul.
• Buzpınar, Ş. T. (2009). Surre. DİA., XXXVII, s. 567-569.
• Çağlar, Y. (2008). Mahmil-i Şerif’in Surre-i Hümayun’la İstanbul’dan Haremeyn’e Hac Yolculuğu. Yusuf Çağlar, Salih Gülen (Ed.), Dersaadet’ten Haremeyn’e Surre-i Hümâyun içinde (s. 21-79). İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Çetin, A. (2006). Türkiye’de Arşivciliğin Tarihi Gelişimi. Uluslararası Türk Arşivleri Sempozyumu 17-19 Kasım 2005, 5-20.
• David, G. (2011). XVI. Yüzyılda Osmanlı-Habsburg Mücadelesinin Bir Kaynağı Olan Mühimme Defterleri. Tarih Dergisi, 53, 295-349.
• Doxat, R. (1954-1955). Nikolaus Doxat, Ein Kaiserlicher General und Ingenieur des XVIII. Jahrhunderts. Dissertation. Wien.
• Durant, A. W. (1983). Tarih Üzerine. Hüseyin Zamantılı (çev.). İstanbul: Hülbe Basım ve Yayın.
• Emecen, F. M. (2005). Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5, 107-139.
• Ertaş, M. Y. (2007). XVIII. Yüzyılda Bir Osmanlı Eşkıyası: Sarıbeyoğlu Mustafa. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler I, 399-411.
• Faroqhi, S. (2013). Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir. Zeynep Altok (çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Güçer, L. (1964). XVI. ve XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Kahveci, G. (1998). 29 Numaralı Mühimme Defteri (984/1576) (Tahlil-Özet-Transkripsiyon). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karacan, T. M. (2010), 101 No’lu Mühimme Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Karademir, Z. (2014). İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı-Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1600). İstanbul: Kitap Yayınları.
• Karagöz, H. (2013). Bir Alman Kaynağının İzlenimlerine Göre Sarıbeyoğlu İsyanı ve Batı Anadolu’daki Etkileri. SDÜ. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (Kemal Göde Armağanı), 193-215.
• Kılıç, M. (2003). Osmanlı Tarih Araştırmalarında Mühimme Defterlerinin Yeri ve 107 Numaralı Mühimme Defteri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 249-260.
• Kütükoğlu, M. S. (2006). Mühimme Defteri. DİA., XXXI, 520-523.
• Özcan, A. (2016).Yeğen Mehmed Paşa., DİA., Ek-2, 230-232.
• Popescu-Judetz, E. (2002). Adakale: Geçmişte Bir Türk Adası. Feyzi Kantar (çev.). Türkler, 564-565.
• Togan, A. Z. V. (1985). Tarihte Usûl. İstanbul.
• Uluçay, Ç. (1955). 18. ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri. İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı. Ankara: TTK. Yayınları.
• Ülker, N. (1989). Sarıbey Oğlu’nun İzmir’e Yürüyüşü ve Avrupalı Tüccarlar. EÜ. Tarih İncelemeleri Dergisi, 4, 43-51.
• Ünal, M. A. (1995). Mühimme Defteri [44 numaralı], İzmir: Akademi Kitabevi.